Πανσπερμία: Η θεωρία της διάδοσης της ζωής μέσα στο σύμπαν

Άρθρο, Αύγουστος 2003

Η συμβατική άποψη για τη ζωή είναι ότι ξεκίνησε φυσικά πάνω στη Γη. Μερικές δεκαετίες πριν, πολλοί επιστήμονες θεώρησαν (όπως ο Κάρολος Δαρβίνος) ότι η ζωή εμφανίστηκε αρχικά σε κάποια ζεστή μικρή λίμνη. Οι σημερινοί αστροβιολόγοι δεν πιστεύουν τόσο στις ζεστές λίμνες και προτείνουν ότι πιθανά η ζωή άρχισε σε ένα θειώδες υδροθερμικό αεραγωγό στα βάθη της θάλασσας.

Αλλά υπάρχει και μια αντίθετη εναλλακτική λύση για αυτό το σενάριο της δημιουργίας των πρώτων μορφών ζωής. Είναι η ζωή από τον ουρανό. Ή εάν όχι από τον ουρανό, τουλάχιστον από τα αστέρια.

Πριν περίπου 25 χρόνια, δύο βρετανοί αστρονόμοι, ο Fred Hoyle και ο Chandra Wickramsinghe, πρότειναν ότι οι κομήτες μπορούν να μεταφέρουν σπόρια ζωής από το ένα αστρικό σύστημα στο άλλο. Αυτή η ιδέα σήμερα είναι γνωστή σαν πανσπερμία. Εάν η ουρά ενός τέτοιου κομήτη, που φέρει ζωή, μπορούσε να 'σκουπίσει' τη Γη και να αφήσει μερικούς από τους παγωμένους μικροοργανισμούς του στην ατμόσφαιρα, τότε κάποιοι οργανισμοί μπόρεσαν να κατεβούν στην επιφάνεια του πλανήτη μας. Οι δύο αστρονόμοι τόλμησαν να ισχυριστούν ότι αυτό το γεγονός θα πρέπει να ήταν η έναρξη της ζωής πάνω στη Γη.

Έκαναν επίσης και την ενοχλητική πρόταση, ότι με την πανσπερμία θα μπορούσαν να διαδοθούν οι αρρώστιες, όπως το SARS.

Τώρα βέβαια η ερώτηση που μας έρχεται είναι αν αυτή η θεωρία λύνει το μυστήριο πώς ξεκίνησε για πρώτη φορά η ζωή. Ή αυτή η θεωρία προωθεί μόνο το πρόβλημα της προέλευσης της ζωής με κάποιο άλλο περιτύλιγμα;

Το καλό είναι ότι υπάρχει μια ελκυστική πτυχή στη θεωρία της πανσπερμίας: Επιτρέπει η ζωή να διαδίδεται σε όλο τον κόσμο, ακόμα κι αν η γένεση της ζωής είναι ένα δύσκολο και σπάνιο γεγονός. Αργότερα, οι άνθρωποι καλύπτουν τον πλανήτη, ακόμα κι αν ο Homo sapiens ξεκίνησε μόνο σε ένα μικρό κομμάτι της Γης, στην Αφρική πιθανώς. Η ζωή μπόρεσε να να βρεθεί σε μια μεγάλη έκταση στο Γαλαξία ακόμα κι αν ξεπήδησε σε έναν μικρό αριθμό κόσμων.

Τι στοιχεία όμως υπάρχουν για την πανσπερμία;

Ο Ινδός αστροφυσικός Jayant Narlikar, του Πανεπιστημίου Pune της Ινδίας, θεωρεί ότι έχει αποδείξεις υπέρ της θεωράς της πανσπερμίας. Ο Narlikar πρόσφατα πέταξε ένα ένα πειραματικό μπαλόνι σε μεγάλο ύψος. Στο μπαλόνι ήταν μια πειραματική κρυογενική συσκευή με 16 κυλίνδρους εν κενώ και που είχαν απολυμανθεί πριν από την πτήση. Όταν το μπαλόνι αναρριχήθηκε ψηλά στον ουρανό τότε οι κύλινδροι γέμισαν αυτόματα με δείγματα αέρα από διάφορα ύψη, που κυμαίνονταν από 25 έως 41 km.

Μόλις επέστρεψε το ωφέλιμο φορτίο κάτω στη Γη, εξετάστηκε στα εργαστήρια της βιολογίας στο Κάρντιφ και το Σέφιλντ της Αγγλίας. Οι ερευνητές έμειναν έκπληκτοι γιατί βρήκαν στοιχεία για ζωντανά κύτταρα στα δείγματα στο ύψος των 41 km. Ακόμα πιο ενδιαφέρον ήταν ότι αυτά τα "βακτήρια" που πάρθηκαν σε μεγάλο ύψος ήταν μη-καλλιεργήσιμα. Αυτό σημαίνει ότι μάλλον δεν θα μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν στο εργαστήριο. Σύμφωνα με το Narlikar, αυτό ήταν σημαντικό γιατί έδειξε ότι αυτά τα βακτήρια δεν ήταν ένα κοινό βακτήριο του εργαστηρίου που μόλυνε τα δοχεία.

Τα σπόρια, όπως αυτό αριστερά, είναι ευαίσθητα στην ακτινοβολία UV που καταστρέφει το DNA τους.

Ο Narlikar υπογραμμίζει ότι αυτή ήταν η πρώτη προσπάθεια για να καταδειχθεί ότι τα βιολογικά συστήματα υπάρχουν σε τέτοια ύψη. Αλλά αναγνωρίζει ότι ακόμα δεν ξέρει εάν η ζωή που βρήκε προέρχεται από από πάνω ή κάτω. Ο Ινδός ερευνητής φαίνεται βέβαιος ότι αυτά προέρχονται από τα πάνω στρώματα της ατμόσφαιρας, επειδή οι ατμοσφαιρικοί επιστήμονες του έχουν πει ότι ακόμη και κατά τη διάρκεια των ισχυρότερων ηφαιστειακών εκρήξεων, η τέφρα εκτινάσσεται σε ύψη λιγότερα από 32 km. Έτσι το γεγονός ότι βρήκε κάτι σε ύψος 41 km, και κατά τη διάρκεια μιας περιόδου που δεν υπήρξε καμία ηφαιστειακή έκρηξη, φαίνεται ότι δείχνει για μια εξωγήινη προέλευση των βακτηρίων.

Φυσικά είναι γεγονός ότι η πανσπερμία παραμένει μια "ριζοσπαστική" θεωρία, και ο Narlikar λέει ότι οι συνάδελφοι του την αντιμετωπίζουν με δύο τρόπους. Είτε διαμαρτύρονται βίαια, αποδεικνύοντας κάποιο γεωκεντρικό μυαλό ή αυτοί προσεκτικά τον ενθαρρύνουν, μιλώντας για ένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα που πρέπει ακόμη να εξερευνηθεί. Αλλά ο Narlikar αναγνωρίζει ότι η αντίδραση στην πανσπερμία είναι λιγότερο εχθρική σήμερα από όσο ήταν 25 χρόνια πριν, επειδή στο μεσοδιάστημα τα βακτήρια έχουν βρεθεί σε ακραίες συνθήκες στη Γη αλλά και στο εργαστήριο επέζησαν κάτω από σκληρές συνθήκες. Έτσι η ιδέα της πανσπερμίας δεν είναι πλέον και τόσο παράξενη όπως ήταν κάποτε.

Αλλά μερικοί όπως ο Narlikar θεωρούν ότι και κάποια μικρόβια που προκαλούν αρρώστιες, όπως το SARS, μπορεί να έχουν προέλθει από το διάστημα.

Πριν λίγους μήνες ο Narlikar αλλά και άλλοι έστειλαν μια επιστολή στο ιατρικό περιοδικό Lancet όπου εξηγούσε ότι το μικρόβιο του SARS θα έφθανε πρώτα στις πιο ψηλές κορυφές, πχ στα Ιμαλάια και χάρις στον αέρα εν συνεχεία στην Κίνα. Φυσικά για τους περισσότερους επιστήμονες ήταν μια ενοχλητική σκέψη.