Η μεγάλη περιπέτεια του ανθρώπου άρχισε
Μέρος 1ο

Άρθρο, Ιούνιος 2005

Η απόφαση έχει ήδη ληφθεί. Οι άνθρωποι θα πατήσουν στην σκονισμένη επιφάνεια του Άρη το 2025 ή το αργότερο έως το 2030 και θα αναζητήσουν την απάντηση στο πιο σημαντικό ερώτημα της ανθρωπότητας: "Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν;".

"Μόνο στο δικό μας ηλιακό σύστημα υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει να εξερευνήσουμε. Τα τελευταία 30 χρόνια, οι αστροναύτες δεν έφτασαν μακρύτερα από 620 χιλιόμετρα από τη Γη. Έφτασε η ώρα να κάνουμε το επόμενο βήμα. Η δίψα του ανθρώπου για γνώση δεν μπορεί να ικανοποιηθεί ούτε με τις φωτογραφίες από τα καλύτερα τηλεσκόπια του κόσμου ούτε με τις πιο λεπτομερείς μετρήσεις. Πρέπει να εξερευνήσουμε το διάστημα με τα ίδια μας τα μάτια".

Με αυτές τις φράσεις παρουσίασε ο πρόεδρος George Bush το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα μέχρι στιγμής της ανθρωπότητας. Να ταξιδέψει ο άνθρωπος στον πλανήτη Άρη. 

Οι αστροναύτες θα ψάξουν για ζωή

Στην ομιλία του ο Bush επέστησε την προσοχή σε έναν εντυπωσιακό στόχο: εντός αυτής της δεκαετίας η NASA θα κατασκευάσει ένα εντελώς νέο διαστημόπλοιο, το Crew Exploration Vehicle (Επανδρωμένο Εξερευνητικό Όχημα), που θα μπορεί να μεταφέρει αστροναύτες σε άλλα ουράνια σώματα του ηλιακού συστήματος, πρώτα στη Σελήνη και μετά στον Άρη. Στον Άρη οι αστροναύτες θα χτίσουν μια βάση προηγμένης τεχνολογίας, εκεί όπου θα ζουν για πολλούς μήνες και θα μελετούν την επιφάνεια του πλανήτη.

Για τους ειδικούς του διαστήματος αυτό ισοδυναμεί με την πραγματοποίηση του μεγαλύτερου ονείρου τους. Μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη θα τους δώσει τη μοναδική ευκαιρία να διαπιστώσουν αν υπήρχε ή υπάρχει ζωή στον πλανήτη. Ο Άρης έχει δεχτεί πολλές φορές επισκέψεις από μη επανδρωμένα σκάφη και από τα λεγόμενα "rovers", (τηλεκατευθυνόμενα οχήματα επιφάνειας) αλλά μέχρι τώρα αυτές τα σκάφη-ρομπότ δεν κατάφεραν να ανακαλύψουν το παραμικρό ίχνος ζωντανών οργανισμών.

Η πιθανότητα να βρουν τα σκάφη αυτά κάποιο ίχνος ζωής είναι εξαιρετικά μικρή, επειδή μπορούν να παίρνουν μόνον σποραδικά δείγματα και να ερευνούν μικρές σε έκταση περιοχές. Απεναντίας, οι αστροναύτες μπορούν να κινηθούν ελεύθερα και να ερευνήσουν την ατμόσφαιρα, τη σκόνη στην επιφάνεια και το υπέδαφος. Επιπλέον θα υπάρχει και η δυνατότητα να συλλογιστούν σε βάθος για το τι είναι αυτά που βλέπουν.

Ως ερευνητής της NASA για τον Άρη, ο Jim Garvin λέει: "Το καλύτερο μέρος για προσεδάφιση θα είναι κοντά στον βόρειο πόλο του Άρη, όπου ο πάγος έχει πάχος 2 μέτρα και υπάρχει η πιθανότητα να βρούμε νερό κάτω από το παγωμένο έδαφος. Γιατί αυτά τα υδάτινα στρώματα ίσως είναι ιδανικός τόπος για μικροοργανισμούς, επειδή εκεί θα ήταν πολύ καλά προφυλαγμένοι από την κοσμική ακτινοβολία. Επιπλέον, η θερμοκρασία αυξάνει όσο πιο βαθιά στο υπέδαφος κατεβαίνουμε. Και ίσως ένας ζωντανός οργανισμός στον Άρη να μπορούσε να επιβιώσει πιο εύκολα εδώ, παρά στην επιφάνεια".

Εάν οι ερευνητές του διαστήματος βρουν αυτό που ψάχνουν, θα αλλάξει ριζικά η εικόνα που έχουμε για τον κόσμο. Θα είναι η απόδειξη ότι η Γη δεν είναι ο μοναδικός τόπος στο σύμπαν όπου μπορεί να υπάρξει ζωή. Έτσι, ίσως να υπάρχει ζωή παντού στο σύμπαν.

Ήδη εγκρίθηκε η αποστολή Phoenix

Ήδη με βάση τα σχέδια για την επανδρωμένη αποστολή στον Άρη η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία έδωσε το πράσινο φως για την επόμενη αποστολή στον Άρη. Με την αποστολή αυτή θα προσεδαφιστεί στην πεδιάδα Vastitas Borealis (κοντά στο βόρειο πόλο) το 2008 η διαστημοσυσκευή Phoenix. Αυτή η αποστολή θα είναι η πρώτη στο πλαίσιο ενός προγράμματος χαμηλού κόστους εξερεύνησης του Άρη, που έχει σχεδιαστεί από τη NASA. Θα κοστίσει μόνο 386 εκατομμύρια δολάρια.

Το διαστημικό σκάφος θα εκτοξευτεί τον Αύγουστο του 2007 και θα προσεδαφιστεί στον Κόκκινο Πλανήτη εννέα μήνες αργότερα, δηλαδή τον Μάιο του 2008. Ο Φοίνικας θα προσεδαφιστεί στη βόρεια πολική περιοχή του Άρη προκειμένου να εξερευνήσει το κλίμα, αλλά και για να ψάξει για σημάδια ζωής από το παρελθόν και το παρόν. Η επιλογή αυτή έχει να κάνει με το γεγονός ότι το έδαφος στις βόρειες πεδιάδες του Άρη μοιάζει αρκετά με τις μόνιμα παγωμένες περιοχές στη Γη. Αυτό δήλωσε ο κύριος υπεύθυνος του προγράμματος, Peter Smith του πανεπιστημίου της Αριζόνα στο Tucson.

Η τελική επιλογή για το σημείο που θα προσεδαφιστεί το σκάφος θα βασιστεί στις πληροφορίες που θα συγκεντρώσει το διαστημικό σκάφος Mars Reconnaissance Orbiter, η εκτόξευση του οποίου θα γίνει τον ερχόμενο Αύγουστο. Εικόνες από τη συγκεκριμένη περιοχή έχει ήδη συγκεντρώσει το διαστημικό σκάφος Mars Odyssey το 2002.

Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι με την αποστολή του Φοίνικα, που θα κοστίσει 386 εκατομμύρια δολάρια, θα καταφέρουν να συγκεντρώσουν στοιχεία για τη γεωλογική ιστορία του νερού στον Κόκκινο Πλανήτη και θα διαπιστώσουν εάν υπήρξαν ποτέ μικρόβια στους πάγους του.

Στο σκάφος θα λειτουργεί ένας ρομποτικός βραχίονας που θα έχει την ικανότητα να σκάψει στον πάγο και να παραδώσει τα δείγματα που θα συγκεντρώσει στη γέφυρα του Φοίνικα. Με τα κατάλληλα όργανα που θα είναι εξοπλισμένο το σκάφος, θα είναι εφικτή η πραγματοποίηση επιτόπιας ανάλυσης, τα αποτελέσματα της οποίας θα αποστέλλονται στη Γη. Συγκεκριμένα θα μπορεί να μετρήσει τις πτητικές ουσίες, όπως νερό και οργανικά μόρια, στη βόρεια πολική περιοχή του Άρη. Το 2002, η Οδύσσεια του Άρη της NASA βρήκε στοιχεία για υπέδαφος πλούσιο σε πάγο πολύ κοντά στην επιφάνεια στις αρκτικές περιοχές.

Επιπλέον, το σκάφος θα διαθέτει μια βελτιωμένη πανοραμική φωτογραφική μηχανή.

Αντίθετα με τους ρομποτικούς εξερευνητές Spirit και Opportunity, που απεστάλησαν στον Άρη επίσης από τη NASA, o Φοίνικας δε θα πραγματοποιήσει περιηγητική εξερεύνηση στην επιφάνεια του πλανήτη, αφού θα είναι στάσιμος.

Ο Φοίνικας είχε σχεδιαστεί για να πετάξει ως τμήμα της αποστολής Mars Surveyor το 2001. Όμως, η αποστολή ματαιώθηκε έπειτα από την απώλεια του Mars Polar Lander το 1999, το οποίο έχασε την επαφή με τη Γη κατά τη διάρκεια της απόπειρας προσγείωσης κοντά στο νότιο πόλο του πλανήτη, οπότε οι μηχανές του σταμάτησαν πρόωρα με αποτέλεσμα το σκάφος να πέσει ακυβέρνητο από ύψος περίπου 130 μέτρων και να καταστραφεί.

Και όπως ο μυθικός Φοίνικας αναγεννήθηκε από τις τέφρες του, έτσι και αυτό το σκάφος φέρει την κληρονομιά - διάφορα όργανα - δύο προηγούμενων προσπαθειών για να εξερευνηθεί ο Άρης. Η πρώτη είναι το Mars Surveyor του 2001 και η δεύτερη είναι της άτυχης αποστολής Mars Polar Lander του 1999.

Η κοινή γνώμη είναι υπέρ του προγράμματος

Βέβαια, το να βάζεις ένα στόχο δεν είναι το ίδιο με το να τον επιτυγχάνεις. Ένα ταξίδι στον Άρη εγκυμονεί σωρεία τεχνικών και τεχνολογικών προκλήσεων. Το δυσκολότερο είναι η κατασκευή ενός διαστημόπλοιου ικανού να ταξιδέψει στον Άρη.

Με τη σημερινή τεχνολογία μπορούμε να επισκεφτούμε τη Σελήνη, που απέχει 384.400 χιλιόμετρα από εδώ. Για να φτάσουν στον Άρη οι αστροναύτες θα πρέπει να πετάξουν πολλά εκατομμύρια χλμ. χωρίς σταθμό, και από τη στιγμή που το διαστημόπλοιο θα εγκαταλείψει τη Γη, δε θα μπορεί να επιστρέψει. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, το σκάφος θα δεχθεί ένα βομβαρδισμό από ακτινοβολία υψηλής ενέργειας και από εκατομμύρια σωματίδια.

Ταυτόχρονα, η έλλειψη βαρύτητας, που θα διαρκέσει πολλούς μήνες, θα αποδυναμώσει τους μυς των αστροναυτών. Η NASA μπορεί να λύσει το πρόβλημα αυτό, μειώνοντας τη διάρκεια του ταξιδιού, δημιουργώντας τεχνητή βαρύτητα μέσα στο σκάφος ή επιτρέποντας στους αστροναύτες να γυμνάζονται καθ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού. Η τελευταία λύση είναι η λιγότερο αποτελεσματική αλλά και η πιο ρεαλιστική.

Τα προβλήματα είναι πολλά, στη NASA όμως δεν αμφιβάλλουν ούτε στιγμή ότι θα καταφέρουν να τα λύσουν, αρκεί να έχουν την απαραίτητη υποστήριξη. Μια έρευνα της κοινής γνώμης δείχνει ότι σχεδόν το 70% των Αμερικανών είναι θετικοί στην ιδέα να στείλουν αστροναύτες στον Άρη, αλλά, ταυτόχρονα, ένα τέτοιο ταξίδι δε θα πρέπει να έχει υπερβολικό κόστος, συμπλήρωσαν οι ερωτηθέντες. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η NASA θα πρέπει να τα καταφέρει μέσα στα πλαίσια του σημερινού της προϋπολογισμού, που είναι περίπου το 1 % του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος των ΗΠΑ. Η NASA θα καλύψει ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού της αποστολής με τη μεταφορά κονδυλίων, ύψους 11 δις δολαρίων, από κάποια άλλα προγράμματα. Ο πρόεδρος Bush υποσχέθηκε ότι η κυβέρνηση θα επενδύσει 8 επιπλέον δις δολάρια στα επόμενα 5 χρόνια.

Δεν είναι όμως όλοι ευχαριστημένοι με αυτή την πρόταση. Πολλοί ασκούν κριτική θεωρώντας ότι το σχέδιο αυτό δεν έχει ερείσματα, αφού χονδρικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη θα κοστίσει εκατοντάδες δις δολάρια. Άρα, ο ετήσιος προϋπολογισμός της NASA, που φτάνει τα 15 δις δολάρια, απέχει πολύ. Εάν είναι να γίνει το όνειρο των επιστημόνων πραγματικότητα, τότε η κυβέρνηση θα πρέπει να παραχωρήσει πολύ περισσότερα χρήματα, και - σύμφωνα με αυτούς που ασκούν κριτική - δε διαθέτει τέτοια οικονομική ευχέρεια.

Ωστόσο, πολλοί επιφανείς οικονομολόγοι έχουν απορρίψει το επιχείρημα αυτό. Σύμφωνα με τους δικούς τους υπολογισμούς, το πρόγραμμα αυτό μπορεί να αποβεί κερδοφόρο για τις ΗΠΑ. Το πρόγραμμα θα προσελκύσει εργατικό δυναμικό υψηλής ποιότητας από όλο τον κόσμο, το οποίο θα τροφοδοτήσει τις καινοτομίες και θα δώσει μια μεγάλη ώθηση στην οικονομία. Τα χρήματα που θα επενδυθούν θα αποδώσουν στο πολλαπλάσιο.

Ούτε και η ειδικός σε διαστημικά θέματα Marcia Smith από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ανησυχεί. Παρακολουθεί τον δημόσιο διάλογο που γίνεται στο Κογκρέσο εδώ και πολλά χρόνια και γνωρίζει όλα τα αντεπιχειρήματα. Η NASA είχε σχεδιάσει επανδρωμένες αποστολές στον Άρη δύο φορές στο παρελθόν, αλλά και τις δύο φορές τα σχέδια δεν υλοποιήθηκαν, επειδή το ταξίδι θεωρήθηκε πολύ δαπανηρό. Αυτή τη φορά, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά, επειδή το ταξίδι στον Άρη έχει μοιραστεί σε μικρότερα επιμέρους προγράμματα, τα οποία οι ΗΠΑ μπορούν να τα χρηματοδοτούν σαν τρέχοντα έξοδα. Κάθε επιμέρους πρόγραμμα θα αποτελεί ένα ορόσημο στον δρόμο των αστροναυτών προς τον Άρη.