Οι ανθρωπίδες του Dmanisi

Άρθρο, Ιούνιος 2006

Στις 12 Μαΐου του 2000 δημοσιεύτηκε ένα άρθρο στο περιοδικό Science όπου αναγγέλθηκε η ανακάλυψη δύο αρχαίων απολιθωμένων κρανίων, που βρέθηκαν στο Dmanisi, 85 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τυφλίδας της πρωτεύουσας της Γεωργίας. Η ερευνητική ομάδα εκτίμησε ότι η ηλικία των κρανίων ήταν περίπου 1,7 εκατομμυρίων ετών - δηλαδή τουλάχιστον 300.000 χρόνια παλαιότερα από τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν στο Ubeidiya, μια περιοχή του Ισραήλ, και τα οποία θεωρούνταν αδιαμφισβήτητα ως τα πιο παλιά ίχνη του ανθρώπου εκτός Αφρικής. Η ηλικίας τους βασίστηκε στη ραδιοχρονολόγηση των ηφαιστειακών στρωμάτων, υποκείμενων των απολιθωμάτων, στις παλαιομαγνητικές μετρήσεις και στην παρουσία ζωικών οργανισμών, η ηλικία των οποίων είχε καθοριστεί από άλλες μετρήσεις

Η ανακάλυψη αυτή - σε συνδυασμό με απολιθώματα που είχαν έρθει στο φως νωρίτερα στο Dmanisi και των οποίων η ηλικία παρέμενε αμφίβολη - ανέτρεψε μία διαδεδομένη θεωρία, σκοπός της οποίας ήταν να εξηγήσει το κίνητρα της πρώτης εξόρμησης των αποικιστών από την αφρικανική ήπειρο. Τα λίθινα εργαλεία από το Ubeidiya του Ισραήλ είναι αντιπροσωπευτικά μιας σειράς κατασκευών εξελιγμένης τεχνικής της Αχελίου βαθμίδας, οι οποίες περιελάμβαναν τσεκούρια φτιαγμένα με τέχνη και άλλα δίκοπα εργαλεία κατάλληλα για την κοπή του κρέατος. Είναι γνωστό ότι τα πρώτα εργαλεία της Αχελίου βαθμίδας προήλθαν από την Αφρική, περίπου πριν από 1,6 εκατομμύρια χρόνια, ενώ πριν από αυτά οι ανθρωπίδες χρησιμοποιούσαν μια πιο πρωτόγονη τεχνική που έχει ονομασθεί Oldowan.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η ανάπτυξη των εργαλείων της Αχελίου βαθμίδας βοήθησε στη μετανάστευση των πρώτων ανθρώπων από την Αφρική, επειδή τα εργαλεία αυτά τους προσέφεραν μεγαλύτερες δυνατότητες ως προς το κυνήγι και την εκμετάλλευση των νεκρών ζώων. Εν τούτοις τα άτομα Dmanisi παρήγαγαν εργαλεία της τεχνικής Oldowan (τα πιο πρωτόγονα δηλαδή) και όχι της Αχελίου βαθμίδας.

Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, ο Davii Lordkipanidze του Μουσείου της Γεωργίας και μέλος της ερευνητικής ομάδας θεωρεί ότι η πιο ικανοποιητική εξήγηση της ανθρώπινης διασποράς - σε περιοχές της Ασίας και Ευρώπης - προέρχεται από τις ανατομικές διαφορές και όχι από τις τεχνικές. Οι ανθρωπίδες του Dmanisi μοιάζουν περισσότερο στο μέλος του γένους Homo ergaster (άλλοι προτιμούν τον τίτλο πρώιμος Homo erectus της Αφρικής, ενώ κάποιοι άλλοι τους χαρακτηρίζουν ως πρώιμους Homo sapiens).

Με την εμφάνιση αυτής της μορφής πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια, έχουμε ένα άνθρωποειδές με τριπλάσιο βάρος και διπλάσιο ύψος από όλους τους αυστραλοπίθηκους, μια μορφή με ιδιαίτερα ψηλά πόδια. Αυτά αναφέρει ο παλαιοανθρωπολόγος Milford Wolpof του Πανεπιστήμιου του Μίσιγκαν και επισημαίνει πως ο μόνος τρόπος για τη διατήρηση αυτού του μεγέθους του σώματος είναι μία δίαιτα πολύ υψηλότερης θρεπτικής αξίας απ' αυτή που ακολουθούσαν οι αυστραλοπίθηκοι.

Υψηλή θρεπτική αξία, στη συγκεκριμένη περίπτωση, σημαίνει πιθανότατα διατροφή που περιλαμβάνει κρέας. Χάρη στα μακριά του πόδια, ο Homo ήταν σε θέση να ακολουθήσει έναν πιο νομαδικό τρόπο ζωής, ο οποίος είναι απαραίτητος για το κυνήγι. Από τη στιγμή που υιοθέτησαν τη στρατηγική επιβίωσης του θηρευτή-συλλέκτη, ήταν απλώς ζήτημα χρόνου να εξαπλωθούν οι αρχαίοι αυτοί άνθρωποι στην Ευρασία.

Πράγματι, είναι πολύ πιθανό οι ερευνητές να ανακαλύψουν στην Ευρασία λείψανα πολύ παλαιότερα από αυτά που βρέθηκαν στο Dmanisi, όπως λέει η Susan Anton, παλαιοανθρωπολόγος του Πανεπιστήμιου της Φλόριντα και μέλος της ερευνητικής αποστολής. Λείψανα από την Ιάβα επίσης υποδεικνύουν ότι η εγκατάσταση των ανθρωπίδων στην περιοχή έγινε πριν από 1,8 εκατομμύρια χρόνια. Συνεπώς, για να φθάσουν μέχρι εκεί, πρέπει να διέσχισαν την Ευρασία. Παρά το γεγονός ότι πολλοί μελετητές δέχθηκαν με σκεπτικισμό τη χρονολόγηση των απολιθωμάτων, σύμφωνα με τον Ofer Bar-Yosef, αρχαιολόγο του Πανεπιστήμιου του Harvard, είναι πολύ πιθανό ο πρώιμος Homo να έφθασε εκείνη τη χρονική περίοδο στη νοτιοανατολική Ασία. Όπως εκτιμά, θα απαιτούνταν μόνο λίγες χιλιάδες χρόνια για τη διασπορά αυτών των κυνηγών-συλλεκτών. Είναι αξιοσημείωτο γεγονός ότι τα μοναδικά γνωστά προϊστορικά εργαλεία στην ανατολική Ασία κατατάσσονται στην κατηγορία Oldowan,

Ο άνθρωπος έφυγε νωρίς από την Αφρική για την Ευρασία

Οι παλαιότερες εκτιμήσεις δείχνουν ότι η διασπορά των ανθρωπίδων άρχισε αργότερα από αυτήν που προτείνουν τα ευρήματα του ατόμου Dmanisi. Εδώ φαίνονται οι χρονολογίες των ευρημάτων στην Ευρασία και Αφρική

Όλα αυτά τα ευρήματα αναιρούν τις μέχρι σήμερα εκτιμήσεις για τη χρονική περίοδο εξάπλωσης του ανθρώπου στη Γη. Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και καιρό πως οι ανθρωπίδες πρωτοεμφανίστηκαν στην αφρικανική ήπειρο και παρέμειναν εκεί για τα πρώτα εκατομμύρια χρόνια. Κάποια χρονική στιγμή, όμως, οι προγονοί μας άρχισαν να μετακινούνται, σηματοδοτώντας την απαρχή του αποικισμού της υδρογείου. Δυστυχώς, λόγω της σπανιότητας απολιθωμάτων από τους πρώτους ανθρώπους, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα δύσκολο να καθοριστεί το γιατί και το πότε έφυγαν.

Σήμερα ωστόσο τα δύο αρχαία κρανία μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για το ταξίδι των πρώτων ανθρώπων έξω από την Αφρική. Παλαιότερες εκτιμήσεις, βασισμένες σε απολιθώματα γνωστής ηλικίας, πρότειναν πως η διασπορά των ανθρωπίδων πραγματοποιήθηκε πολύ αργότερα. Αλλά, σύμφωνα με το άρθρο στο Science η μετακίνηση τους αυτή πραγματοποιήθηκε πολύ νωρίτερα - και με πολύ πιο πρωτόγονα μέσα - απ' ό,τι πίστευαν πολλοί επιστήμονες.

Είναι γνωστό επίσης ότι οι άνθρωποι έφθασαν στην Κίνα πριν από 1,1 εκατομμύριο χρόνια. Σε αντιδιαστολή, τα παλαιότερα απολιθώματα στην Ευρώπη, βρέθηκαν στην Ισπανία και ήταν ηλικίας 780.000 ετών. Το γιατί χρειάσθηκαν τόσο καιρό για να φθάσουν στη δυτική Ευρώπη, η οποία βρίσκεται πιο κοντά στο σημείο εξόδου της αφρικανικής ηπείρου απ' ό,τι η ανατολική Ασία, παραμένει αναπάντητο.

Κατά μία θεωρία, τα μεγάλα σαρκοφάγα, τα οποία άφηναν ελάχιστα υπολείμματα τροφής στα πτώματα τω ζώων, εμπόδισαν την εγκατάσταση του ανθρώπου. Σύμφωνα με άλλες θεωρίες, τον αποικισμό της Ευρώπης καθυστέρησαν το αφιλόξενο κλίμα και η γεωμορφολογία της περιοχής.

Εν τούτοις, ο Bar-Yosef του Χάρβαρντ υποψιάζεται πως δεδομένα πρόκειται να αλλάξουν και πως νέα ευρωπαϊκά ευρήματα μεγαλύτερης ηλικίας θα αποδείξουν τη μεταναστευτική πορεία του ανθρώπου από την Αφρική προς τη μεσογειακή Ευρώπη. Μια πιο συντηρητική άποψη προέρχεται από την Anton, η οποία δεν πιστεύει ότι πρόκειται να βρεθούν παλαιότερα απολιθώματα σι περιοχή αυτή. Αλλά όπως παρατηρεί η ίδια, το άτομο Dmanisi μας υποδεικνύει το πόσα λίγα γνωρίζουμε για τα μυστικά που κρύβουν οι περιοχές του κόσμου.

Πηγή: SCIENTIFIC AMERICAN