Το Φεγγάρι είναι κόκκινο

 Άρθρο, 25 Φεβρουαρίου 2007

Το ερχόμενο Σάββατο, 3 Μαρτίου, η Σελήνη  θα ξαναμπεί στη σκιά της Γης και θα έχουμε μια ακόμα ολική έκλειψη ορατή από τη χώρα μας μετά από δυόμισι χρόνια περίπου. Σε αυτήν το φεγγάρι θα βαφτεί με ένα βαθυκόκκινο χρώμα. Όσο θα σκοτεινιάζει η Σελήνη, θα μπορέσουμε να βλέπουμε μια εναλλαγή χρωμάτων, από βαθύ καφέ - κόκκινο έως πορτοκαλί - κόκκινο. Η εναλλαγή χρωμάτων αφορά την ολική έκλειψη της Σελήνης και οφείλεται στο γεγονός ότι η Γη μπλοκάρει τις ηλιακές ακτίνες. Όταν η Σελήνη βρίσκεται εντελώς μέσα στη σκιά της Γης, το διαθλώμενο φως του ήλιου καταφέρνει να φτάσει στην επιφάνεια της Σελήνης και να την φωτίσει λίγο. Το φως αυτό περνάει από τα βαθιά στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας, η οποία φιλτράρει περισσότερο την μπλε περιοχή του φάσματος και έτσι το φως που απομένει είναι βαθύ καφέ, κόκκινο, πορτοκαλί ή κίτρινο.

Σύνθετη φωτογραφία των διαφόρων φάσεων της ολικής έκλειψης της Σελήνης το Νοέμβριο του 2003. Διακρίνεται το σκοτεινό κόκκινο χρώμα που έχει η Σελήνη κατά τη φάση της ολικής έκλειψης (3 πάνω εικόνες), ενώ οι δύο κάτω γκρίζες εικόνες είναι από τη φάση της μερικής έκλειψης

Η έκλειψη θα γίνει αντιληπτή Σάββατο βράδυ ξημερώνοντας Κυριακή. Θα αρχίσει στις 22:18 το βράδυ του Σαββάτου (3 Mαρτίου) όταν η Σελήνη θα μπει στην παρασκιά της Γης, ενώ η μερική φάση της έκλειψης θα αρχίσει στις 23:30 όταν η Σελήνη θα αρχίσει να μπαίνει στην κύρια σκιά της Γης.

Μια και θα είναι Σάββατο, μπορούμε να πάρουμε τα ερασιτεχνικά μας τηλεσκόπια ή ακόμα και τα κιάλια μας και να βγούμε να παρατηρήσουμε το φαινόμενο της ολικής έκλειψης. Σε αντίθεση με την έκλειψη του Ήλιου, η παρατήρηση της έκλειψης της Σελήνης με γυμνά μάτια είναι τελείως ακίνδυνη.

Το φεγγάρι το οποίο κατά την έκλειψη είναι πάντα σε φάση Πανσελήνου, κρύβεται βαθμιαία στη σκιά της Γης, όπως δείχνει η παρακάτω εικόνα. Η έκλειψη είναι ορατή από κάθε τόπο στη Γη που έχει νύχτα κατά τη διάρκεια της έκλειψης.

Επίσης αν υποτεθεί ότι εκείνη την ώρα ένας αστροναύτης βρισκόταν στη Σελήνη θα αντιλαμβανόταν μια ολική έκλειψη Ηλίου, όπως μπορούμε να καταλάβουμε πάλι από την παρακάτω εικόνα.

Αρχικά, καθώς η Σελήνη μπαίνει στην παρασκιά της Γης έχουμε την παρασκιώδη έκλειψη, που είναι εξαιρετικά δύσκολο να παρατηρηθεί ακόμη και με τηλεσκόπιο, ενώ καθώς μπαίνει στη συνέχεια βαθμιαία στην σκιά της Γης έχουμε την μερική έκλειψη. Όταν πια ολόκληρη η Σελήνη έχει εισέλθει στη σκιά της Γης έχουμε την ολική έκλειψη Σελήνης. Τόσο η μερική όσο και η ολική έκλειψη είναι ορατές εύκολα ακόμη και με γυμνό μάτι.

Καθώς μπαίνει το φεγγάρι στη σκιά της Γης αποκτά ένα κοκκινωπό χρώμα. Τί είναι όμως αυτό που του δίνει αυτό το απόκοσμο χρώμα;

Καθώς η Σελήνη παραμένει εντελώς μέσα στη σκιά της Γης, το φως του Ήλιου φτάνει έμμεσα σ' αυτήν αφού σκεδαστεί πρώτα στην ατμόσφαιρα της Γης. Τα διάφορα σωματίδια όμως που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα της Γης, είναι γνωστό ότι σκεδάζουν δηλαδή απομακρύνουν από την  πορεία τους, κυρίως το μπλε φως που περιέχεται στις ηλιακές ακτίνες.

Συνεπώς στη Σελήνη φτάνει κυρίως φως που είναι πλούσιο σε κόκκινο χρώμα και αυτό το χρώμα ανακλάται μετά προς τη Γη.

Να γιατί το φεγγάρι κατά το μέγιστο της έκλειψης παίρνει αυτό το κεραμιδί ή καφετί ή πορτοκαλί χρώμα.

Η ατμόσφαιρα της Γης είναι επίσης αυτή που κάμπτει κάπως τις ηλιακές ακτίνες ώστε να μπορέσουν να φτάσουν στην καρδιά της σκιάς της Γης όπου βρίσκεται εκείνη τη στιγμή το φεγγάρι.

Το χρώμα που θα πάρει ακριβώς οφείλεται στο είδος των σωματιδίων που θα κυριαρχούν εκείνη την ώρα στην ατμόσφαιρα της Γης. Αν λόγου χάριν υπάρχει στην ατμόσφαιρα ηφαιστειακή σκόνη το χρώμα του φεγγαριού γίνεται τόσο βαθύ κόκκινο που σχεδόν δεν φαίνεται.

Ύστερα από όλα αυτά, κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί: Γιατί αφού η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη κάθε 29,5 μέρες και οι εκλείψεις Σελήνης συμβαίνουν κατά την Πανσέληνο, δεν έχουμε μια έκλειψη κάθε μήνα όταν έχουμε και Πανσέληνο;

Ας μην ξεχνάμε ότι η τροχιά της Σελήνης γύρω από τη Γη είναι σε ένα επίπεδο το οποίο έχει μια κλίση περίπου 5 μοιρών σε σχέση με το επίπεδο της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο. Αυτό σημαίνει ότι η Σελήνη περνάει τον περισσότερο χρόνο της είτε πάνω, είτε κάτω από το επίπεδο της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο. Το επίπεδο της τροχιάς της Γης παίζει ουσιαστικό ρόλο γιατί η σκιά της Γης βρίσκεται πάνω σ' αυτό το επίπεδο. Μόνο δύο έως τέσσερις φορές το χρόνο, η Σελήνη περνάει από κάποιο μέρος της παρασκιάς ή της σκιάς της Γης, και μόνο τότε  μπορεί να συμβεί κάποιο από τα τρία είδη έκλειψης που αναφέραμε παραπάνω.

Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στις εκλείψει του Ηλίου, όπου το φαινόμενο συμβαίνει διαφορετική ώρα σε διάφορους τόπους, οι εκλείψεις της Σελήνης συμβαίνουν ταυτόχρονα σε όλους τους τόπους της Γης. Το γεγονός ότι κατά την έκλειψη τα ρολόγια των παρατηρητών σε διάφορες χώρες δείχνουν διαφορετική ώρα οφείλεται αποκλειστικά στη διαφορά της επίσημης ώρας από χώρα σε χώρα. Το γεγονός αυτό το είχαν παρατηρήσει ήδη αστρονόμοι της αρχαιότητας, όπως για παράδειγμα ο Ρωμαίος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Έλληνας Πτολεμαίος. Ο πρώτος διαπίστωσε ότι μια έκλειψη Σελήνης άρχισε με τη δύση του Ηλίου στη Σικελία αλλά δύο ώρες μετά τη δύση του Ηλίου στη Βαβυλώνα (σημερινό Ιράκ). Με βάση αυτή την παρατήρηση ο Πτολεμαίος βρήκε τη διαφορά γεωγραφικού μήκους μεταξύ της Σικελίας και Βαβυλώνας και εκτιμώντας από αναφορές ταξιδιωτών την απόσταση μεταξύ των δύο αυτών τόπων μπόρεσε να υπολογίσει προσεγγιστικά την ακτίνα της Γης.

Δυστυχώς η τιμή που βρήκε ήταν 30% μικρότερη από την πραγματική και το λάθος αυτό παρέμεινε ως την εποχή του Κολόμβου, παρασύροντας τον μεγάλο αυτόν εξερευνητή να θεωρεί την επιφάνεια της Γης τόσο μικρή ώστε να μη χωράει άλλη ήπειρος μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Το λάθος αυτό τον οδήγησε στο παράτολμο ταξίδι προς δυσμάς και στην επακόλουθη ανακάλυψη της Αμερικής.

Ιστορικές εκλείψεις

• Η πρώτη καταγεγραμμένη έκλειψη Σελήνης αναφέρεται πριν από 4.150 χρόνια στην Kίνα.

• Στις 16η Mαρτίου του 413 π.X., η ολική έκλειψη διήρκεσε 5 ώρες και σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των Aθηναίων στη Σικελία. Aκολούθησε η αναβολή της απόφασης επιστροφής των Aθηναίων και τελικά, μετά από αρκετές μέρες, η συντριπτική ήττα των Aθηναίων σε ναυμαχία.

• Στις 20 Σεπτεμβρίου του 330 π.X., η έκλειψη διήρκεσε 6 ώρες κατά τη διάρκεια της μάχης των Γαυγαμήλων μεταξύ Mεγάλου Aλέξανδρου -Δαρείου του Kοδομανού. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο και τον Aρριανό, η έκλειψη άρχισε 2 ώρες μετά τη δύση του Ηλίου.

• Στις 22 Mαϊου του 1453 μ.X., το φαινόμενο διήρκεσε 5 ώρες και ήταν μερικό. Mετά από μερικές μέρες ακολούθησε η άλωση της Kωνσταντινούπολης.

Έκλειψη συμβαίνει κάθε φορά που ένα ουράνιο αντικείμενο μπαίνει ανάμεσα στη Γή και στη Σελήνη ή τον Ήλιο και εμποδίζει τη ορατότητα τους. Υπάρχουν δύο είδη εκλείψεων, η ηλιακή και η σεληνιακή.

Η έκλειψη της Σελήνης (αριστερά). Καθώς η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο, μερικές φορές έρχεται ανάμεσα στον Ήλιο και στη Σελήνη, με αποτέλεσμα η σκιά της Σελήνης να πέφτει πάνω στη Γη.

Η έκλειψη του Ήλιου (δεξιά). Μερικές φορές η Σελήνη είναι αυτή που περνά ανάμεσα στομ Ήλιο και την Γη. Η Σελήνη τότε μπλοκάρει το φως του Ήλιου να πέσει στη Γη και μια σκιά πέφτει στην επιφάνεια της Γης.

Υπάρχουν οι ολικές και οι μερικές εκλείψεις. Σε περίπτωση που η Σελήνη μπει ολόκληρη στη σκιά της Γης, τότε έχουμε ολική έκλειψη της Σελήνης.

Σε περίπτωση που η Σελήνη είναι στη φάση της Νέας Σελήνης και μπει ανάμεσα στον Ήλιο και στη Γη, τότε οι κάτοικοι της Γης, μιας στενής  περιοχής της, (περίπου 300 km εύρος) δεν βλέπουν τον Ήλιο.

Οι φάσεις των εκλείψεων