Αστρονόμοι εντόπισαν το πιο μακρινό μέχρι σήμερα αντικείμενο στο σύμπαν, ένα άστρο που εξερράγη βίαια σε απόσταση 13,035 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από μας. Η έκρηξη δηλαδή συνέβη μόλις 630 εκατομμύρια χρόνια μετά το Big Bang ή περίπου την εποχή που τελείωνε ο «Κοσμικός Μεσαίωνας» και άρχιζαν να εμφανίζονται στο διάστημα τα πρώτα άστρα και γαλαξίες.
Έτσι, ο βίαιος θάνατος αυτού του άστρου στις εσχατιές του Σύμπαντος είναι το πιο παλιό φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα στο Σύμπαν. Κατά την κατάρρευση αυτού του άστρου σε μαύρη τρύπα ή άστρο νετρονίων, πίδακες αερίου – που οφείλονται σε γεγονότα όχι απολύτων κατανοητά – διέσχισαν ολόκληρο το άστρο και εκτινάχθηκαν στο διάστημα. Εκεί, κτύπησαν το αέριο που προηγουμένως κάλυπτε το άστρο οπότε το θέρμαναν. Έτσι, γεννήθηκε μια ύστερη σύντομη έκλαμψη – το λυκόφως της αρχικής – σε πολλά μήκη κύματος.
Το άστρο πεθαίνοντας έστειλε ένα σήμα σε ολόκληρο το σύμπαν, μια έντονη έκλαμψη ακτίνων-γ, πιο λαμπρή και από ολόκληρους γαλαξίες, που ανιχνεύθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο Swift της NASA.
Η εικόνα της έκλαμψης των ακτίνων-γ συνδυάζει δεδομένα από το τηλεσκόπιο Swift στο υπεριώδες/ορατό (μπλε, πράσινο) και ακτίνες-Χ (πορτοκαλί,κόκκινο). Το φαινόμενο δεν συνόδευε κανένα ορατό φως γεγονός που σημαίνει ότι βρίσκεται σε πολύ μεγάλη απόσταση.
Οι εκλάμψεις ακτίνων γ, από τα πιο βίαια φαινόμενα του Σύμπαντος, δημιουργούνται όταν ένα άστρο καταρρεύσει και μετατραπεί είτε σε μια μαύρη τρύπα είτε ή σε ένα άστρα νετρονίων. Υπάρχουν όμως κι άλλες εξηγήσεις. Οι εκλάμψεις αυτές ίσως να προέρχονται από τη σύγκρουση δύο άστρων νετρονίων, είτε να προέρχονται από την έκρηξη τεραστίων άστρων «υπερνόβα», πολλαπλάσιας δηλαδή ενέργειας από τις απλές εκρήξεις σουπερνόβα.
Οι μακρινές αυτές εκλάμψεις ακτίνων γάμμα δεν πρέπει να συγχέονται από αυτές που συμβαίνουν πολύ κοντά μας, δηλαδή από πηγές τους βρίσκονται στο εσωτερικό του Γαλαξία μας και είναι διαφορετικής φύσεως από τις τεράστιες εκπομπές ακτίνων γάμμα. Οι πηγές ακτίνων γάμμα στον Γαλαξία μας λάμπουν διαρκώς και όχι στιγμιαία και μάλλον η ακτινοβολία αυτή προέρχεται από αστροσεισμούς στην επιφάνεια περιστρεφόμενων μαγνητικών πάλσαρ ή μάγναστρα, που το μαγνητικό πεδίο τους φτάνει να είναι 1.000 τρισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από της Γης.
Η έκλαμψη ονομάστηκε GRB 090423 – γιατί έγινε αντιληπτή στις 23 Απριλίου του 2009 ενώ η μελέτη τέτοιων μακρινών φαινομένων βοηθά τους κοσμολόγους να κατανοήσουν την εξέλιξη του Σύμπαντος.
Σήμερα οι αστροφυσικοί πιστεύουν ότι τα πρώτα άστρα εμφανίστηκαν αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη. Επομένως, το άστρο που κατέρρευσε και προκάλεσε την έκλαμψη GRB 090423 πρέπει να ανήκε στις πρώτες γενιές των άστρων, που η ζωή τους κράτησε πολύ λίγο σε σχέση με τα σημερινά άστρα.
Για την παρατήρηση της έκλαμψης εκτός του Swift οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν επίγεια τηλεσκόπια στη Χαβάη, τη Χιλή και τα Κανάρια Νησιά για να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της λάμψης αρκετές ώρες μετά την εμφάνισή της.
Η απόσταση της έκλαμψης υπολογίστηκε με τον κλασικό τρόπο της μετατόπισης προς το ερυθρό, όπου το μήκος κύματος της ακτινοβολίας με το ταξίδι του στο διάστημα “τεντώνεται” – αυξάνεται – εξ αιτίας της διαστολής του Σύμπαντος. Έτσι, όσο περισσότερο χρόνο ταξιδεύει το φως τόσο περισσότερο το μήκος του κύματος μετατοπίζεται προς το ερυθρό άκρο του φάσματος. Η ερυθρή μετατόπιση z της έκρηξης του GRB 090423 μετρήθηκε σαν 8,2, γεγονός που σημαίνει ότι η έκλαμψη εκπέμφθηκε όταν το Σύμπαν ήταν πάνω από εννέα φορές μικρότερο από ό,τι σήμερα.
Μέχρι τώρα, το ρεκόρ απόστασης και ηλικίας κατείχε ένας γαλαξίας που εντοπίστηκε το 2006 και είχε ηλικία 12,8 δισεκατομμυρίων ετών. Η απόσταση του ήταν 190 εκατομμύρια έτη φωτός πιο κοντά μας από την έκλαμψη των ακτίνων γ..
Τέλος, η έρευνα των ακτίνων γάμμα στο διάστημα άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και αποδείχτηκε ότι οφείλονται σε δραματικά και βίαια φαινόμενα. Γι’ αυτό και στην εικόνα του ουρανού με τη βοήθεια όχι των ορατών ακτίνων αλλά με ακτίνες γάμμα, τα νέφη του γαλαξιακού μας δίσκου φαίνονται να είναι ιδιαίτερα λαμπρά, ενώ αντίθετα δεν φαίνονται καθόλου τα μεμονωμένα άστρα.
Leave a Comment