Γιατί αυτός ο φόβος για την πυρηνική ενέργεια

Οι παλινδρομήσεις της Γερμανίας σχετικά με τη πυρηνική ενέργεια, συνηθισμένες σε πολλές αναπτυγμένες χώρες, ήρθαν πρόσφατα στο προσκήνιο μετά την απόφαση της Άγκελας Μέρκελ να επεκτείνει την περίοδο λειτουργίας των 17 πυρηνικών μονάδων της χώρας κατά μέσον όρο 12 χρόνια πέραν της προβλεπομένης ημερομηνίας διακοπής τους. Σύμφωνα με την Μέρκελ, αυτό θα βοηθήσει την Γερμανία να αναπτύξει «πιο αποδοτική και περιβαλλοντικά φιλική προμήθεια ενέργειας». Οι επικεφαλείς της αντιπολίτευσης την κατηγορούν ότι ανταλλάσσει την ασφάλεια για χρήματα.

Και οι δυο πλευρές διαφωνούν με τα δεδομένα, όμως κάτω από την διαφωνία τους βρίσκεται το βασικό ερώτημα του πως αντιλαμβάνονται αυτά τα στοιχεία. Πως αυτοί αντιλαμβάνονται το ρίσκο – όπου κάθε φορά το ρίσκο είναι η πυρηνική ενέργεια ή οι γενετικά τροποποιημένες τροφές ή μια δυνητική απειλή – και αυτό δεν είναι ποτέ μια καθαρά λογική διαδικασία βασισμένη στα γεγονότα.

Δεκαετίες ερευνών έχουν βρει πως η αντίληψη του κινδύνου είναι ένας συναισθηματικός συνδυασμός γεγονότων και φόβων, μυαλού και ενστίκτου, λογικής και παρορμητισμού. Είναι, δηλαδή, μια αναπόφευκτα υποκειμενική διεργασία – που μας βοηθά να επιβιώνουμε, αλλά που πολλές φορές μας φέρνει περισσότερα προβλήματα, καθώς συχνά ανησυχούμε πάρα πολύ για σχετικά μικρότερους κινδύνους, ή όχι για πιο  μεγάλους, και επιλέγουμε αυτό που μας φαίνεται σωστό, αλλά που στην πράξη μπορεί να εμπεριέχουν νέους κινδύνους.

Έτσι, καθώς η Γερμανία αγωνίζεται για την κυριαρχία επί της πυρηνικής ενέργειας, υπάρχουν κάποια σημαντικά διδάγματα όχι μόνο για για αυτή την ίδια την πυρηνική ενέργεια, αλλά επίσης και για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τις απειλές ευθύς εξ`αρχής, επειδή η κατανόηση αυτού του συστήματος είναι το πρώτο βήμα για την αποφυγή των κινδύνων της..

Ας θεωρήσουμε τις δυο όψεις του κινδύνου της πυρηνικής ραδιενέργειας: τα γεγονότα και τα συναισθήματα.

Εδώ και 65 χρόνια, οι επιστήμονες παρακολουθούν σχεδόν 90.000 άτομα με την κωδική ονομασία hibakusha, αυτούς δηλαδή που επέζησαν από την Hiroshima και το Nagasaki το 1945, που βρέθηκαν σε ακτίνα κάτω των 3 χιλιομέτρων από το κέντρο των εκρήξεων. Οι επιστήμονες τους συνέκριναν με αντίστοιχη ομάδα Ιαπώνων που δεν είχαν όμως εκτεθεί σε ακτινοβολία, για να υπολογίσουν τις επιδράσεις της ακτινοβολίας που είχαν εκτεθεί. Η εκτίμηση τους είναι πως μόλις 572 hibakusha – λίγο πάνω από το 0.5% – έχουν πεθάνει ή θα πεθάνουν εξαιτίας καρκίνων που οφείλονται στη ραδιενέργεια.

Έρευνες που διεξήγαγε το Ερευνητικό Ίδρυμα για τα Αποτελέσματα της Ακτινοβολίας (http://www.rerf.or.jp/) RERF, κατέληξαν στο ότι τα έμβρυα των γυναικών hibakusha, που ήταν έγκυες τη στιγμή της έκθεσης, γεννήθηκαν με σημαντικές παραμορφώσεις. Αλλά, η RERF βρήκε ότι λίγες άλλες μακροχρόνιες βλάβες – ακόμη και γενετικές – από την έκθεση αυτών των γυναικών σε πολύ υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας.

Με βάση της Ιαπωνικής έρευνας, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει πως σε όλη τη διάρκεια ζωής ενός πληθυσμού αρκετών εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία του Chernobyl, μόνο 4.000 περίπου θα είναι αυτοί που θα πεθάνουν πρόωρα εξαιτίας καρκίνων λόγω της διαρροής της ραδιενέργειας. Αυτό φυσικά το νούμερο είναι τραγικό, όμως ο αριθμός των θανάτων από καρκίνο ανάμεσα στους επιζήσαντες στην Χιροσίμα και Ναγκασάκι, είναι σημαντικά μικρότερος από ότι υπολογίζει ο περισσότερος κόσμος.

Έτσι, αν η ιονίζουσα ακτινοβολία (ραδιενέργεια) είναι μια σχετικά ασθενής καρκινογενής, γιατί φοβόμαστε τόσο πολύ την πυρηνική ενέργεια; Έρευνα στο πως ο κόσμος αντιδράει στον κίνδυνο έδειξε πως υπάρχουν αρκετοί ψυχολογικοί παράγοντες που συντελούν στο φόβο της πυρηνικής ενέργειας.

• Δεν είναι ανιχνεύσιμη από τις αισθήσεις μας, κάτι που μας κάνει να αισθανόμαστε ανίσχυροι και απροστάτευτοι, χωρίς να έχουμε τον έλεγχο οποιουδήποτε κινδύνου.

• Η ραδιενέργεια προκαλεί καρκίνο, μια οδυνηρή συνέπεια, και όσο πιο οδυνηρό είναι κάτι τόσο πιο πολύ το φοβόμαστε. ότι θα το πάθουμε.

• Η ραδιενέργεια από κάποιο πυρηνικό εργοστάσιο είναι ανθρωπογενής, και οι ανθρωπογενείς απειλές μας κάνουν να τις φοβόμαστε περισσότερο από τις αντίστοιχες φυσικές απειλές.

• Τα πυρηνικά εργοστάσια παρουσιάζουν ατυχήματα (πολλοί πιστεύουν ακόμη πως μπορούν να εκραγούν σαν βόμβες) και οι άνθρωποι ενστικτωδώς φοβούνται περισσότερο μια απλή καταστροφή μεγάλης κλίμακας, από ότι πολλά μικρά καταστροφικά γεγονότα που απλώνονται στο χρόνο και στον χώρο.

• Πολλοί άνθρωποι δεν εμπιστεύονται τη βιομηχανία της πυρηνικής ενέργειας, ούτε τις κρατικές ρυθμιστικές αρχές, και όσο λιγότερο εμπιστευόμαστε κάτι, τόσο περισσότερο το φοβόμαστε.

• Παρά τους παραπάνω λόγους, η κοινή γνώμη έχει αρχίσει να στρέφεται θετικά προς τη πυρηνική ενέργεια. Η ψυχολογία της αντίληψης κινδύνων το εξηγεί αυτό το ζήτημα αρκετά καλά.

• Τελευταία είμαστε ενήμεροι για τα ευεργετήματα της μείωσης του CO2 στην ατμόσφαιρα, και όταν τα κέρδη σε μια επιλογή είναι εμφανή, τότε ο όποιος κίνδυνος φαντάζει μικρότερος.

• Η τραγωδία του Chernobyl το 1986 ήταν ακόμη φρέσκια στα μυαλά των Ευρωπαίων το 2000, όταν η Γερμανία ψήφισε τη διακοπή όλων των πυρηνικών της εργοστασίων έως το 2021. Σήμερα πέρασαν 10 χρόνια από τότε, και όσο λιγότερη άμεση είναι η αντίληψη του κινδύνου, τόσο λιγότερο φοβόμαστε.

Όλοι οι παραπάνω ψυχολογικοί παράγοντες δεν έχουν να κάνουν τίποτα με τα πραγματικά στοιχεία των κινδύνων που συνοδεύουν την ραδιενέργεια. Όμως, όπως και σε όλα με την ανάληψη κινδύνου, τα συναισθηματικά μας φίλτρα, και όχι τα δεδομένα, είναι αυτά που καθορίζουν το πόσο φοβισμένοι είμαστε.

Αν αυτό είναι σωστό ή όχι, δεν έχει καμία σχέση. Όμως, οι φόβοι μας, μας έχουν οδηγήσει σε μια ενεργειακή οικονομία που βασίζεται στο πετρέλαιο και στον άνθρακα για το ηλεκτρικό ρεύμα, κοστίζοντας υπερβολικά πολύ τόσο στην ανθρώπινη όσο και στη περιβαλλοντική υγεία. Κάθε χρόνο, δεκάδες χιλιάδες Ευρωπαίων πεθαίνουν εξαιτίας της μόλυνσης που προκαλούν τα ορυκτά καύσιμα, ενώ οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα απειλούν τον πλανήτη με σημαντικές αλλαγές μη αναστρέψιμες στο παγκόσμιο κλίμα.

Όσο και να αυξηθεί το επίπεδο εκπαίδευσης ή πληροφόρησης, δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον ψυχολογικό παράγοντα που θέλει την αντίληψη του ρίσκου να αποτελεί υποκειμενικό κριτήριο προγραμματισμένο μέσα στην ανθρώπινη φύση μας, χημικά. Αυτό που μπορούν να κάνουν οι κυβερνήσεις,

Δεν παίζει ρόλο η εκπαίδευση και η καλή επικοινωνία γύρω από αυτό το ζήτημα. Η υποκειμενική αντίληψη των κινδύνων είναι συρματωμένη στην αρχιτεκτονική και τη χημεία μας. Αυτό που μπορούν να κάνουν οι κυβερνήσεις είναι να αρχίσουν να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη, όχι μόνο τα στοιχεία, αλλά και το πώς αισθανόμαστε για αυτά και τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε ως όντα.

Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να μειώσουμε την διαμάχη για την πυρηνική ενέργεια και άλλα θέματα με κινδύνους, οπότε μα γίνουμε σοφότεροι για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

Συγγραφέας David Ropeik από το Πανεπιστήμιο του Harvard

Σχετικά:

• Η πυρηνική ενέργεια στο κέντρο της διαμάχης για το περιβάλλον
• Μια νέα αρχή για την πυρηνική ενέργεια
• Ασφαλής και καθαρή πυρηνική ενέργεια με λέιζερ

• Ειδικοί συζητούν για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας

• Μια μελέτη του MIT βλέπει την πυρηνική ενέργεια σαν όπλο για να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια θέρμανση
• Στροφή στην πυρηνική ενέργεια σε όλο τον κόσμο
• Το Πυρηνικό Πανεπιστήμιο προωθεί την ατομική ενέργεια
• Είναι η ηλιακή ενέργεια φθηνότερη από την πυρηνική ενέργεια;