Ο διευθυντής του Τμήματος Εξελικτικής Ανθρωπολογίας του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ της Γερμανίας, ο Σουηδός Σβάντε Πεέμπο, ο πρώτος επιστήμονας που κατάφερε να αποκωδικοποιήσει ολόκληρο το γονιδίωμα των Νεάντερταλ εξηγεί τις ανακαλύψεις του που εδώ και τρεις δεκαετίες ρίχνουν φως στο εξελικτικό μονοπάτι που οδήγησε στους σημερινούς ανθρώπους.
Το DNA μας δίνει απαντήσεις
Είναι γεγονός πως μόνο από την παλαιοντολογία, δηλαδή από τη μελέτη της φόρμας και του σχήματος των οστών και των κρανίων, είναι σχεδόν αδύνατο να καταλήξει κανείς σε μία κοινά αποδεκτή απάντηση σχετικά με την καταγωγή κάποιου ατόμου. Για παράδειγμα, η αντιπαράθεση δεκαετιών αναφορικά με το εάν οι Νεάντερταλ διασταυρώθηκαν με τους σύγχρονους ανθρώπους, τους Homo sapiens, δεν θα μπορούσε να διαλευκανθεί χωρίς την ανάλυση DNA. Το DNA είναι ένας τρόπος να κάνεις ερωτήσεις και να δίνεις απαντήσεις με ποσοτικά στατιστικό τρόπο.
Για να δώσει κανείς σωστές απαντήσεις πρέπει να εργάζεται κάτω από εξαιρετικά καθαρές συνθήκες. Αλλά εκτός από αυτό, μπορούν και τα ίδια τα δεδομένα που παράγει να του δείξουν εάν υπάρχει μόλυνση. Για παράδειγμα, το μιτοχονδριακό γονιδίωμα, ένα κομμάτι γονιδιώματος που υπάρχει σε πολλά αντίγραφα στο κάθε κύτταρο ενός ατόμου, είναι μοναδικό για το κάθε άτομο και προέρχεται αποκλειστικά από τη μητέρα του, ενώ ο πατέρας δεν συνεισφέρει. Αν αναλύσεις λοιπόν σε βάθος το δείγμα σου, μπορείς να διακρίνεις εάν σε αυτό υπάρχει πάνω από ένας τύπος μιτοχονδριακού γονιδιώματος.
Αν βρεις λοιπόν μόνο έναν τύπο τέτοιου γονιδιώματος, γνωρίζεις ότι το DNA προέρχεται από ένα και μόνο άτομο. Βέβαια το μιτοχονδριακό DNA ενός Νεάντερταλ είναι διαφορετικό από αυτό ενός σημερινού ανθρώπου. Εάν λοιπόν το γενετικό υλικό προέρχεται από Νεάντερταλ είναι πιο εύκολο να το διακρίνεις. Εάν τώρα προέρχεται από σύγχρονο άνθρωπο είναι πιο δύσκολο να καταλάβεις εάν αυτό ανήκει σε πρόγονό μας ή το DNA που έχεις στα χέρια σου είναι εξ ολοκλήρου προϊόν μόλυνσης. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί κάποιος να αναζητήσει ορισμένες χημικές αλλαγές στο γενετικό υλικό οι οποίες μπορούν να συμβούν μόνο μέσα στο πέρασμα εκατοντάδων χρόνων, και έτσι να βεβαιωθεί ότι το γενετικό υλικό το οποίο εξετάζει δεν έχει μολυνθεί.
Από πού προέρχονται οι σύγχρονοι άνθρωποι
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που έχουμε, οι σύγχρονοι άνθρωποι βγήκαν από την Αφρική πριν από 40.000-50.000 χρόνια, και τότε συναντήθηκαν για πρώτη φορά με τους Νεάντερταλ, πιθανώς στη Μέση Ανατολή. Οι σύγχρονοι άνθρωποι όμως δεν αντικατέστησαν τους Νεάντερταλ και τις άλλες εξαφανισμένες αρχαίες μορφές ανθρώπων που βρέθηκαν στο πέρασμά τους, αλλά διασταυρώθηκαν μαζί τους και μέσα από αυτή τη συνάντηση προέκυψαν οι πρόγονοι όλων των ανθρώπων εκτός Αφρικής.
Στους Ευρωπαίους και στους Ασιάτες οι Νεάντερταλ ζουν μέσα μας σε ποσοστό 1-2%. Στον Ειρηνικό, στην Παπούα Νέα Γουινέα για παράδειγμα, εκτός από το παραπάνω ποσοστό που προέρχεται από τους Νεάντερταλ, ένα επιπλέον 4-5% προέρχεται από μία άλλη αρχαία μορφή ανθρώπων, των Ντενίσοβαν. Αλλά αν λάβουμε υπόψη ότι και οι Ντενίσοβανς φέρουν μέσα τους στοιχεία από τους Homo erectus, μπορούμε να πούμε ότι οι σημερινοί άνθρωποι είναι ένα μωσαϊκό διαφορετικών προγόνων. Αυτό που δεν είναι ξεκάθαρο είναι τι συνέβη στην Αφρική, γιατί δεν έχουμε στα χέρια μας γονιδίωμα από αρχαίες μορφές ανθρώπων. Ίσως και εκεί να έζησαν άλλες μορφές εξαφανισμένων ανθρωποειδών που συνεισέφεραν στους σημερινούς ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής.
Γνωρίζουμε ότι κάποια διαφοροποιημένα γονίδια που φέρουν πολλοί Ευρωπαίοι και Ασιάτες και σχετίζονται με τo ανοσοποιητικό σύστημα και την άμυνα του οργανισμού προέρχονται από τους Νεάντερταλ και τους Ντενίσοβαν. Στα υψίπεδα του Θιβέτ, επίσης, ένα από τα διαφοροποιημένα γονίδια που σχετίζεται με την προσαρμογή σε μεγάλα υψόμετρα προέρχεται επίσης από τους Ντενίσοβαν. Αυτά είναι μόνο κάποια παραδείγματα. Υπάρχουν σίγουρα πολλά ακόμα μυστικά κρυμμένα στο γονιδίωμά μας που μένει να αποκαλυφθούν τα επόμενα χρόνια.
Εκτός από τις γενετικές διαφορές μεταξύ των Νεάντερταλ και των σημερινών ανθρώπων υπάρχουν και δομικές ή λειτουργικές διαφορές, που είναι ο στόχος των ερευνών για τα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια. Σήμερα έχουμε στα χέρια μας το γονιδίωμα των Νεάντερταλ αλλά και το γονιδίωμα χιλιάδων σημερινών ανθρώπων. Η σύγκριση λοιπόν των τμημάτων του γονιδιώματος που είναι κοινά μεταξύ αυτών των δύο ομάδων πιθανώς να μπορέσει να μας δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως στο πού οφείλονται ο πολιτισμός και η τεχνολογία που ανέπτυξαν οι σύγχρονοι άνθρωποι, καθώς επίσης και πώς εμείς καταφέραμε να φτάσουμε τα επτά δισεκατομμύρια, τη στιγμή που οι Νεάντερταλ δεν ξεπέρασαν ποτέ τις λίγες εκατοντάδες χιλιάδες σε μία δεδομένη χρονική περίοδο.
Πατήστε πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση
Γιατί κυριάρχησαν οι σύγχρονοι άνθρωποι
Το γιατί τώρα οι σύγχρονοι άνθρωποι κυριάρχησαν στη γη και όχι κάποιο άλλο αρχαίο ανθρωποειδές, έχει να κάνει με τον ανθρώπινο πολιτισμό και την τεχνολογία. Σε μακροσκοπική κλίμακα είναι εντυπωσιακό ότι οι Νεάντερταλ και άλλες εξαφανισμένες μορφές ανθρώπων, ενώ έζησαν για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, τα λίθινα εργαλεία τους άλλαξαν ελάχιστα με το πέρασμα των χρόνων. Μέσα σε αυτά τα εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια δεν έφτασαν ποτέ στην Αμερική, την Αυστραλία ή τη Μαδαγασκάρη.
Αντίθετα, οι σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στην Αφρική και άρχισαν να εξαπλώνονται δυναμικά στα πέρατα της Γης, καταφέρνοντας μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια να φτάσουν μέχρι την Αυστραλία, την Αμερική και κάθε μικρό νησί του Ειρηνικού. Μέσα από το πέρασμα αυτών των χρόνων λοιπόν, φτάσαμε να έχουμε έναν πληθυσμό δισεκατομμυρίων και ο πολιτισμός μας σήμερα να είναι εντελώς διαφορετικός και πολύ πιο σύνθετος από αυτόν που είχαμε πριν από 50.000 χρόνια.
Μία υπόθεση πολλών επιστημόνων αναφορικά με το γιατί ο άνθρωπος κυρίευσε τον κόσμο, αναφέρει ότι αυτή η εξέλιξη δεν οφείλεται στην υψηλότερη ευφυΐα των σημερινών ανθρώπων, αλλά ίσως σχετίζεται με την κοινωνικότητά μας. Η μετάδοση της γνώσης για παράδειγμα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, με απόδειξη το γεγονός ότι ξοδεύουμε το ένα τρίτο της στην εκμάθηση αυτών που έκαναν οι προηγούμενες γενιές. Στη συνέχεια, στα υπόλοιπα δύο τρίτα της ζωής μας, χτίζουμε πάνω σε αυτά που μάθαμε, με αποτέλεσμα αυτό να έχει μία κλιμακούμενη επίδραση στην εξέλιξή μας. Αντίθετα, εάν για παράδειγμα παρατηρήσουμε τους πιθήκους, μπορεί να καταφέρνουν αρκετά πράγματα χρησιμοποιώντας εργαλεία και άλλα αντικείμενα, δεν υπάρχει όμως καμία απόδειξη ότι διδάσκουν ενεργά την επόμενη γενιά. Το κλειδί της επιτυχίας μας βρίσκεται στην εκπαίδευση και στην εντυπωσιακή κοινωνικότητά μας.
Πληροφορίες από την Καθημερινή
