Σαν σήμερα, το 1967 φεύγει από τη ζωή μια από τις μυθικότερες μορφές της επιστήμης στον εικοστό αιώνα, ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, σε ηλικία 63 ετών. Πολυμαθής, χαρισματικός αλλά και αμφιλεγόμενος εξ αιτίας του ρόλου του στη δημιουργία της ατομικής βόμβας ο Οπενχάιμερ ενσαρκώνει την φαουστική διάσταση της επιστήμης, τον επιστήμονα δηλαδή που πρέπει να συμμαχήσει με το διάβολο προκειμένου να προχωρήσει την επιστήμη του.
Ο τραγικός σύγχρονος Προμηθέας που έδωσε στην ανθρωπότητα την πυρηνική φωτιά
Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ γεννήθηκε στις 22 Απριλίου του 1904 στη Νέα Υόρκη από εύπορους γονείς. Υπήρξε χαρισματικός μαθητής, με μεγάλο ενδιαφέρον για την αγγλική και γαλλική λογοτεχνία, την γεωλογία και την χημεία, πριν στραφεί στην φυσική. Στη διάρκεια των σπουδών του στο Χάρβαρντ (το οποίο τελείωσε με έπαινο σε τρία χρόνια) σπούδασε επίσης ιστορία, λογοτεχνία και φιλοσοφία των μαθηματικών.
Μετά το Χάρβαρντ πήγε αρχικά στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, όπου ασχολήθηκε με την πειραματική φυσική. Συνέχισε στο πανεπιστήμιο του Γκέτιγκεν, το οποίο ήταν το σημαντικότερο κέντρο της θεωρητικής φυσικής προπολεμικά. Στο Γκέτιγκεν ο Οπενχάιμερ ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή, σε ηλικία 23 ετών. Στη συνέχεια δίδαξε στις ΗΠΑ μέχρι που ο αμερικανικός στρατός ξεκίνησε το πρόγραμμα Μανχάτταν, την προσπάθεια δηλαδή για την δημιουργία της ατομικής βόμβας. Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν ο επιστημονικός επικεφαλής του προγράμματος.
Έγινε δηλαδή γνωστός για τον ρόλο του ως διευθυντής του Σχεδίου Μανχάτταν, την προσπάθεια της κατασκευής του πρώτου πυρηνικού όπλου, στο μυστικό εργαστήριο στο Λος Άλαμος στην πολιτεία του Νέου Μεξικού. Ως «πατέρας της ατομικής βόμβας», που είχε ισχύ 18.000 τόνων ΤΝΤ, υποστήριξε τη χρησιμοποίησή της, που κατέστρεψε τις ιαπωνικές πόλεις της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι στις 6 και 9 Αυγούστου 1945, στην τελική φάση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Άλλες εργασίες του είχαν σχέση με τη θεωρητική αστρονομία, την κβαντική θεωρία πεδίου και τη φασματοσκοπία.
Εκδόσεις Τραυλός: Η βιογραφία του
Μετά τον πόλεμο και τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι ο Οπενχάιμερ υπήρξε διευθυντής του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών του πανεπιστημίου του Πρίνστον, για να μετακινήθεί στη συνέχεια στη θέση του επικεφαλής της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ.
Μετά τον πόλεμο έγινε επικεφαλής σύμβουλος στη νεοσύστατη Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας των Ηνωμένων Πολιτειών και χρησιμοποίησε τη θέση του για να ασκήσει πιέσεις για τον διεθνή έλεγχο της πυρηνικής ενέργειας και την αποτροπή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων και της κούρσας εξοπλισμών με τη Σοβιετική Ένωση. Αφού προκάλεσε την οργή πολλών πολιτικών με τις ειλικρινείς απόψεις του κατά τη διάρκεια του δευτέρου «Ερυθρού Τρόμου», η διαβάθμιση ασφαλείας του ανακλήθηκε σε μια ακρόαση με πολύ μεγάλη δημοσιότητα το 1954 και ουσιαστικά έχασε την άμεση πολιτική επιρροή του. Συνέχισε να παραδίδει μαθήματα, να γράφει και να εργάζεται στη φυσική. Μία δεκαετία αργότερα, ο Πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι του απένειμε (και ο Λίντον Τζόνσον του έδωσε) το βραβείο «Ενρίκο Φέρμι» ως χειρονομία της πολιτικής αποκατάστασης.
Η καριέρα του σε επιστημονικές και πολιτικές θέσεις διακόπηκε απότομα το 1953 ως αποτέλεσμα της δίωξης του από την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών του γερουσιαστή ΜακΚάρθυ.
Η οδύνη και ο εξευτελισμός που υπέστη ο Οπενχάιμερ το 1954, κατηγορούμενος ως επικίνδυνος για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ(!), δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση την εποχή του μακαρθισμού, αν και ο Οπενχάιμερ δεν ήταν ο συνηθισμένος κατηγορούμενος του αντικομουνιστικού μένους: Γοητευτικός, μανιώδης καπνιστής, ψηλός και αδύνατος, γνώστης των αρχαίων ελληνικών, φίλος της γαλλικής και ρωσικής λογοτεχνίας, λάτρης της ποίησης και του γυναικείου φύλου, ένας σωστός εθνικός ήρωας, υπόδειγμα επιστήμονα και δημόσιου λειτουργού, ήταν πολλά περισσότερα απ’ όσα τον κατηγορούσε η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών.
Για τους φιλελεύθερους συμβόλιζε τον άνθρωπο που αποκάλυπτε το ανήθικο πρόσωπο της Δεξιάς. Για τους πολιτικούς του εχθρούς ήταν ένας κομμουνιστής, ένας αποδεδειγμένος ψεύτης! Αν και στην πραγματικότητα ήταν ένας αινιγματικός άνθρωπος, προσιτός αλλά και απόμακρος, ευφυής αλλά και αφελής, παθιασμένος υποστηρικτής της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και ακούραστος κυβερνητικός σύμβουλος. Ήταν ένας λαμπρός άντρας που βίωσε τόσο τον θρίαμβο όσο και την τραγωδία.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ αποσύρθηκε σε ένα παραθαλάσσιο κτήμα στις Παρθένες Νήσους, από όπου όμως δεν σταμάτησε να ασχολείται με την φυσική, με το ρόλο της επιστήμης, τις σχέσεις επιστήμης πολιτικής και την ατομική ενέργεια και τις χρήσεις της.
Έφυγε από τη ζωή στις 18 Φεβρουαρίου του 1967, νικημένος από τον καρκίνο και οι στάχτες του σκορπίστηκαν στη θάλασσα μπροστά από το σπίτι που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
