Το σημαντικότερο εργαλείο που μας παρέχει η ψηφιακή φωτογραφική μηχανή είναι το ιστόγραμμα. Μπορεί μέσα σε ένα διάγραμμα να σου αναλύσει τη φωτεινότητα της φωτογραφίας που μόλις τράβηξες, και να σε ενημερώσει αν τα επίπεδα φωτός έχουν βγεί έξω από τα όρια που καταγράφει ο αισθητήρας.
Πρόκειται για ένα είδος γραφήματος που μας πληροφορεί για την ποσότητα των μαύρων, λευκών και ενδιάμεσων τόνων που υπάρχει στη φωτογραφία μας.
Το ιστόγραμμα αντιπροσωπεύει τα επίπεδα φωτεινότητας της φωτογραφίας. Ξεκινώντας από το μαύρο (τέρμα δεξιά) και καταλήγοντας στο άσπρο (τέρμα αριστερά) έχοντας ανάμεσα τους όλους τους ενδιάμεσους τόνους. Αθροίζει όλα τα εικονοστοιχεία (pixels) που έχουν τον ίδιο βαθμό φωτεινότητας (ασχέτως χρώματος) και δημιουργεί την καμπύλη. Δηλαδή στον οριζόντιο άξονα έχουμε τους βαθμούς φωτεινότητας και στον κάθετο έχουμε το πλήθος των εικονοστοιχείων που βρίσκονται σε αυτή τη φωτεινότητα. Αν η καμπύλη σε κάποιο σημείο ανεβαίνει ψηλά σημαίνει ότι έχουμε πολλά εικονοστοιχεία με τον ίδιο βαθμό φωτεινότητας.
Όταν φωτογραφίζουμε ελέγχουμε την εικόνα που εμφανίζεται στην οθόνη μας μόνο για να σιγουρευτούμε ότι το κάδρο είναι σωστό. Για όλες τις άλλες πληροφορίες διαβάζουμε το ιστόγραμμα. Αν το ιστόγραμμα είναι ισορροπημένο, ξέρουμε ότι η φωτογραφία έχει καταγραφεί σωστά ακόμη κι αν δε μπορούμε να τη διακρίνουμε.
Το ιστόγραμμα το ερμηνεύουμε ως εξής:
Κανονική έκθεση
Έχουμε κανονική έκθεση όταν η κορυφή της καμπύλης του ιστογράμματος βρίσκεται περίπου στη μέση του διαγράμματος. Ενδέχεται σε περιπτώσεις υψηλού κοντράστ να έχουμε παραπάνω από μία κορυφές της καμπύλης. Σε αυτή την περίπτωση θα φροντίσουμε να έχουμε ίση κατανομή της καμπύλης δεξιά και αριστερά από το κέντρο του διαγράμματος για να εξασφαλίσουμε ότι έχουμε μια κανονική έκθεση.
Υπερέκθεση
Έχουμε υπερέκθεση όταν η καμπύλη είναι μετατοπισμένη προς τα δεξιά του διαγράμματος. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να γνωρίζουμε πως όλες οι περιοχές της φωτογραφίας μας που δεν απεικονίζονται πια στο διάγραμμα -που έχουν δηλαδή μετατοπιστεί έξω από αυτό στα δεξιά του διαγράμματος- πιθανότατα έχουν «καεί». Με τον όρο έχουν «καεί» εννοούμε ότι έχουν τόσο υψηλό επίπεδο φωτεινότητας που πλέον δε μπορεί να το καταγράψει ο αισθητήρας της μηχανής μας και στη θέση της πληροφορίας θα καταγράψει άσπρο χρώμα (άσχετα με το τι χρώμα ήταν το πολύ φωτεινό αντικείμενο).
Υποέκθεση
Έχουμε υποέκθεση όταν η καμπύλη είναι μετατοπισμένη προς τα αριστερά του διαγράμματος. Στην υποέκθεση κάθε αντικείμενο που έχει πολύ χαμηλό επίπεδο φωτεινότητας καταγράφεται σαν μαύρο. Πολλές φορές είναι θεμιτό να καταγράφουμε περιοχές με μαύρο στις φωτογραφίες μας για τη δημιουργία σκιών που μπορεί να έχουν καλλιτεχνική επίδραση στη φωτογραφία. Άλλες φορές μπορεί να βγάζουμε ένα ολόκληρο κομμάτι της φωτογραφίας σκοτεινό για να δώσουμε έμφαση στο φωτεινό κομμάτι. Μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις καλλιτεχνικά να είναι καλή επιλογή η υποέκθεση, πρακτικά όμως παίρνουμε κακή ποιότητα εικόνας γιατί ο αισθητήρας αδυνατεί να καταγράψει αρκετή πληροφορία στα χαμηλά επίπεδα φωτεινότητας ενώ στα υψηλά τα καταφέρνει πολύ καλύτερα.
Αν θέλουμε να μετατοπίσουμε προς τα δεξιά την καμπύλη (για να υπερεκθέσουμε) πολλές φορές χρειάζεται να ανεβάσεις το ISO αν δε μπορείς να χαμηλώσεις άλλο την ταχύτητα ή να ανοίξεις το διάφραγμα.
Στη φωτογραφία του πουλιού θα δείτε ότι όλες οι τονικές τιμές στη φωτογραφία, όπως απεικονίζεται στο Ιστόγραμμα , βρίσκονται άνετα ανάμεσα στα άκρα του μαύρου και του λευκού. Δείτε όλα αυτό το πράσινο γρασίδι στη φωτογραφία. Αυτό το πράσινο είναι μεσαίου τόνου, που σημαίνει όχι λευκό και όχι μαύρο, αλλά στο μεταξύ. Και υπάρχει ένα μεγάλο μέρος της στο πλάνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το μεσαίο τμήμα του γραφήματος ανεβαίνει τόσο ψηλά στο γράφημα. Και επίσης βλέπουμε πώς υπάρχει μόνο μια μικρή ποσότητα μαύρων ή λευκών τόνων στη φωτογραφία; Έτσι, αρκετά σίγουρα, το γράφημα είναι πολύ χαμηλότερο όπου αντιπροσωπεύει τους μαύρους και τους λευκούς τόνους.
Επίσης, παρατηρούμε μία καμπύλη καμπάνα στο διάγραμμα. Αυτό δεν είναι συνήθως ούτε καλό ούτε κακό. Το σημαντικό είναι ότι τοποθετείται μεταξύ των ορίων που ορίζονται από το δεξί και αριστερό όριο του γραφήματος. Βλέπετε ότι αυτό το μικρό γράφημα είναι σε θέση να αντιπροσωπεύει όλη την περιοχή τόνων που μπορεί να καταγράψει η φωτογραφική μηχανή μας, από το πιο σκοτεινό έως το πιο αχνό. Έτσι, όσο το γράφημα δεν ξεφύγει από τα όρια της αριστεράς ή της δεξιάς πλευράς, τότε το Ιστόγραμμα μας λέει ότι δεν υπάρχει τίποτα στη φωτογραφία που είτε είναι υπερβολικά εκτεθειμένη είτε λιγότερο εκτεθειμένη για να τη χειριστεί η κάμερα .
Με την πρώτη ματιά αυτή η εικόνα μπορεί να φαίνεται εντάξει στο πίσω μέρος της κάμερας μας. Ξέρετε ότι τα σκοτεινά μέρη της φωτογραφίας είναι εντάξει επειδή στην αριστερή πλευρά του γραφήματος, δεν υπάρχει τίποτα που “σπάει” την αριστερή άκρη. Αλλά δείτε πώς στο άκρο δεξιά του ιστογράμματος, το γράφημα “σπάει” το δεξί άκρο (εκεί που δείχνει το βέλος). Αυτό είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι. Σημαίνει ότι ένα μέρος της φωτογραφίας έχει υπερεκτεθεί.
Το ιστόγραμμα μας λέει ότι επειδή το γράφημα υπερβαίνει τα όρια του λευκού, τότε τα τμήματα της εικόνας υπερβαίνουν την ικανότητα της φωτογραφικής σας μηχανής να καταγράφει οποιεσδήποτε λεπτομέρειες σε αυτές τις περιοχές με αυτές τις ρυθμίσεις κάμερας.
Έτσι, αν το ιστόγραμμα σας αναπηδήσει από τη δεξιά πλευρά, όπως έκανε με αυτήν την εικόνα, πρέπει να κάνετε άλλη μια βολή, αλλά αυτή τη φορά γνωρίζετε ότι πρέπει να μειώσετε την έκθεση.
Ομοίως, εάν το ιστόγραμμα δείχνει ότι το γράφημα εξαφανίζεται από την αριστερή άκρη τότε χρειάζεται να κάνετε άλλη λήψη, αλλά αυτή τη φορά αυξάνετε την έκθεση.
Πως να το διορθώσετε ρυθμίζοντας τις ρυθμίσεις της μηχανής
Αν βρισκόμαστε στο Time Value Priority (Shutter Speed Priority) ρύθμιση και επιλέξουμε ένα ταχύτερο ρυθμό κλείστρου θα μειώσουμε την έκθεση, μιας και η κάμερα το κάνει αυτό για να πάρει ένα μεγαλύτερο διάφραγμα για εμάς και αντίστροφα.
Περίληψη
Ο οριζόντιος άξονας λοιπόν αντιπροσωπεύει τον αριθμό των τόνων και το επίπεδο φωτεινότητας τους, ξεκινώντας από το 0 (καθαρό μαύρο) έως το 255 (καθαρό λευκό). Ο κάθετος άξονας αντιπροσωπεύει τον αριθμό των pixel σε κάθε επίπεδο φωτεινότητας. Εάν οι κορυφές των βουνών στοιβάζονται περισσότερο προς την αριστερή πλευρά, ακόμη και χωρίς να κοιτάξετε την πραγματική εικόνα, σας λέει ότι είναι σκοτεινό. Αντίθετα, αν είναι προς τη δεξιά πλευρά του ιστόγραμμα, η εικόνα είναι φωτεινή. Αυτή είναι ίσως η πιο ουσιαστική πτυχή του ιστογράμματος που θα πρέπει να θυμάστε. Προκειμένου η εικόνα να εκτεθεί σωστά, θα πρέπει να παραμείνετε μέσα σε αυτά τα όρια σε κάθε πλευρά του ιστογράμματος. Αν εκθέσετε πέρα από αυτό το δεξιό όριο η εικόνα έχει υπερέκθεση. Με απλούστερους όρους, το μόνο που θα δείτε στο υπερ-φωτεινό μέρος της εικόνας δεν είναι τίποτα άλλο από λευκά pixels. Παρομοίως, αν το ιστόγραμμα αγγίζει την αριστερή πλευρά του τοίχου, θεωρείται υπο-εκτεθειμένο (σκοτεινό). Ρίξτε μια ματιά σε αυτές τις εικόνες. Εδώ έχετε μια οπτική αναπαράσταση του τρόπου εμφάνισης μιας υποέκθεσης, μιας υπερέκθεσης και ενός σωστά εκτεθειμένου ιστογράμματος.
