Η Σοφία Κοβαλέφσκαγια (1850 – 1891) είχε σημαντικές πρωτότυπες συνεισφορές στην ανάλυση, τις διαφορικές εξισώσεις και τη μηχανική. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια πανεπιστημίου (α΄ βαθμίδας) σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη και μία από τις πρώτες που εργάσθηκε ως συντάκτρια επιστημονικού ερευνητικού περιοδικού. Αναφέρεται ότι όταν ήταν 11 ετών η ταπετσαρία στο δωμάτιό της είχε σχέσεις από τον απειροστικό λογισμό. Οι γονείς της προσέλαβαν ένα δάσκαλο ο οποίος τη δίδαξε απειροστικό λογισμό, ενώ κατά την ίδια χρονική περίοδο ο γιος του ιερέα της περιοχής την εισήγαγε στον μηδενισμό.
Παρά το προφανές ταλέντο της στα μαθηματικά, η Σοφία δεν μπορούσε να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή της σε αυτά στην πατρίδα της, όπου απαγορευόταν εκείνη την εποχή η φοίτηση γυναικών σε πανεπιστήμια. Προκειμένου να σπουδάσει στο εξωτερικό χρειαζόταν γραπτή άδεια από τον πατέρα ή τον σύζυγό της, οπότε συνήψε ένα τυπικό γάμο και οι δυο τους μετανάστευσαν από τη Ρωσία το 1867.
Το 1869 η Κοβαλέφσκαγια άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης πράγμα που της επιτρεπόταν όσο οι καθηγητές που τα δίδασκαν έδιναν την έγκρισή τους. Λίγο αργότερα επισκέφθηκε το Λονδίνο με τον παλαιοντολόγο σύζυγό της, ο οποίος συνάντησε εκεί τον Τόμας Χάξλεϋ και Δαρβίνο, ενώ η Σοφία σε ηλικία 19 ετών συνάντησε τον Χέρμπερτ Σπένσερ και οδηγήθηκε σε μία διαμάχη για το αν και πόσο «η γυναίκα είναι ικανή για αφηρημένη σκέψη».
Αυτό πολύ πριν την αξιοσημείωτη συνεισφορά της στη «σβούρα Κοβαλέφσκι» στον μικρό κατάλογο των γνωστών παραδειγμάτων ολοκληρώσιμης κινήσεως στερεού σώματος. Η Κοβαλέφσκαγια συμμετείχε σε κοινωνικά κινήματα και υιοθέτησε κάποιες ιδέες του ουτοπικού σοσιαλισμού. Το 1871 το ζεύγος Κοβαλέφσκι ταξίδεψε στο Παρίσι για να φροντίσουν τους τραυματίες από την Κομούνα των Παρισίων.
Μετά από δύο χρόνια σπουδών στα μαθηματικά στη Χαϊδελβέργη με δασκάλους όπως οι Χέρμαν φον Χέλμχολτζ, Γκούσταβ Κίρχοφ και Ρόμπερτ Μπούνσεν, η Σοφία εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο, όπου υποχρεώθηκε να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα με τον Καρλ Βάιερστρας, καθώς το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου δεν της επέτρεψε ούτε καν να παρακολουθεί μαθήματα.
Το 1874 η Σοφία υπέβαλε τρεις ερευνητικές εργασίες (μία περί των μερικών διαφορικών εξισώσεων, μία για τη δυναμική των δακτυλίων του Κρόνου και μία για τα ελλειπτικά ολοκληρώματα) στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν ως τη διδακτορική διατριβή της που το πήρε με άριστα, με παράκαμψη των συνηθισμένων υποχρεωτικών μαθημάτων και εξετάσεων. Κατέστη έτσι η πρώτη γυναίκα σε όλη την Ευρώπη που έγινε κάτοχος διδακτορικού. Η εργασία της πάνω στις μερικές διαφορικές εξισώσεις περιέχει αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως «Θεώρημα Cauchy-Kovalevski», που δίνει συνθήκες για την ύπαρξη λύσεων σε μια ορισμένη κατηγορία αυτών των εξισώσεων.
Τα τελευταία χρόνια στη Γερμανία και τη Σουηδία
Στα τέλη της δεκαετίας 1870-1880 η Σοφία και ο σύζυγός της Βλαντιμίρ άρχισαν να αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες. Η Σοφία ήθελε να διορισθεί στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν της επιτρεπόταν επειδή ήταν γυναίκα, παρότι είχε τις ίδιες γνώσεις μαθηματικών με τους άνδρες διδάκτορες. Δεν της έδιναν το δικαίωμα ούτε να παραδίνει δωρεάν διαλέξεις. Λίγο αργότερα ο Βλαντιμίρ άρχισε να ασχολείται με τον κατασκευαστικό κλάδο και η Σοφία έγινε η βοηθός του. Κατασκεύαζαν σπίτια και συντριβάνια για να γίνουν και πάλι οικονομικά σταθεροί, αλλά για σύντομο διάστημα: Το 1879 η τιμή των υποθηκών ξεπέρασε το ποσό των χρημάτων που είχαν κερδίσει, έχασαν όλα τα χρήματά τους πάλι και χρεοκόπησαν. Λίγο αργότερα ο Βλαντιμίρ βρήκε μια άλλη εργασία, ενώ η Σοφία βοηθούσε γείτονες να ηλεκτροδοτήσουν τα φώτα του δρόμου.
Το ζευγάρι επέστρεψε στη Ρωσία, αλλά απέτυχαν να γίνουν καθηγητές, αυτή τη φορά εξαιτίας των ριζοσπαστικών πολιτικών τους πεποιθήσεων. Αποθαρρυμένοι, επέστρεψαν στη Γερμανία. Ο Βλαντιμίρ, που ανέκαθεν υπέφερε από έντονες εναλλαγές στην ψυχική του διάθεση, έγινε πιο ασταθής με αποτέλεσμα η Σοφία να ζει μόνη τον περισσότερο καιρό. Μετά, για κάποιο άγνωστο λόγο, αποφάσισαν να περάσουν τα επόμενα χρόνια μαζί σαν πραγματικά παντρεμένο ζευγάρι. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γεννήθηκε η κόρη τους Σοφία. Μετά από ένα χρόνο που αφιέρωσε στην ανατροφή της κόρης της, η Κοβαλέφσκαγια την παρέδωσε για φροντίδα στη μεγαλύτερη αδελφή της, επανέλαβε την ενασχόλησή της με τα μαθηματικά και εγκατέλειψε τον Βλαντιμίρ, για τελευταία φορά.
Η ζωή των δύο συζύγων υπήρξε δύσκολη και ταραγμένη. Χώρισαν και ξαναβρέθηκαν. Αγαπιόντουσαν πολύ όταν ήταν μακριά ο ένας από τον άλλον, αλλά νομίζω πως δύσκολα συμβίωναν. Εκείνος αντιμετώπισε και άλλα προβλήματα: δυσκολεύτηκε να βρει δουλειά και έχασε όλα του τα χρήματα και μαζί τα χρήματα της Σοφίας. Στο τέλος αυτοκτόνησε. Πιστεύω πως η Σοφία υπέφερε πολύ απ’ αυτό, παρ’ όλο που δεν ήταν μία σύζυγος-πρότυπο. Υπέφερε, αλλά και επωφελήθηκε, επειδή την εποχή εκείνη ο μόνος τρόπος για να ενηλικιωθεί μία γυναίκα ήταν να είναι χήρα. (…) Από εκείνη τη στιγμή, αντιμετωπίστηκε σαν επαγγελματίας. Και παρατηρούμε πως τέτοια υπήρξε και η περίπτωση της Marie Curie, που απέκτησε μία θέση μόνο όταν πέθανε ο άντρας της”.
Το 1883 η Κοβαλέφσκαγια μπόρεσε να εξασφαλίσει μια θέση ως privat-docent στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Το 1884 διορίσθηκε με πενταετή σύμβαση ως Professor Extraordinarius (δηλαδή καθηγήτρια χωρίς έδρα) και έγινε η συντάκτρια του ερευνητικού μαθηματικού περιοδικού Acta Mathematica. Το 1888 κέρδισε το βραβείο Prix Bordin της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών για το έργο της που περιείχε την ανακάλυψη αυτού που είναι σήμερα γνωστό ως «σβούρα Κοβαλέφσκι», μια περίπτωση που αποδείχθηκε στη συνέχεια από τον Γάλλο μαθηματικό Ζοζέφ Λιουβίλ ότι είναι η μοναδική περίπτωση κινήσεως στερεού (μη ελαστικού) σώματος εκτός από τις σβούρες του Όιλερ και του Λαγκράνζ που είναι «πλήρως ολοκληρώσιμη».
Το 1889 η Σοφία Κοβαλέφσκαγια διορίσθηκε Professor Ordinarius (καθηγήτρια κάτοχος πανεπιστημιακής έδρας) στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, η πρώτη γυναίκα στην ιστορία που κατελάμβανε τέτοια θέση σε πανεπιστήμιο της βόρειας Ευρώπης. Μετά από πολλές παρεμβάσεις υπέρ αυτής (και μία αλλαγή των κανόνων της Ακαδημίας), της προσφέρθηκε μία έδρα στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, αλλά ποτέ δεν της προσφέρθηκε καθηγητική θέση σε ρωσικό πανεπιστήμιο.
Πέθανε από γρίπη στη Στοκχόλμη το 1891 σε ηλίκία 41 ετών, μετά την επιστροφή της από ένα ταξίδι διακοπών στη Γένοβα. Η σορός της είναι θαμμένη στο κοιμητήριο Norra begravningsplatsen, στο Σόλνα της Σουηδίας.
Ονομάσθηκαν προς τιμή της
- Ο αστεροειδής 1859 Κοβαλέφσκαγια (1859 Kovalevskaya), που ανακαλύφθηκε το 1972.
- O μεγάλος κρατήρας Κοβαλέφσκαγια στην αόρατη από τη Γη πλευρά της Σελήνης.
- Το ίδρυμα Χούμπολτ της Γερμανίας απονέμει κάθε δύο χρόνια ένα «Βραβείο Σοφίας Κοβαλέφσκαγια» σε πολλά υποσχόμενους νέους ερευνητές.
- Η Sonia Kovalevsky High School Mathematics Day (= Ημέρα Μαθηματικών «Σόνια Κοβαλέφσκι» στα Γυμνάσια), πρόγραμμα της αμερικανικής Ενώσεως για τις Γυναίκες στα Μαθηματικά (Association for Women in Mathematics, AWM), που χρηματοδοτεί εργαστήρια στις ΗΠΑ που ενθαρρύνουν τα κορίτσια να εξερευνήσουν τα μαθηματικά.
- Η ετήσια The Sonia Kovalevsky Lecture (= Διάλεξη Σόνια Κοβαλέφσκι) χρηματοδοτείται από την AWM, με σκοπό την προβολή σημαντικών συνεισφορών γυναικών στα πεδία των εφαρμοσμένων ή υπολογιστικών μαθηματικών. Ανάμεσα στις γυναίκες που τιμήθηκαν με το προνόμιο να τη δώσουν είναι οι Irene Fonseca (2006), Ingrid Daubechies (2005), Joyce R. McLaughlin (2004) και Linda R. Petzold (2003).
Η ζωή της Σοφίας Κοβαλέφσκαγια υπήρξε το θέμα τριών ταινιών (κινηματογράφου και τηλεταινιών):
- Sofya Kovalevskaya (1956) σε σκηνοθεσία Iosef Shapiro
- Berget På Månens Baksida (= `Ενας λόφος στην πίσω πλευρά του φεγγαριού) (1983)
- Sofya Kovalevskaya (1985), τηλεταινία.
Wikipedia
