Αειφανείς αστέρες και κατ΄ επέκταση αειφανείς αστερισμοί, χαρακτηρίζονται αντίστοιχα οι αστέρες και οι αστερισμοί που παρατηρούνται συνεχώς, κατά τη φαινομενική περιστροφή της ουράνιας σφαίρας, ενώ παραμένουν πάνω από τον ορίζοντα του τόπου παρατήρησης εις τρόπον ώστε οι αστέρες αυτοί να μην ανατέλλουν ούτε να δύουν. Οι αειφανείς αστέρες είναι όσοι έχουν μια γωνιώδη απόσταση από τον ουράνιο πόλο μικρότερη από το πλάτος του τόπου παρατήρησης.
Εικόνα του νυχτερινού ουρανού στην Αθήνα 15 Αυγούστου και ώρα 10 μμ κοιτάζοντας προς το Βορρά (δεξιά είναι η ανατολή) από το stellarium-web.org
Οι έξι αειφανείς αστερισμοί του Βορείου Ημισφαιρίου είναι η Μεγάλη Άρκτος, η Μικρή Άρκτος, ο Κηφεύς, ο Δράκοντας, η Καμηλοπάρδαλη και η Κασσιόπη.
Βρίσκοντας τη Μεγάλη και Μικρή Άρκτο στον ουρανό
Η Μεγάλη Άρκτος είναι ο πιο εύκολα εντοπιζόμενος αστερισμός. Έχει το σχήμα τετράγωνου τηγανιού με χερούλι. Το “τηγάνι αποτελείται από 4 αστέρια και το “χερούλι” από 3.
Η Μικρή Άρκτος έχει το ίδιο σχήμα με τη Μεγάλη Άρκτο αλλά είναι πολύ μικρότερη και το “τηγάνι” είναι ανάποδα. Το τελευταίο άστρο στο “χερούλι” της Μικρής Άρκτου ονομάζεται Πολικός Αστέρας ο οποίος βρίσκεται πάντα πάνω από το πραγματικό Βορρά της Γης.
Ο Πολικός αστέρας (στην άκρη της Μικρής Άρκτου και στο κέντρο του Ουρανού κοιτάζοντας προς το βορρά) είναι το μοναδικό αστέρι του ουρανού που μοιάζει να μην κινείται καθόλου κατά τη διάρκεια της νύκτας, και κατά τη διάρκεια του έτους. Βρίσκεται σε γωνία ύψωσης ίση με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου που τον παρατηρούμε. Δηλαδή αν βρισκόμαστε στην Αθήνα τότε θα τον παρατηρούμε 38° πάνω από τον Βόρειο ορίζοντα, μιας και το γεωγραφικό πλάτος της Αθήνας είναι +38° Βόρειο.
Για να τα βρούμε στον ουρανό, βρίσκουμε πρώτα τη Μεγάλη Άρκτο. Επεκτείνουμε τη φανταστική γραμμή που ενώνει τα δύο άστρα της βάσης του “τηγανιού” και σε απόσταση ίση με 5 φορές την απόσταση των δύο αυτών αστεριών βρίσκουμε τον Πολικό Αστέρα (στην ουρά της Μικρής Άρκτου).
Οι κινήσεις των αστερισμών και άστρων στον ουρανό
Επειδή ο άξονας γύρω από τον οποίο γυρίζει η Γη είναι κεκλιμένος, τα ουράνια σώματα εκτελούν περίεργες καμπύλες τροχιές στον ουρανό και δεν διαγράφουν ευθείες, συνεπώς οι θέσεις τους αλλάζουν συνεχώς .Έτσι, μέσα σε λίγες μόνο ώρες ένα αντικείμενο μπορεί να ανατείλει, να μεσουρανήσει και να δύσει. Τα αστέρια εκτελούν έναν πλήρη κύκλο κάθε 24 ώρες, με αποτέλεσμα την άλλη μέρα την ίδια ώρα να βρίσκονται στο ίδιο περίπου σημείο.
Και λέμε περίπου γιατί κάθε 24 ώρες θα είναι ελαφρά μετατοπισμένα. Αυτή η μετατόπιση οφείλεται και για τις διαφορετικές θέσεις των αστεριών σε διαφορετικές εποχές. Πλήρης κύκλος εκτελείται κάθε 365 μέρες με αποτέλεσμα μετά από 1 χρόνο, την ίδια μέρα και ώρα τα αστέρια να βρίσκονται στις ίδιες ακριβώς θέσεις.
Και πόσο γρήγορη είναι αυτή η κίνηση ώρα με την ώρα; Όπως βλέπετε και στο παρακάτω σχήμα, μέσα σε 6 ώρες ο εικονιζόμενος αστερισμός του Ωρίωνα ανατέλλει, μεσουρανεί και δύει. Οι χρόνοι αυτοί διαφέρουν από αστερισμό σε αστερισμό ανάλογα με την ακριβή του θέση.
Και πόσο γρήγορα κινούνται μέρα με την μέρα; Χονδρικά, αν παρατηρήσετε τις θέσεις των αστερισμών μια συγκεκριμένη ώρα, μετά από ακριβώς ένα μήνα θα βρίσκονται στις ίδιες θέσεις που θα βρίσκονταν δύο ώρες μετά από την αρχική παρατήρηση. Να δύο παραδείγματα:
Οι θέσεις των αστερισμών στις.………………… είναι ίδιες με αυτές στις…
15 Φεβρουαρίου στις 10 το βράδυ ——–> 15 Μαρτίου στις 8 το βράδυ
5 Σεπτεμβρίου τα μεσάνυχτα —————> 5 Οκτωβρίου στις 10 το βράδυ
Σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι οι σχετικές θέσεις των αστερισμών μένουν πάντα σταθερές. Έτσι, αν εντοπίσετε έναν αστερισμό θα μπορείτε πάντα να βρείτε έναν κοντινό αστερισμό στην ίδια σχετική θέση οποιαδήποτε στιγμή.
