«Οι γονείς μου δεν γνώριζαν σχεδόν τίποτα για την επιστήμη. Αλλά εισάγοντάς με ταυτόχρονα στον σκεπτικισμό και την απορία, μου δίδαξαν δύο τρόπους σκέψης που συνυπάρχουν και που είναι κύριοι στην επιστημονική μέθοδο».
Έτσι θυμάται τα παιδικά του χρόνια ο αστρονόμος, αστροφυσικός και κοσμολόγος Carl Sagan (1934-1996) , γνωστός ως ένας από τους μεγαλύτερους εκλαϊκευτές της επιστήμης στην ιστορία . Στη δεκαετία του 1980, μέσω της τηλεοπτικής του σειράς Cosmos , μετέτρεψε την επιστήμη σε μέρος της μαζικής κουλτούρας, διαδίδοντας το πάθος του για την αστρονομία σε περισσότερους από 400 εκατομμύρια θεατές, προσπαθώντας να τους ενσταλάξει τη δύναμη της λογικής για την σκεπτικιστική σκέψη.
Ως ερευνητής, ξεκίνησε την καριέρα του στο Εργαστήριο Jet Propulsion της NASA, όπου συνέβαλε στην αποστολή της βολίδας Mariner 2 που έφτασε στην Αφροδίτη το 1962 και επιβεβαίωσε τις προβλέψεις του Sagan ότι ήταν ένας ξηρός πλανήτης με καυτή ατμόσφαιρα.
Παρά την ιδιοσυγκρασία του ως σκεπτικιστής και αυστηρός επιστήμονας, πολλές από τις πρώτες του δημοσιεύσεις αφορούσαν την αστροβιολογία και σε αρκετές περιπτώσεις έκανε εικασίες για τη ζωή στην Αφροδίτη, τον Άρη, τον Δία και ακόμη και τη Σελήνη. Ο Sagan δεν λογόκρινε τον εαυτό του τη στιγμή που έκανε ερωτήσεις, αν και αργότερα συνειδητοποίησε ότι οι υποθέσεις του ήταν αβάσιμες.
Το ενδιαφέρον του να διαψεύσει την ψευδοεπιστήμη (για τα UFO) τον οδήγησε να οργανώσει δύο συμπόσια στην Αμερικανική Ένωση για την Προώθηση της Επιστήμης (AAAS). Γιατί, τότε δύο διάσημοι αστρονόμοι, ο J. Allen Hynek και ο James McDonald, υποστήριξαν ότι άγνωστα ιπτάμενα αντικείμενα επισκέπτονταν τη Γη και ότι, αν και δεν υπήρχαν αρκετές θεάσεις για να γίνει μια πειστική υπόθεση, ο μεγάλος όγκος των αναφορών δικαιολογούσε την εξέταση και μελέτη του θέματος.
Αντίθετα, ο Sagan τόνισε την αναξιοπιστία των μαρτύρων, την απουσία φυσικών αποδεικτικών στοιχείων και τις εξηγήσεις που περιελάμβαναν αυταπάτες και παραισθήσεις. Σημείωσε ότι δεν υπήρχαν ταυτόχρονες και αξιόπιστες υποθέσεις (που να αναφέρθηκαν από πολλούς μάρτυρες), ότι ήταν πολύ εξωτικές (μη εξηγήσιμες από την άποψη των εύλογα υποτιθέμενων φαινομένων) και εφάρμοσε το σκεπτικιστικό πρότυπο που σχετίζεται περισσότερο με το όνομά του: «Οι υπερβολικοί ισχυρισμοί απαιτούν υπερβολικά επίπεδα αποδείξεων ή αποδεικτικών στοιχείων».
Εκτός από την επιτυχία του ως εκλαϊκευτής της επιστήμης στην τηλεόραση, κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ το 1977 για ένα από τα πρώτα του βιβλία: Οι Δράκοι της Εδέμ , στο οποίο προσπάθησε να ταξιδέψει στο μονοπάτι της εξέλιξης της ανθρώπινης νοημοσύνης. Παράλληλα, συνέχισε να αναζητά επαφή με την εξωγήινη νοημοσύνη μέσω των μηνυμάτων που εκτοξεύτηκαν στο διαστημικό σκάφος Pioneer 10 (1972) και στα μεταγενέστερα σκάφη Voyager (1977). Συνεργάστηκε επίσης με το Ινστιτούτο SETI, αφιερωμένο στην αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης αναλύοντας τα κύματα που φτάνουν σε εμάς από το διάστημα.
Στα τελευταία του χρόνια, ο Sagan έκανε τις πιο σημαντικές συνεισφορές του στον αγώνα κατά της ψευδοεπιστήμης. Στη δεκαετία του 1990, όταν η αστρολογία, η συζήτηση για τις απαγωγές από εξωγήινους, η εναλλακτική ιατρική και άλλες θεραπείες της Νέας Εποχής έγιναν μόδα, ο γνωστός κοσμολόγος χρησιμοποίησε την εβδομαδιαία στήλη του στο περιοδικό Parade για να δυσφημήσει τους «…πωλητές λαδιού φιδιού» και να προωθήσει την εκπαίδευση, παρουσιάζοντας τις τελευταίες επιστημονικές ανακαλύψεις στο κοινό.
Αυτά τα άρθρα χρησίμευσαν ως βάση για τρία τελευταία βιβλία, ειδικά το The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark (1995), μια υπεράσπιση της επιστήμης έναντι του παραλογισμού. Σε αυτό το βιβλίο, ο Sagan απαριθμεί εννέα κανόνες σκεπτικιστικής σκέψης:
1. Επιβεβαιώστε την πραγματικότητα (ανεξάρτητα από τα γεγονότα).
2. Ενθαρρύνετε τη συζήτηση για τα στοιχεία με τους υποστηρικτές όλων των απόψεων.
3. Μην μπερδεύετε τον ειδικό και την εξουσία. («Στην επιστήμη δεν υπάρχουν αυθεντίες· το πολύ, υπάρχουν ειδικοί», είπε.)
4. Αναγνωρίστε ότι υπάρχουν πάντα περισσότερες από μία υποθέσεις.
5. Μην κολλάτε σε μια υπόθεση γιατί είναι δική σας.
6. Η προσάρτηση μιας αριθμητικής ποσότητας είναι το κλειδί για τη διάκριση υποθέσεων.
7. Σε μια αλυσίδα επιχειρημάτων, όλοι οι κρίκοι πρέπει να λειτουργούν—όχι μόνο οι περισσότεροι από αυτούς.
8. Το πιο απλό είναι συνήθως το πιο πιθανό.
9. Προτάσεις που δεν μπορούν να αποδειχθούν ή να αποδειχθούν ψευδείς δεν έχουν μεγάλη επιστημονική αξία.
Μέχρι τις τελευταίες του μέρες, ο Sagan εφάρμοζε αυτούς τους κανόνες στον αγώνα του ενάντια στη δεισιδαιμονία και σε αυτό που αποκαλούσε «σκουπίδια επιστήμης», προτρέποντας την ανθρωπότητα να διατηρήσει ένα κριτικό πνεύμα. «Η ψευδοεπιστήμη μιλά για ισχυρές συναισθηματικές ανάγκες που η επιστήμη συχνά αφήνει ανεκπλήρωτες» , είπε.
Αφού υπέφερε από ασθένεια του μυελού των οστών για δύο χρόνια, πέθανε από πνευμονία σε ηλικία 62 ετών. Στις 20 Δεκεμβρίου 1996, ο κοσμολόγος έγινε αστρόσκονη.
