Η 30ή Ιουνίου – Asteroid Day – είναι αφιερωμένη στα εξόχως σημαντικά αντικείμενα του Ηλιακού Συστήματος. Είναι η επέτειος της μεγαλύτερης στην ιστορία πρόσκρουσης αστεροειδούς στη Γη, στην Τουνγκούσκα κοντά στον ομώνυμο ποταμό της Σιβηρίας, στις 30 Ιουνίου 1908 και ερήμωσε μια περιοχή 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Η αποστολή AIDA, εφόσον εγκριθεί, θα επιχειρήσει για πρώτη φορά να εκτρέψει ένα ουράνιο σώμα από την τροχιά του
Αν και επρόκειτο για έναν μικρομεσαίο αστεροειδή διαμέτρου περίπου 40 μέτρων, η έκρηξή του στην ατμόσφαιρα πάνω από το σιβηρικό δάσος ισοδυναμούσε με 100 τόνους ΤΝΤ και ισοπέδωσε μια τεράστια έκταση 800 τετραγωνικών μιλίων, όσο μια μεγάλη σύγχρονη πόλη.
Το ηλιακό φως που αντανακλούσε η σκόνη επέτρεπε για ημέρες στους κατοίκους του Λονδίνου να διαβάζουν εφημερίδα το βράδυ. Ογδόντα εκατομμύρια δέντρα «τσακίστηκαν» σαν σπιρτόξυλα, αλλά λόγω του ότι η περιοχή ήταν ουσιαστικά ακατοίκητη, υπήρξε μόνο ένα ανθρώπινο θύμα, ένας άνδρας που τραυματίστηκε θανάσιμα όταν το ωστικό κύμα τον έριξε πάνω σε ένα δέντρο. Αλλά είναι φανερό ότι, αν ο αστεροειδής είχε πέσει κοντά σε μια μεγάλη πόλη, τα θύματα θα ήταν εκατομμύρια. Για τον λόγο αυτόν σήμερα προσπαθούμε αφενός να προβλέψουμε τέτοιου είδους επικίνδυνα γεγονότα και αφετέρου να επινοήσουμε μεθόδους αποτροπής ενός επερχόμενου απειλητικού αστεροειδούς. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας η 30ή Ιουνίου έχει αφιερωθεί, από το 2015, στην ενημέρωση του κοινού για αυτόν τον κίνδυνο καθώς και για τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής του.
Η Ημέρα Αστεροειδών έχει ως στόχο να θυμίσει στην παγκόσμια κοινή γνώμη και στις κυβερνήσεις ότι ο πλανήτης μας βρίσκεται πάντα στο «στόχαστρο» ουρανίων σωμάτων και γι’ αυτό πρέπει να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση, φροντίζοντας έγκαιρα να έχει λύσεις για το χειρότερο σενάριο.
Εκατοντάδες εκδηλώσεις, ενημερωτικές και καλλιτεχνικές, θα πραγματοποιηθούν και στις πέντε ηπείρους του κόσμου, με τη συμμετοχή προσωπικοτήτων όπως ο κοσμολόγος Στίβεν Χόκινγκ. Όπως δήλωσε ο ίδιος εν όψει των εκδηλώσεων, «μια από τις σοβαρότερες απειλές για τη νοήμονα ζωή στο σύμπαν μας είναι η υψηλή πιθανότητα πρόσκρουσης ενός αστεροειδούς πάνω σε κατοικημένους πλανήτες».
Ο αστροφυσικός και κιθαρίστας του συγκροτήματος «Κουίν» Dr. Brian May, ο οποίος είχε την πρωτοβουλία για την Ημέρα Αστεροειδών μαζί με μερικούς ακόμη επιστήμονες και άλλους ανήσυχους πολίτες, όπως ο σκηνοθέτης Γκριγκόρι Ρίχτερς, δήλωσε ότι «οι αστεροειδείς είναι μια φυσική καταστροφή που ξέρουμε πώς να την εμποδίσουμε.
Οι δυο τους συνεργάστηκαν στην παραγωγή μιας κινηματογραφικής ταινίας με θέμα μια φανταστική πρόσκρουση αστεροειδούς στο Λονδίνο. Οι συζητήσεις που προκλήθηκαν κατά την ειδική προβολή της ταινίας σε μια ομάδα αστροφυσικών οδήγησαν στην καθιέρωση αυτής της επετειακής ημέρας από το 2015. Το «κίνημα» του Μέι κέρδισε διεθνή αναγνώριση μέσω της συνεργασίας του με το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα B612, το οποίο έχει για στόχο την πρόληψη μιας πιθανής σύγκρουσης ενός επικίνδυνου αστεροειδούς με τη Γη. Ιδρυτικά μέλη του Β612 είναι αστροναύτες των αποστολών Apollo.
Ο αστεροειδής 2002 KL6 ανακαλύφθηκε στις 27 Μαΐου 2002 από το πρόγραμμα Near-Earth Asteroid Tracking (NEAT) χρησιμοποιώντας τηλεσκόπια στο στο Maui της Χαβάης. Από τη φωτεινότητα του, μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι είναι μήκους περίπου 1,1 χιλιόμετρα και περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο κάθε 3,51 χρόνια, Είναι γνωστός και ως αστεροειδής Amor. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι ο αστεροειδής 2002 KL6 περιστρέφεται σε περίπου 4,6 ώρες. Ο αστεροειδής 2010 NY65 ανακαλύφθηκε στις 14 Ιουλίου 2010 από τον δορυφόρο WISE. Περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο κάθε 364,5 ημέρες, χρόνος πολύ παρόμοιος με αυτόν της Γης (365,25 ημέρες). Ωστόσο, η τροχιά του 2010 NY65 είναι πιο εκκεντρική και περισσότερο επικλινής από τη Γη. Γνωρίζουμε δε ότι ο αστεροειδής αυτός έχει μήκος περίπου 230 μέτρα και έφτασε 4.100.000 χιλιόμετρα από τη Γη στις 24 Ιουνίου 2016.
Οι αστεροειδείς
Όταν γίνεται λόγος για το Ηλιακό Σύστημα, οι περισσότεροι φέρνουν στο μυαλό τους τον Ήλιο, τους πλανήτες του και τους δορυφόρους τους. Όμως το Ηλιακό Σύστημα περιέχει και δύο άλλες σημαντικές κατηγορίες αντικειμένων, που πολλές φορές τις λησμονούμε, τους κομήτες και τους αστεροειδείς. Οι αστεροειδείς μάλιστα φαίνεται ότι έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση της τελικής μορφής του Ηλιακού Συστήματος, αυτήν που παρατηρούμε σήμερα, καθώς και στην εμφάνιση του ανθρώπου πάνω στη Γη.
Και αυτό γιατί η πτώση στη Γη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια ενός αστεροειδούς διαμέτρου 10 χιλιομέτρων εξαφάνισε τους δεινοσαύρους και άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη των θηλαστικών, κορωνίδα των οποίων είμαστε εμείς. Με την ίδια όμως αποτελεσματικότητα που η ύπαρξη των αστεροειδών συντέλεσε στην επικράτηση των θηλαστικών και του ανθρώπου στην επιφάνεια της Γης, με την ίδια είναι δυνατόν να προκαλέσει μια σοβαρή καταστροφή, αφού μια νέα σύγκρουση του πλανήτη μας με έναν μεγάλο αστεροειδή θα εξολοθρεύσει αυτή τη φορά ένα σημαντικό ποσοστό της ανθρωπότητας.
Εφέτος όλες οι εκδηλώσεις της Ημέρας των Αστεροειδών έχουν την ενεργό υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA). Ο βασικός λόγος που οδήγησε σε αυτή τη συνεργασία είναι η προετοιμασία από μέρους της ESA μιας διαστημικής αποστολής που – αν εγκριθεί – θα αποτελέσει το πρώτο πείραμα εκτροπής ενός ουράνιου σώματος από την τροχιά του.
Η αποστολή AIDA
Η χρυσή ευκαιρία θα εμφανιστεί τον Οκτώβριο του 2022, όταν ο αστεροειδής Δίδυμος θα έχει την εγγύτατη (αλλά ασφαλή) διέλευσή του από τη Γη, τουλάχιστον για τα επόμενα 40 χρόνια. Ο Δίδυμος αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς δεν πρόκειται για έναν απλό αστεροειδή αλλά για ένα διπλό σύστημα αστεροειδών που περιφέρονται μαζί γύρω από τον Ηλιο με περίοδο περίπου 16 μηνών, ενώ ταυτόχρονα γυρίζουν το ένα γύρω από το άλλο σε απόσταση μόλις ενός χιλιομέτρου, με περίοδο 12 ωρών. Αυτό μας επιτρέπει να σχεδιάσουμε την εκτροπή του μικρότερου από τα δύο (με διάμετρο περίπου 150 μέτρα) από την τροχιά που εκτελεί γύρω από το μεγαλύτερο (διαμέτρου περίπου 800 μέτρων), χωρίς να υπάρξει κίνδυνος συνολικής εκτροπής του συστήματος από την αβλαβή πορεία του. Η μέθοδος εκτροπής είναι απλή: ένα σκάφος 400 κιλών θα πέσει με ταχύτητα 25.000 χιλιομέτρων την ώρα στο μικρό σώμα, προκαλώντας μια μεταβολή περίπου 3 λεπτών στην περίοδο περιφοράς του γύρω από το μεγάλο. Αυτή η πολύ μικρή μεταβολή θα είναι μετρήσιμη ακόμη και από επίγεια τηλεσκόπια, λόγω της μικρής απόστασης του συστήματος από τη Γη.
Η αποστολή AIDA (Asteroid Impact and Deflection Assessment), όπως έχει ονομαστεί, αποτελεί συνεργασία της ESA με τη NASA και αποτελείται από δύο σκέλη. Η ESA θα εκτοξεύσει το διαστημικό σκάφος AIM (Asteroid Impact Mission) που θα συναντήσει τον Δίδυμο και θα παραμείνει σε τροχιά γύρω από το διπλό σύστημα για μερικούς μήνες, ώστε να εκτελέσει σειρά μετρήσεων που θα επιτρέψουν τον ακριβή προσδιορισμό των τροχιακών και φυσικών χαρακτηριστικών του. Μερικούς μήνες αργότερα η NASA θα εκτοξεύσει το διαστημικό σκάφος DART (Double Asteroid Redirection Test), το οποίο τον Οκτώβριο του 2022 θα πέσει πάνω στο μικρότερο μέλος του διπλού αστεροειδούς, προκαλώντας ένα φαντασμαγορικό θέαμα αλλά, κυρίως, εκτελώντας ένα από τα πλέον συμβολικά πειράματα της σύγχρονης διαστημικής εποχής. Το AIM θα παρακολουθήσει ζωντανά τόσο τη σύγκρουση όσο και τη δημιουργία του κρατήρα, που υπολογίζεται ότι θα έχει διάμετρο 10 μέτρων, δίνοντάς μας πληροφορίες απίστευτης ακρίβειας για τη σύσταση των μικρών αστεροειδών και για την απόκρισή τους σε συγκρούσεις υψηλής ταχύτητας.
Η έγκριση της αποστολής AIM αναμένεται στο τέλος του έτους, λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης μελέτης της.
Στη μελέτη αυτή συμμετέχει ενεργά και μια ομάδα από τέσσερις έλληνες αστρονόμους. Αυτοί είναι o Κλεομένης Τσιγάνης, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ και πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας των Δυναμικών και Φυσικών Ιδιοτήτων του Διδύμου, ο Γιώργος Βουγιατζής, αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, ο Χρήστος Ευθυμιόπουλος, ερευνητής Α’ του Κέντρου Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών, και ο Γιάννης Γκόλιας, υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Tor Vergata της Ρώμης.
Εκδήλωση για την Ημέρα των Αστεροειδών διοργανώνεται στη Θεσσαλονίκη από το Τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ (30 Ιουνίου 2016, 7 μ.μ., αίθουσα Α31)
