Η ζωή και το έργο κάθε επιστήμονα είναι ένα πραγματικό μυστήριο. Οταν όμως αυτός ο επιστήμονας είναι τόσο εσωστρεφής και… παράξενος όσο ο Χρήστος Παπακυριακόπουλος, τότε είναι απόλυτα λογικό να έχει παραμείνει στην αφάνεια, παρά την τεράστια μαθηματική του συνεισφορά. Με αφορμή τα 100 χρόνια από την γέννηση του, οργανώθηκε μία πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία στο Μουσείο Μπενάκη, με τον κ. Απόστολο Δοξιάδη και τον καθηγητή Αντώνη Μελά να εξηγούν το μεγαλείο του έργου, αλλά και της αφοσίωσης του ταλαντούχου Ελληνα μαθηματικού στην επιστήμη.
Το τεράστιο έργο του αδικημένου ιδιόρρυθμου Ελληνα μαθηματικού
Η ιδιαιτερότητα του μαθηματικού επαγγέλματος – Ο λόγος που ένας τόσο σημαντικός μαθηματικός έμεινε άγνωστος
Είναι πραγματικά δύσκολο για έναν άνθρωπο που δεν ανήκει στην επιστημονική κοινότητα να κρίνει το έργο ενός μαθηματικού. Ενας καλός αρχιτέκτονας, για παράδειγμα, μπορεί να αναγνωριστεί από την κοινωνία, όμως ένας καλός μαθηματικός δεν μπορεί να αρκεστεί στις… αποδείξεις του για να γίνει γνωστός. Οι μαθηματικές εξισώσεις είναι δυσνόητες και αποκρουστικές για το ευρύ κοινό, σε αντίθεση με ένα ωραίο κτίριο. Για αυτό το λόγο, η φήμη των περισσότερων επιστημόνων καθορίζεται σε τεράστιο βαθμό από την κοινωνικότητα τους, ένα στοιχείο που ο «Πάπα» δεν κατείχε ούτε στο ελάχιστο.
Ζώντας μια ζωή απομονωμένος, περνώντας το μεγαλύτερο κομμάτι της μέρας του στο γραφείο του, μένοντας μακριά από διαλέξεις και ομιλίες όπου θα μπορούσε να «μοιραστεί» τις μαθηματικές του γνώσεις, ο Παπακυριακόπουλος έζησε μια ζωή πλήρως αφοσιωμένη στα μαθηματικά. Μέσα στην επιστημονική κοινότητα διατηρούσε ένα πολύ αξιοσέβαστο όνομα, το οποίο όμως εξαφανιζόταν αμέσως όταν βρισκόταν εκτός του πανεπιστημίου του Πρίνστον. Πέραν αυτού όμως, η μαύρη πέτρα που έριξε πίσω του όταν έπαιρνε το καράβι για τις Η.Π.Α οδήγησε στο αποτέλεσμα, όπως πολύ έξυπνα σχολίασε ο κ. Δοξιάδης, να τον γνωρίζουν περισσότεροι Αμερικανοί απ’ ο,τι Ελληνες.
Τα πρώτα βήματα του «Πάπα» – Τα μαθηματικά και ο Παγκόσμιος Πόλεμος
Γιος πλούσιας και αστικής οικογένειας, ο «Πάπα» όπως τον φώναζε ο στενός του κύκλος, αποφοίτησε από το Βαρβάκειο και το 1933 εισήχθη στην σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Μετσοβείου Πολυτεχνείου. Γρήγορα όμως ανακάλυψε πως το ενδιαφέρον του βρισκόταν αποκλειστικά στον τομέα των μαθηματικών. Ετσι, παρά τις έντονες διαφωνίες του με καθηγητές και γονείς, κατάφερε μετά από τρία χρόνια να μετεγγραφεί στη Μαθηματική Σχολή της Αθήνας.
Ηδη από το 1938 ο «Πάπα» είχε αποκτήσει πτυχίο μαθηματικού, όμως οι ιστορικές εξελίξεις στην Ελλάδα πήγαν πίσω τις σπουδές του. Με το ξέσπασμα του πολέμου κατατάχθηκε στο στρατό και βρέθηκε στο αλβανικό μέτωπο. Κατά την διάρκεια της κατοχής έγραψε την διδακτορική του διατριβή και λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση ανέλαβε βοηθός καθηγητή στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών. Η θέση αυτή όμως δεν τον κάλυπτε καθόλου, ενώ παράλληλα το εμφυλιακό κλίμα στην Ελλάδα και οι αριστερές του πεποιθήσεις στέκονταν εμπόδια στην καριέρα του.
Η κλίση του προς την Τοπολογία – Το μεγάλο βήμα προς την Αμερική και το πανεπιστήμιο του Πρίνστον
Η μόνη σκέψη του «Πάπα» περιστρεφόταν συνεχώς γύρω από την έρευνα. Μάλιστα, ο κλάδος των μαθηματικών που ενδιέφερε τον Ελληνα επιστήμονα ήταν η Τοπολογία, που τότε βρισκόταν σε… εμβρυακό στάδιο. Η Ελλάδα δεν προσφερόταν για έρευνα πάνω σε έναν τόσο καινούργιο κλάδο των μαθηματικών και έτσι ο Παπακυριακόπουλος μελέτησε μόνος του ξενόγλωσσα βιβλία για να συνεχίσει το έργο του. Το 1948 έστειλε μια επιστολή στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, όπου ισχυριζόταν ότι είχε αποδείξει ένα βασικό λήμμα της Τοπολογίας. Παρόλο που η απόδειξη του ήταν λανθασμένη, του προσφέρθηκε μια θέση ερευνητή καθώς εκτιμήθηκε η ανεπτυγμένη μαθηματική του σκέψη.
Το μεγάλο βήμα στην ζωή του «Πάπα» είχε γίνει. Ενθουσιασμένος με τις εξαιρετικές δυνατότητες που του παρείχε το πανεπιστήμιο, αφοσιώθηκε ακόμα περισσότερο στην αγαπημένη του επιστήμη. Οι δραστηριότητες του πέραν της μαθηματικής έρευνας ήταν πλέον μηδαμινές. Ακόμα και στους επιστημονικούς κύκλους, παρότι είχε αποκτήσει τεράστιο κύρος, δεν διατηρούσε επαφές με κανέναν συνάδερφο του.
Ο κλάδος των μαθηματικών που εργάστηκε ο «Πάπα» – Μια… διαφορετική γεωμετρία
Ο… ασκητικός τρόπος ζωής του «Πάπα» απέδωσε καρπούς, αφού μετά από περίπου εννιά χρόνια έρευνας κατάφερε να αποδείξει το λήμμα που του είχε προσφέρει θέση στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Πλέον ήταν ένας αναγνωρισμένος μαθηματικός, ένας από τους πρώτους σπουδαίους τοπολόγους. Τί σημαίνει όμως η έννοια της Τοπολογίας;
Πρόκειται για έναν κλάδο των μαθηματικών που μοιάζει περισσότερο με γεωμετρία, όμως εξετάζει τα σχήματα με εντελώς διαφορετικά κριτήρια. Για έναν τοπολόγο, η όψη ενός κύκλου και ενός τριγώνου ήταν ακριβώς η ίδια, σε αντίθεση με έναν γεωμέτρη. Ενώ ο γεωμέτρης εξετάζει μήκη, γωνίες και λοιπά χαρακτηριστικά, ένας τοπολόγος εστιάζει στην «κλειστότητα» ενός σχήματος. Τρίγωνο και κύκλος είναι δύο κλειστά σχήματα, στα οποία οι γραμμές που τα αποτελούν δεν περιπλέκονται. Μπορεί να φαίνεται απλό και τετριμμένο, όμως όταν τα σχήματα δυσκολεύουν τότε η έρευνα γίνεται πραγματικός… εφιάλτης.
Το πρακτικό πρόβλημα της Τοπολογίας βρισκόταν στα περίπλοκα σχήματα, όπου δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν οι γεωμετρικές ιδιότητες. Σκεφτείτε για παράδειγμα ένα δρόμο σε σχήμα «οκταριού». Αν κάποιος ήθελε να διασχίσει τον δρόμο χωρίς να περάσει από την διασταύρωση, θα έπρεπε να κατασκευάσει μια γέφυρα. Να περάσει δηλαδή στην τρίτη διάσταση, αυτή του ύψους. Οταν όμως αντίστοιχα προβλήματα εμφανίζονταν στις τρεις διαστάσεις, τότε χρειαζόταν μια τέταρτη διάσταση για να τα λύσει. Αυτή η διάσταση όμως δεν μπορούσε να γίνει κατανοητή μέσω της διαίσθησης.
Οι μεγάλες διακρίσεις του Ελληνα μαθηματικού – Το μειονέκτημα του που τον άφησε αδικημένο
Ο «Πάπα» εργάστηκε σε όλη του ζωή πάνω σε προβλήματα τοπολογίας. Κλεισμένος στο γραφείο του, απόμακρος και απρόσιτος, κατάφερε να αποδείξει τρία βασικά λήμματα Τοπολογίας, ανάμεσα τους και αυτό του Ντεν, το οποίο του εξασφάλισε το πρώτο βραβείο Βέμπλεν στην ιστορία, την ανώτατη μαθηματική διάκριση στον τομέα της γεωμετρίας. Το έργο του Ελληνα μαθηματικού ήταν βάση για την εξέλιξη της Τοπολογίας τα επόμενα χρόνια. Η αξία των αποδείξεων του ήταν αρκετή για να τον τοποθετήσει ανάμεσα στη λίστα με τους μεγαλύτερους μαθηματικούς. Πρόκειται για έναν σημαντικότατο επιστήμονα, πόσο μάλλον για τα ελληνικά δεδομένα.
Οπως ανέφερε και ο κ.Δοξιάδης όμως, δεν αρκεί το καθαρά επιστημονικό έργο ενός μαθηματικού για να τον κάνει γνωστό. Ο Παπακυριακόπουλος ποτέ δεν ασχολήθηκε με κάτι άλλο πλην των μαθηματικών, ποτέ δεν ασχολήθηκε με την διάδοση των γνώσεων του, ενώ όταν του προσφέρθηκε η θέση του καθηγητή την αρνήθηκε αμέσως, καθώς δεν επιθυμούσε καμία επαφή με την διδακτική. Με αυτόν τον τρόπο ένας πραγματικός μαχητής των μαθηματικών, δυστυχώς έμεινε… αδικημένος αν αναλογιστεί κανείς το τεράστιο του έργο. Ενας μαθηματικός που συγκαταλεγόταν στα μεγάλα μυαλά της γενιάς του, στους προπάτορες της Τοπολογίας, κατέληξε να λησμονηθεί μετά από λίγα χρόνια και να μην γίνει ποτέ γνωστός στην πατρίδα του.
Ενα παράδειγμα για να συνειδητοποιήσει κανείς το «μέγεθος» του Χρήστου Παπακυριακόπουλου, συναντάται στην συνομιλία που είχε ο κ.Δοξιάδης με τον Σάμιουελ Άιλενμπεργκ, τον πατέρα της Θεωρίας Κατηγοριών. Ρωτώντας τον αν υπάρχει κάποιος Ελληνας μαθηματικός εν ζωή που να μπορεί να συγκριθεί με τον Ευκλείδη ή τον Αρχιμήδη, πήρε από την αυθόρμητη απάντηση: «Μα φυσικά. Ο “Πάπα”!»
