Το παρακάτω καρτούν ομολογώ ότι μου άρεσε πολύ. Αναπαράγει με απλό και ξεκάθαρο τρόπο την έννοια της εξειδίκευσης και της «αυθεντίας», την απλή λογική του ότι αν δεν είμαι ειδικός σε κάτι, είναι καλύτερο να μην προσποιούμαι ότι ξέρω αυτά που δεν μπορώ να ξέρω χωρίς να έχω πίσω μου μακροχρόνια εκπαίδευση και εμπειρία.
Αλλά μέσα σε αυτήν την όμορφη αναλογία, ο σχεδιαστής του καρτούν δεν ξεκαθαρίζει ένα σημαντικό γεγονός: ο όγκος και η περιπλοκότητα της γνώσης, της εμπειρίας και της εκπαίδευσης που πρέπει να έχει συλλέξει κάποιος ώσπου να μπορέσει να γίνει ανεξάρτητος επιστήμονας, συμβάλλοντας στην διεύρυνση της ανθρώπινης γνώσης, είναι ασύγκριτα μεγαλύτερα από αυτά που χρειάζεται για την κατανόηση της μηχανής του αυτοκινήτου. Με τον ίδιο τρόπο που το σύμπαν ή έστω και ένα μικρό κομμάτι του σύμπαντος (πχ ένα χαοτικό σύστημα όπως η γήινη ατμόσφαιρα) είναι πρακτικώς απείρως μεγαλύτερο και περιπλοκότερο από οποιαδήποτε ανθρώπινη κατασκευή.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: είδη ακτινοβολίας υπάρχουν στο σύμπαν πολλά. Ακτινοβολία από άτομα, από μόρια, από υποατομικά σωματίδια. Θερμική ακτινοβολία, ακτινοβολία λόγω επιτάχυνσης ή επιβράδυνσης ενός σωματιδίου. Έχω στη βιβλιοθήκη μου ένα βιβλίο τριακοσίων σελίδων που αναλύει ένα συγκεκριμένο είδος ακτινοβολίας, με τεράστιες μαθηματικές εκφράσεις και ατελείωτους μαθηματικούς υπολογισμούς – την ακτινοβολία σύγχροτρον. Και δεν εξαντλεί το θέμα. Πόσα βιβλία τριακοσίων και πλέον σελίδων θα χρειαζόμασταν για να αναλύσουμε σε βάθος αυτό το μικρό κομμάτι της φυσικής επιστήμης, την ακτινοβολία; Δέκα, είκοσι, εκατό; Πραγματικά δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να υπολογίσω έστω και θεωρητικά τον τεράστιο όγκο γνώσης που εμπεριέχεται μέσα σε αυτό το μικρό, απειροελάχιστο κομμάτι της επιστήμης. Και τώρα φανταστείτε τον όγκο που περιέχεται σε άλλα πιο μεγάλα κομμάτια της επιστήμης. Κλίμα, αεροδιαστημική, πυρηνική φυσική, σχάση και σύντηξη, ανοσολογία, εξελικτική βιολογία, και ο κατάλογος είναι ατελείωτος.
Και παρ’όλα αυτά, ο μύθος των υπεροπτών επιστημόνων συνεχίζεται. Ένας διαδικτυακός φίλος μου έγραψε ως σχόλιο στο παραπάνω καρτούν ότι η απάντηση είναι «ότι ο μηχανικός και ο υδραυλικός δεν αισθάνονται την ανάγκη να δημοσιεύουν καρτούν για να εκπαιδεύσουν ανθρώπους που δεν θέλουν να μάθουν». Με λίγα λόγια, το να προσπαθεί κανείς να πείσει τους αδαείς ότι η ομάδα των ειδικών επιστημόνων που έχει περάσει όλη της τη ζωή μαθαίνοντας και ερευνώντας πολύπλοκα φαινόμενα, δεν έχει κανέναν λόγο να ανακατεύεται με τις φαντασιώσεις των αντιεμβολιαστών ή των ψεκασμένων, οι οποίοι διαβάζοντας δέκα ανυπόστατες δημοσιεύσεις σε ιστοσελίδες αμφιβόλου ποιότητας και ηθικής νομίζουν ότι οι γνώσεις τους είναι ισάξιες με εκείνου/ης που έχει διδακτορικό στην ανοσολογία ή στην μετεωρολογία, διαβάζοντας μέρα νύχτα επί δεκαετίες και προσπαθώντας να κατανοήσει φαινόμενα των οποίων η πολυπλοκότητα και μόνο απαγορεύει την κατανόησή τους σε άτομα που δεν κατέχουν βάθος γνώσεων, με κόπο αποκτημένες σε βάθος ετών, στη συγκεκριμένη επιστήμη.
Η διαφορά μεταξύ επιστημόνων και μη επιστημόνων είναι η εξής: οι επιστήμονες ξέρουν τι δεν ξέρουν. Ξέρουν ότι είναι ειδικοί σε ένα απειροελάχιστα μικρό κομμάτι αυτού που ονομάζουμε επιστήμη και έχουν περάσει χρόνια – ακόμα και δεκαετίες – ερευνώντας αυτό το μικρό και απειροελάχιστο κομμάτι. Ξέρουν ότι υπάρχει πάντα η πιθανότητα κάποιο αποτέλεσμα έρευνας να αποδειχθεί σωστό ή λάθος με μελλοντικά δεδομένα, αλλά επίσης ξέρουν τι σημαίνει όγκος στοιείων υπέρ μιας υπόθεσης και 99% πιθανότητα – που είναι για όλους τους πρακτικούς σκοπούς βεβαιότητα. Ξέρουν τι σημαίνει στατιστική και ξέρουν πώς να αξιολογούν τα επιστημονικά άρθρα που διαβάζουν. Ξέρουν, τέλος, ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να παριστάνουν τους ανίδεους, όταν ένα αντικείμενο το κατέχουν σε βάθος.
Αλλά γνωρίζοντας ακριβώς πόση εκπαίδευση και έρευνα χρειάζεται για να γίνεις ειδικός σε ένα κομμάτι της επιστήμης, αναγνωρίζουν την ειδικότητα και την αυθεντία των συναδέλφων τους σε διαφορετικούς κλάδους της επιστήμης. Και κατανοούν ότι η επιστημονική μέθοδος – το να θέτει κανείς υποθέσεις και να τις επιβεβαιώνει ή να τις καταρρίπτει μέσω παρατηρήσεων και πειραμάτων – είναι ο καλύτερος τρόπος που έχουμε να καταλάβουμε τον κόσμο και το σύμπαν. Γι’αυτό εγώ, ως φυσικός, υποστηρίζω με μεγάλη σιγουριά τις θέσεις ενός τελείως διαφορετικού κλάδου της επιστήμης – της ανοσολογίας – που μετά από δεκαετίες, χιλιάδες έρευνες και ακόμα περισσότερες στατιστικές έχει κατορθώσει σχεδόν να εκριζώσει ασθένειες από τον πλανήτη οι οποίες ήταν καταστροφικές για μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Δεν έχει να κάνει με το αν υποστηρίζω έναν συγκεκριμένο επιστήμονα – υποστηρίζω το αποτέλεσμα δεκαετιών και αιώνων συστηματικής και σταθερής εφαρμογής της επιστημονικής μεθόδου.
Εκείνοι που, προκειμένου να απορρίψουν τα αποτελέσματα της αργής, δύσκολης αλλά συστηματικής προόδου της επιστήμης, τα οποία έχουν επιτευχθεί με τη συνεισφορά χιλιάδων επιστημόνων, αρκούνται στο να μιλούν για «υπερόπτες επιστήμονες». Είναι κυρίως εκείνοι οι οποίοι δεν κατέχουν πολλές γνώσεις. Είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο: όταν αισθάνομαι άσχημα επειδή δεν έχω τις ικανότητες και τις γνώσεις του άλλου, προσπαθώ να τον μειώσω με όποιον τρόπο μπορώ. Όταν είμαι ανίδεος και ο εγωισμός μου δε μου επιτρέπει να αποδεχτώ το γεγονός ότι ο επιστήμονας έχει πολύ περισσότερες γνώσεις και πιο ανεπτυγμένη κριτική ικανότητα από εμένα, τουλάχιστον σε θέματα αξιολόγησης επιστημονικών θεμάτων, λόγω δεκαετιών εξάσκησης και μάθησης, τότε η εύκολη λύση είναι να προσπαθώ να πείσω τον εαυτό μου ότι ο/η επιστήμονας είναι υπερόπτης, επειδή προσπαθεί να με πείσει ότι πράγματι κάτι ξέρει.
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε την υποχρέωση να κρυβόμαστε από κανέναν. Δεν είναι δική μου υποχρέωση, ως ειδικός σε έναν κλάδο της επιστήμης, να προσπαθώ να «κρύβομαι» σαν να είχα κάποια μολυσματική ασθένεια και να προσποιούμαι ότι είμαι το ίδιο ανίδεη, ή το ίδιο απαίδευτη, με τον ψεκασμένο της διπλανής πόρτας. Δεν είμαι υποχρεωμένη να αποδέχομαι την «άποψή» του ως ισάξια – η άγνοια δεν είναι άποψη. Φυσικά και μπορεί κανείς να πιστεύει ό,τι θέλει, αλλά αυτό δεν αναιρεί τα γεγονότα και την πραγματικότητα. Αλλά το να ανάγουμε τη γνώση, την προσπάθεια, την εργατικότητα σε ελάττωμα, κάνοντας τους επιστήμονες να «κρύβονται» για να μην τους πούμε υπερόπτες, και εξυψώνοντας την ανιδεότητα σε ιδανικό, είναι μία από τις μεγαλύτερες αποτυχίες της κοινωνίας μας.
Αν δεν καλέσω τον μηχανικό και προσπαθήσω να επισκευάσω το αυτοκίνητό μου, ίσως μείνω χωρίς αυτοκίνητο. Αν δεν καλέσω τον υδραυλικό, μπορεί να μείνω χωρίς καζανάκι ή χωρίς νερό. Αν ακυρώνω όμως την επιστήμη και τους επιστήμονες, μπορεί το παιδί μου να πεθάνει επειδή ξέρω καλύτερα από το γιατρό, ή αν δεν εμβολιάσω το παιδί μου, μπορεί να μολύνω βρέφη προκαλώντας τους βλάβες ή ακόμα και θάνατο. Αν δεν ακούσω τους επιστήμονες που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με το κλίμα και συνεχίσω να συμπεριφέρομαι με τρόπο καταστροφικό, ανησυχώντας περισσότερο για τα ανύπαρκτα chemtrails παρά για την πολύ υπαρκτή μόλυνση με μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα και τεράστιες ποσότητες πλαστικών, τότε θα προκαλέσω με μαθηματική βεβαιότητα τον ολοκληρωτικό αφανισμό της ανθρωπότητας, και πιθανόν της ζωής στον πλανήτη.
Και το κίνημα της αντι-επιστημονικότητας με πολύ βολικό τρόπο ξεχνάει ότι όλα όσα απολαμβάνει σήμερα, από το φούρνο μικροκυμάτων και το κινητό τηλέφωνο έως το αυτοκίνητο, τις μεθόδους διάγνωσης ασθενειών που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι και τις εντυπωσιακές προόδου της χειρουργικής που έχουν ανεβάσει το προσδόκιμο της ζωής πάνω από τα 70 χρόνια, είναι αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας. Το γεγονός ότι σήμερα δεν πεθαίνουν τα μισά παιδιά πριν την ενηλικίωση, ή μία στις δέκα γυναίκες στη γέννα, είναι προϊόν της επιστημονικής εξέλιξης της ανθρωπότητας. Κοιτάξτε γύρω σας και βρείτε τα αντικείμενα που δεν είναι αποτέλεσμα της επιστημονικής προόδου. Δε θα βρείτε και πολλά. Ακόμα και το νάυλον ή οι βαφές στα ρούχα οφείλονται στην επιμονή κάποιου/ας που πάλευε στο εργαστήριο με έναν δοκιμαστικό σωλήνα πριν πολλά χρόνια.
Ήρθε η ώρα να ξαναβάλουμε την επιστήμη στη ζωή μας και να της δείξουμε τον σεβασμό που της αξίζει.
Ιωάννα Αρκά – Φυσικός
