Μαζί με τους ανθρώπους, οι ιοί και τα βακτήρια εξελίσσονται. Από τη βουβωνική πανώλη μέχρι την ευλογιά, έχουμε μάθει να αμυνόμαστε και αυτοί έχουν ανακαλύψει νέες οδούς για να μας μολύνουν. Ανακαλύψαμε τα αντιβιοτικά, και τότε τα βακτήρια άρχισαν να σχηματίζουν αντιστάσεις σε αυτά. Η μάχη είναι αέναη. Τι θα μπορούσε να συμβεί όμως εάν βρισκόμασταν εκτεθειμένοι σε θανατηφόρα βακτήρια και ιούς που έχουν εξαφανιστεί για χιλιάδες χρόνια και δεν τα έχουμε ξανασυναντήσει;
Η κλιματική αλλαγή, την οποία αγνοούμε, προκαλεί σταδιακά το λιώσιμο των παγωμένων όγκων που είναι για χιλιάδες χρόνια σε αυτή την κατάσταση. Με το λιώσιμο, όμως, απελευθερώνονται ξανά αρχαίοι ιοί και βακτήρια που βρίσκονταν σε ύπνωση στις πολικές θερμοκρασίες, σημειώνει το BBC σε αφιέρωμά του.
Τον Αύγουστο του 2016 σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Σιβηρίας στην Χερσόνησσο Γιαμάλ, ένα 12χρονο αγόρι πέθανε και άλλοι είκοσι άνθρωποι νοσηλεύτηκαν αφού προσβλήθηκαν από άνθρακα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των γιατρών, ένας τάρανδος πριν από 75 χρόνια ή και περισσότερα, προσβλήθηκε από άνθρακα και πέθανε. Το σαρκίο του παγιδεύτηκε μέσα στους πάγους οι οποίοι έλιωσαν με ένα κύμα καύσωνα εκείνο τον χρόνο. Το κουφάρι του ζώου ήρθε ξανά στην επιφάνεια απελευθερώνοντας στο έδαφος και στο νερό τον άνθρακα. Περισσότεροι από 2000 τάρανδοι στην περιοχή μολύνθηκαν και αυτό κατόπιν πέρασε σε περιορισμένο αριθμό ανθρώπων.
Ο φόβος όμως των επιστημόνων είναι ότι δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, κάθε καλοκαίρι από οι παγωμένοι όγκοι χάνουν σε ύψος περίπου μισό μέτρο. Όμως η υπερθέρμανση του πλανήτη προκάλεσε μεγαλύτερες απώλειες και πλέον έχουν έρθει στην επιφάνεια παλαιότερες στρώσεις πάγου. Ο συμπαγής αυτός πάγος είναι το ιδανικότερο σημείο για να μπορέσουν να διατηρηθούν ζωντανά βακτήρια και ιοί για πολύ μεγάλες περιόδους – ακόμη και εκατομμύρια χρόνια! Αυτό σημαίνει ότι καθώς στον Αρκτικό Κύκλο η θερμοκρασία αυξάνεται τρεις φορές ταχύτερα από τον υπόλοιπο πλανήτη, το λιώσιμο των πάγων μπορεί να ανοίξει ένα υγειονομικό κουτί της Πανδώρας.
Το μεγάλο ερώτημα πλέον είναι: Τι κρύβεται στα χαμηλότερα στρώμματα των πάγων;
Ξυπνώντας τους δαίμονες
Τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα θάβονταν για αιώνες στους παγετώνες, σε σχετικά πολύ μικρό βάθος. Ο κίνδυνος για την υγεία σε περιοχές που βρίσκονται κοντά σε παλιά νεκροταφεία είναι πολύ υψηλότερος. Για παράδειγμα, επιστήμονες βρήκαν ίχνη γενετικού υλικού της ισπανικής γρίπης του 1918 σε πτώματα στην Αλάσκα. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανό να υπάρχει η βουβωνική πανώλη και η ευλογιά θαμένες στη Σιβηρία.
Το 1890 στη Σιβηρία είχε εκδηλωθεί μια μαζική επιδημία ευλογιάς. Ένα χωριό, σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία, έχασε περισσότερο του 40% του πληθυσμού του. Αυτοί οι άνθρωποι θάφτηκαν στα ανώτερα στρώμματα πάγου στις όχθες του ποταμού Κολύμα. Όμως, 120 χρόνια αργότερα, ο ποταμός υπερχείλισε και κάλυψε τις όχθες του προκαλώντας το λιώσιμο των πάγων. Η αφύπνηση της ευλογιάς που διατηρείται στα πτώματα με αυτό τον τρόπο επιταχύνεται.
Επίσης, στη δεκαετία του 1990, επιστήμονες από το Κρατικό Ερευνητικό Κέντρο Ιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Νοβοσιμπίρσκ εξέτασαν τα οστά προϊστορικών ανθρώπων που βρέθηκαν στη Σιβηρία. Τότε παρατήρησαν πως τα πτώματα έφεραν χαρακτηριστικά που αφήνει πίσω της η ευλογιά. Αν και δεν βρήκαν τον ίδιο τον ιό, βρήκαν ίχνη του DNA του.
Όμως έχει πραγματοποιηθεί και ηθελημένη «αφύπνηση» των βακτηρίων από επιστήμονες. Για παράδειγμα το 2005, η NASA επανέφερε επιτυχώς ένα βακτήριο που είχε μείνει στους πάγους της Αλάσκα για 32.000 χρόνια – τότε ακόμη που τα μαμούθ περπατούσαν στην Γη. Δυο χρόνια αργότερα, επιστήμονες κατάφεραν να επαναφέρουν ένα βακτήριο ηλικίας 8 εκατομμυρίων ετών που βρέθηκε κάτω από την επιφάνεια των παγετώνων της Ανταρκτικής. Δεν μπορούν όλα τα βακτήρια, βέβαια, να διατηρηθούν ή να «αφυπνηστούν». Ο άνθρακας το πετυχαίνει καθώς σχηματίζει σπόρια, που είναι εξαιρετικά ανθεκτικά και μπορούν να διατηρηθούν παγωμένα για πάνω από έναν αιώνα. Τέτοια βακτήρια είναι του τετάνου ή το Clostridium Botulinum που προκαλεί παράλυση και ύστερα θάνατο. Κάποιοι μήκυτες επίσης μπορούν να επιβιώσουν στους πάγους για μεγάλες περιόδους, όπως και οι ιοί.
Το 2014 βρέθηκαν σε μια παραλιακή παγωμένη τούνδρα της Σιβηρίας σε βάθος 50 μέτρων δυο γιγάντιοι ιοί, o Pithovirus Sibericum και ο Molilvirus Sibericum. Μόλις οι επιστήμονες τους επανέφεραν σε φυσική κατάσταση έγιναν αμέσως επιθετικοί. Στην προκειμένη περίπτωση οι δυο ιοί μπορούν να μολύνουν μόνο μονοκυτταρικούς οργανισμούς σαν την αμοιβάδα. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν παγωμένοι επικίνδυνοι ιοί που μπορούν να αφυπνηστούν και να μολύνουν ανθρώπους.
Προκαλώντας την φύση
Την καταστροφή δεν μπορεί να προκαλέσει μόνο η κλιματική αλλαγή. Το ταχύ λιώσιμο των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό έχει κάνει τις βόρειες ακτές της Σιβηρίας εύκολα προσβάσιμες. Ο άνθρωπος ήδη, λοιπόν, έχει αρχίσει να εκμεταλλεύεται και αυτή την περιοχή. Εξορύξεις χρυσού, μεταλλευματών, πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν συγκεντρώσει το ενδαφέρον εκεί. Όμως στα βαθιά αυτά στρώμματα όπου γίνονται οι εξορύξεις μπορεί να βρίσκονται αντίστοιχοι γιγάντιοι ιοί. Εάν έρθουν στην επιφάνεια με την μεταλλευτική δραστηριότητα, τότε η κατάσταση μπορεί να βγει εκτός ελέγχου.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, στην επιφάνεια θα μπορούσαν να έρθουν ιοί και βακτήρια από την εποχή των Νεάντερνταλ, που αποδεδειγμένα κατοικούσαν και πέθαιναν στη Σιβηρία για χιλιάδες χρόνια.
Δεν είναι μόνο στους πάγους
Η NASA ανακοίνωσε τον περασμένο Φεβρουάριο ότι βρήκε σε ένα μεξικανικό ορυχείο, την Σπηλιά των Κρυστάλλων, μικρόβια 50.000 ετών, που είχαν διατηρηθεί μέσα σε κρυστάλλους. Μόλις τα αφύπνησαν άρχισαν να πολλαπλασιάζονται. Τα μικρόβια αυτά ήταν γενετικά μοναδικά και ίσως κριθούν ως νέο είδος. Επίσης, στην σπηλιά Λεχουτζούγια στο Νέο Μεξικό, περίπου 600 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Γης, βρέθηκαν μικρόβια ηλικίας μεγαλύτερης των 4 εκατομμυρίων ετών.
Η σπηλιά ποτέ δεν βλέπει το φως του ήλιου, το νερό χρειάζεται 10.000 χρόνια για να φτάσει από την επιφάνεια της Γης, και όμως τα βακτήρια ανέπτυξαν αντιστάσεις σε 18 τύπους φυσικών αντιβιοτικών, συμπεριλαμβανομένων και των πιο «σκληρών». Το γεγονός ότι για 4 εκατομμύρια χρόνια, τα βακτήρια δεν είχαν έρθει σε επαφή με ανθρώπους ή φάρμακα σημαίνει ότι ανέπτυξαν τις αντιστάσεις με διαφορετικό τρόπο. Βέβαια, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι μήκυτες και βακτήρια αναπτύσσους εδώ και εκατομμύρια χρόνια μια δικιά τους αντιβίωση προκειμένου να αμυνθούν απέναντι σε άλλους μικροοργανισμούς.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, κάτα τους επιστήμονες, την ανθρώπινη κοινότητα δεν θα έπρεπε να την απασχολεί πρωτίστως τι μπορεί να «βγει» από τους πάγους. Σίγουρα μια παθογένεια που δεν έχει έρθει σε επαφή με τους ανθρώπους για εκατομμύρια χρόνια, θα βρει τον οργανισμό τους εντελώς απροετοίμαστο. Όμως, η πρώτη της προτεραιότητα θα έπρεπε να είναι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς όσο αυξάνεται η θερμοκρασία θα βλέπουμε να αυξάνονται τα κρούσματα ασθενειών, που δεν χρειάζεται να «ξεθαφτούν».
