Το φαινόμενο El Nino

Συχνές ερωτήσεις Ιούλιος 2001

Κάθε τρία με επτά χρόνια, στα ανοικτά των δυτικών ακτών της Νότιας Αμερικής κυρίως, σχηματιζόταν μια περιοχή θερμού ύδατος, σαν τον Καναδά μεγάλη. Επειδή εμφανιζόταν την εποχή των Χριστουγέννων οι ψαράδες το ονόμασαν El Nino, από το θείο βρέφος. Στη συνέχεια η μάζα αυτή του θερμού νερού εξατμιζόταν, προκαλώντας καταρρακτώδεις βροχές στις συνήθως ξηρές βορειοδυτικές ακτές του Περού. 

Οι κανονικές συνθήκες (non El Nino): Γενικά, το νερό στην επιφάνεια του ωκεανού είναι θερμότερο απ'ό,τι στο κατώτατο σημείο, επειδή θερμαίνεται από τον ήλιο. Ασθενείς δυτικοί άνεμοι τείνουν να ωθήσουν το ζεστό νερό που συσσωρεύεται στην   επιφάνεια της θάλασσας, στον Δυτικό Ειρηνικό ωκεανό προς την ανατολή. Στα ανατολικά, ψυχρά ρεύματα από το βάθος του Ειρηνικού αναδύονται στην επιφάνεια.

Οι ισχυροί ανατολικοί άνεμοι (αληγείς) λοιπόν στις κανονικές συνθήκες, διατηρούν την ισορροπία του ψυχρού ανατολικού με τον θερμό δυτικό Ειρηνικό. Καθώς το νερό κινείται προς τη δύση θερμαίνεται ακόμη και περισσότερο, επειδή εκτίθεται περισσότερο στον ήλιο. Πάνω από τον θερμό δυτικό Ειρηνικό, σχηματίζονται σύννεφα καταιγίδας. 

Το El Nino συμβαίνει όποτε εξασθενούν οι συνηθισμένοι ανατολικοί ισχυροί αληγείς άνεμοι, επιτρέποντας στο θερμότερο νερό από το δυτικό Ειρηνικό  να ρέει προς την ανατολή. Αυτό αλλάζει το επίπεδο της θαλάσσης, ενισχύει το θερμό νερό της επιφάνειας στην ακτή της Νότιας Αμερικής, και αυξάνει τη θερμοκρασία του νερού στον ανατολικό Ειρηνικό. Συγχρόνως τα σύννεφα καταιγίδας σχηματίζονται πάνω από τον κεντρικό Ειρηνικό κι όχι στον δυτικό.

Όμως έτσι τα ψυχρά και πλούσια σε τροφή νερά των βαθυτέρων στρωμάτων δεν μπορούν να αναδυθούν στην Βόρεια και Νότια Αμερική με αποτέλεσμα τα θαλάσσια είδη της περιοχής να υποφέρουν από έλλειψη τροφής. Η θερμοκρασία των νερών επιφανείας μπορεί να φτάσει μέχρι και 3ο πάνω από το κανονικό.

Επηρεάζει το κλίμα σε όλη τη Γη

Το φαινόμενο Ελ Νίνιο προκαλεί σημαντικές κλιματικές ανωμαλίες σε όλο τον πλανήτη. Κατά τη διάρκειά του, παρατηρείται ανωμαλία στην κίνηση των ατμοσφαιρικών και ωκεάνιων ρευμάτων στον Τροπικό Ειρηνικό Ωκεανό, που επηρεάζει το κλίμα σε όλη τη Γη. Τα αποτελέσματα είναι εμφανή παντού: η Κεντρική Ευρώπη, τα νησιά του Κεντρικού Τροπικού Ειρηνικού, η Χιλή, η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Ουρουγουάη και η Νότια Κίνα πλημμύρισαν. Η Ινδονησία, η Βόρεια Κίνα, η Αυστραλία, η Ταϊλάνδη, η Κεντρική Αφρική αλλά και τμήματα της Νότιας Αμερικής αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα ξηρασίας. Στη διάρκεια του αντίστοιχου φαινομένου από το 1991 ως το 1994 σημειώθηκε ρεκόρ τυφώνων στον Ατλαντικό, την Καραϊβική και τον Κόλπο του Μεξικού.

Οι επιπτώσεις του Ελ Νίνιο στην οικονομία είναι δυσμενείς για πολλά κράτη που χάνουν μεγάλα τμήματα της αγροτικής τους παραγωγής. Στη Λατινική Αμερική εξάλλου, τα αποθέματα αλιείας μειώνονται, καθώς λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας στα νερά τα ψάρια αναζητούν ψυχρότερα κλίματα.

Στην ίδια περιοχή επίσης μειώνεται η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας λόγω πτώσης της στάθμης στους ποταμούς. Ισχυροί άνεμοι και έντονες βροχοπτώσεις εξαιτίας του Ελ Νίνιο το ΄82 είχαν ως αποτέλεσμα 2.000 νεκρούς και 25 δισεκατομμύρια δολάρια κόστος από τις καταστροφές πλημμυρίζοντας ακόμα και την έρημο της Αριζόνας.

Το Ελ Νίνιο σχηματίζεται όταν σταθεροί άνεμοι που πνέουν προς τα δυτικά εξασθενούν και αλλάζουν κατεύθυνση. Αυτή η αλλαγή πορείας προκαλεί τη μετακίνηση μεγάλων θερμών υδάτινων μαζών, που κανονικά βρίσκονται κοντά στην Αυστραλία, προς τα ανατολικά κατά μήκος του Ισημερινού μέχρι τις ακτές της Νότιας Αμερικής, οι οποίες επηρεάζουν την υγρασία στην ατμόσφαιρα όπου σχηματίζονται σύννεφα βροχής και αλλάζουν την κίνηση των ατμοσφαιρικών συστημάτων σε όλο τον κόσμο.

Σύμφωνα με μελέτες Ελλήνων επιστημόνων, υπάρχουν μικρές αλλά σημαντικές σχέσεις ανάμεσα στο Ελ Νίνιο και τις θερμοκρασίες στην Ευρώπη.

Συγκεκριμένα, οι χειμερινές θερμοκρασίες στη χώρα μας αυξάνονται κατά μέσο όρο από μισό έως ένα βαθμό σε σχέση με τις άλλες χρονιές, ενώ η Κεντρική και η Νοτιοανατολική Ευρώπη έχουν θερμοκρασίες πάνω από τις κανονικές. Παράλληλα, στη Σκανδιναβία και σε τμήματα της Βορειοανατολικής Ευρώπης επικρατούν θερμοκρασίες χαμηλότερες από τις κανονικές κατά μισό έως έναν βαθμό.

Το φαινόμενο La Nina που συμβαίνει συνήθως μετά το φαινόμενο El Nino, οι αληγείς ανατολικοί άνεμοι ισχυροποιούνται πολύ, που ωθούν έτσι τα θερμά επιφανειακά νερά προς την Ασία. Τα νέφη καταιγίδας μετακομίζουν προς τα δυτικά του ωκεανού.

Τα ψυχρά ρεύματα τότε στις δυτικές ακτές της Αμερικής αναδύονται (ενώ στο φαινόμενο El Nino είναι σε βάθος 45 m μέσα στη θάλασσα), οι θρεπτικές ουσίες αυξάνουν, μαζί και τα ψάρια, αλλά οι υδρατμοί καθώς μειώνονται, μειώνονται κι οι βροχές στην περιοχή.

Τα περισσότερα έτη, οι συνήθεις αληγείς άνεμοι στο τροπικό Ειρηνικό φυσούν από την Ανατολή προς την Δύση -- δηλαδή από τη Νότια Αμερική προς την Ινδονησία -- ωθώντας θερμά επιφανειακά νερά προς την Ασία. Ο αέρας ωθεί τόσο πολύ νερό δυτικά που το επίπεδο της θαλάσσης κοντά στην Ινδονησία είναι συνήθως 45 εκατοστά υψηλότερο από ό,τι είναι κοντά στο Μεξικό!

Το El Nino συμβαίνει όποτε οι συνήθεις άνεμοι υποχωρούν, και τότε εκείνη η μεγάλη μάζα του θερμού ύδατος -- που είναι μεγαλύτερο κι από τον Καναδά -- στρέφεται πίσω προς τη Νότια Αμερική. Οι βροχές που κανονικά βρέχουν το Δυτικό Ειρηνικό, στρέφονται προς την Αμερική, ενώ τόποι όπως η Αυστραλία, η Ινδονησία, και η Ινδία δοκιμάζουν ξηρασία. Οι δορυφορικές εικόνες αποκαλύπτουν το El Nino ως ζώνη της θερμής συσσώρευσης νερού κοντά στο Νότιο και την Κεντρική Αμερική. 

Υπάρχουν αρχεία στο Περού, από το 1525 περίπου, που μας πληροφορούν για τις συνέπειες του φαινομένου. Οι ερευνητές έχουν βρεί γεωλογικές αποδείξεις στις παραθαλάσσιες περιοχές του Περού, για το φαινόμενο El Nino πριν από 13.000 χρόνια. Οι Ινκας, έκτιζαν τις πόλεις τους στην κορυφή των βράχων και τις αποθήκες των τροφίμων τις έχτιζαν στα βουνά. Γι' αυτό υπάρχουν οι κατοικίες τους ακόμη και σήμερα. Το 1793, στις Ινδίες πέθαναν 600.000 άτομα από τις μεγάλες ξηρασίες που έφερε εκεί το El Nino.

Ο υπόλοιπος κόσμος άρχισε να στρέφει την προσοχή του στο El Nino, μετά την απρόβλεπτη καταστροφή του 1982-83. Οι κλιματολόγοι έκαναν προσπάθειες να το κατανοήσουν και να βρούν τρόπους πρόβλεψης και αντιμετώπισης. Η πιό σημαντική προσπάθεια ήταν η ανάπτυξη από 70 παρατεταγμένες σημαδούρες (ΤΑΩ-Τροπικός, Ατμόσφαιρα, Ωκεανός).

Αργότερα ο δορυφόρος Topex/Poseidon, ξεκίνησε το 1992 για να περιστρέφεται γύρω από τη Γη, σε ύψος 830 μιλίων, μετρώντας την ανύψωση της επιφάνειας της θάλασσας και βασισμένοι σε πληροφορίες για τη κυκλοφορία του Ειρηνικού Ωκεανού, τα μεγάλα ρυθμικά κτυπήματα του κύματος που ονομάζονται Kelvin και Rossby, τα οποία ταξιδεύουν σε ολόκληρο τον ωκεανό.

Χάρις στη σημαδούρες ΤΑΩ, τον δορυφόρο Topex και άλλα εργαλεία, οι κλιματολόγοι έχουν τώρα ενδείξεις που τους προειδοποιούν τις περιοδικές και αναπόφευκτες αφίξεις των δύο ακραίων καιρικών φαινομένων.

Το 1994, είχαν ολοκληρωθεί τα συστήματα με οθόνες, με τις οποίες μετρούσαν την θερμοκρασία του νερού από την επιφάνεια έως και 1600 πόδια βάθος, τους ανέμους και την θερμοκρασία του αέρα. Τα στοιχεία που μαζεύονται από τις σημαδούρες μέσω δορυφόρων στέλνονται στα περιβαλλοντικά εργαστήρια στο Seattle και σε διάφορα ερευνητικά πλοία. Τα πλοία αυτά βοηθούν στην απεικόνιση του ανώτερου Ωκεανού και της χαμηλής ατμόσφαιρας.

Το 1997-98 σημάδεψε για πρώτη φορά την ανθρώπινη ιστορία, γιατί έγινε πρόβλεψη έξι μήνες πριν τι θα επακολουθήσει, δίνοντας έτσι χρόνο στους απειλούμενους πληθυσμούς τι θα επακολουθήσει. Το National Center of Atmospheric Recearch στις ΗΠΑ, έκανε το πρώτο ανακοινωθέν για πιθανό κτύπημα του El Nino τον Απρίλιο του 1996. Η Αυστραλία και η Ιαπωνία ακολούθησαν ένα μήνα αργότερα.

Έτσι στο Νότιο Περού, χρησιμοποίησαν τις προβλέψεις, ώστε οι αγρότες και οι ψαράδες να επωφεληθούν από τα φαινόμενα που συνοδεύουν το φαινόμενο. Ο ΟΗΕ έστειλε βοήθεια στις φτωχές χώρες της Αφρικής, συσσωρεύτηκαν τρόφιμα και νερό κι έτσι σώθηκαν χιλιάδες άτομα. Πολλές χώρες επίσης προετοιμάστηκαν για ξηρασία και φωτιές, ενώ πληθυσμοί των Παπούα στη Νέα Γουϊνέα που απειλήθηκαν από ξηρασία και κρύο σώθηκαν από την πείνα, μετά από βοήθεια των πλουσιοτέρων κρατών.