«Το Διάστημα είναι σαν τους ωκεανούς»

«Ο εποικισμός του Διαστήματος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί στο άμεσο μέλλον. Ο εποικισμός του Διαστήματος θυμίζει τον εποικισμό των ωκεανών: δηλαδή, δεν πραγματοποιείται. Το Διάστημα είναι ένας χώρος που διασχίζουμε και δεν είναι ­ προς το παρόν τουλάχιστον ­ ένας χώρος όπου μπορούμε να εγκατασταθούμε. Είναι ένας χώρος που εξερευνούμε, όπως και οι ωκεανοί. Διασχίζουμε τους ωκεανούς ­ διά μέσου αυτών μετακινούνται οι άνθρωποι και διακινούνται τα αγαθά ­ αλλά και τους εξερευνούμε για να καταλάβουμε πώς λειτουργούν, ποιος είναι ο ρόλος τους στη διαμόρφωση του κλίματος της Γης. Το Διάστημα έχει πολλά κοινά στοιχεία με τους ωκεανούς: διασχίζουμε το Διάστημα με σκοπό να μεταβούμε σε άλλους πλανήτες για να τους εξερευνήσουμε, να γνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά τους. Στο απώτερο μέλλον οι άνθρωποι θα πάνε σε άλλους πλανήτες και θα παραμείνουν εκεί για σύντομο χρονικό διάστημα αλλά στο κοντινό σχετικά μέλλον δεν θα εγκατασταθούν σε μόνιμη βάση σε άλλους πλανήτες γιατί δεν πληρούνται οι συνθήκες για την επιβίωσή τους. Για τον ίδιο λόγο δεν υπάρχουν ανθρώπινες αποικίες στα βάθη των ωκεανών».

­ Για ποιον λόγο συνεπώς ο άνθρωπος επιμένει τόσο στην κατάκτηση του Διαστήματος;

«Γιατί ο άνθρωπος εξερευνά! Οπως εξερευνά τους ωκεανούς, τους πόλους της Γης, τα δάση. Ο άνθρωπος εξερευνά το περιβάλλον του και, καθώς έχει σχεδόν ολοκληρώσει την εξερεύνηση του πλανήτη Γη, ενδιαφέρεται να εξερευνήσει και άλλους πλανήτες. Ενδιαφέρεται επίσης για την εξερεύνηση του Σύμπαντος και, καθώς οι άλλοι αστέρες βρίσκονται πάρα πολύ μακριά από τη Γη, αρκούμαστε να τους παρατηρούμε από απόσταση με τα μέσα που μας προσφέρει η αστρονομία. Στο ηλιακό σύστημα οι πλανήτες που γνωρίζουμε ­ πλην της Σελήνης βεβαίως ­ απέχουν πάρα πολύ από τη Γη. Για να φθάσουμε στον Αρη π.χ. χρειαζόμαστε επτά μήνες. Δεν πιστεύω ότι θα μπορέσουμε να στείλουμε αποστολή με ανθρώπινο πλήρωμα στον Αρη με την ελπίδα ότι αυτή θα μπορέσει να επιστρέψει ασφαλής στη Γη πριν από το 2030-2050».

­ Ποιο είναι το μέλλον των δορυφόρων; Οι άνθρωποι δυσπιστούν ως προς τη χρήση των δορυφόρων. Είναι αρκετοί εκείνοι που υποστηρίζουν ότι χάρη στους δορυφόρους δημιουργήσαμε στο Διάστημα ένα «μπαλκόνι» από όπου παρατηρούμε τη Γη αλλά συγχρόνως την κατασκοπεύουμε.

«Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η κύρια χρήση των δορυφόρων αφορά τις τηλεπικοινωνίες, τη βελτίωση της επικοινωνίας ανάμεσα στις ηπείρους της Γης. Οι πρώτοι δορυφόροι τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 διευκόλυναν την επικοινωνία ανάμεσα στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη και στην Ασία, στην Αμερική και στην Ασία. Για τη χρήση των δορυφόρων στις τηλεπικοινωνίες δεν υπάρχουν καθόλου αρνητικές αντιδράσεις. Το 80% των δορυφόρων που τίθενται σε τροχιά είναι δορυφόροι τηλεπικοινωνιών. Η πιο διαδεδομένη χρήση των δορυφόρων τα τελευταία 15 χρόνια αφορά τη μετάδοση τηλεοπτικών προγραμμάτων μέσω δορυφόρου με την οποία καλύπτεται μια μεγάλη ζώνη του πλανήτη και μάλιστα σε συνθήκες σχετικά χαμηλού κόστους: με την εγκατάσταση ενός δικτύου στο έδαφος με αναμεταδότες στους λόφους και στα βουνά μπορούμε με έναν μόνο δορυφόρο να καλύψουμε όλη την Ευρώπη. Τέτοιοι δορυφόροι είναι π.χ. ο Eutelsat, ο δορυφόρος Astra της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Δορυφόρων αλλά και άλλοι δορυφόροι σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως το Μεξικό, η Λατινική Αμερική και η Ασία. Εκτός από τις τηλεπικοινωνίες, οι δορυφόροι χρησιμοποιούνται και για την παρατήρηση της Γης. Οι γνωστότεροι και οι πιο εντυπωσιακοί από αυτό το είδος είναι οι δορυφόροι της μετεωρολογίας. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες που συμμετέχουν στον ευρωπαϊκό οργανισμό Eumetsat, ο οποίος διευθύνει τον "στόλο" των μετεωρολογικών δορυφόρων Meteosat, οι οποίοι έχουν τεθεί σε γεωστατική τροχιά στο ύψος του Ισημερινού. Ο στόλος του Eumetsat θα ενισχυθεί με δορυφόρους σε πολική τροχιά, οι οποίοι θα τεθούν σε τροχιά το 2003 και θα συμβάλουν στην πραγματοποίηση μετρήσεων και μετεωρολογικών προβλέψεων με μεγαλύτερη ακρίβεια.

Υπάρχουν ακόμη οι δορυφόροι που χρησιμοποιούνται για την παρατήρηση του εδάφους της Γης, των φυσικών πόρων, της βλάστησης, των περιοχών που απειλούνται με καταστροφή των δασών, όπως η Αφρική και η Νότια Αμερική, και οι δορυφόροι για την παρατήρηση των ωκεανών, των θαλασσίων ρευμάτων και των περιοχών όπου παρατηρείται έλλειψη πλαγκτού. Ολοι αυτοί οι δορυφόροι μάς διδάσκουν πώς να διαχειριζόμαστε καλύτερα τους πόρους του πλανήτη μας.

Θα πρέπει, νομίζω, να δούμε το ζήτημα με προοπτική και να μην ξεχνούμε ότι υπάρχουν πολλές κατηγορίες δορυφόρων παρατήρησης και ότι οι περισσότεροι χρησιμοποιούνται για σκοπούς εξαιρετικά χρήσιμους όπως η μετεωρολογία. Μια άλλη κατηγορία δορυφόρων είναι οι δορυφόροι πλοήγησης και προσδιορισμού θέσεως, όπως αυτοί του αμερικανικού GPS (Global Positioning System, Παγκόσμιο Σύστημα Προσδιορισμού Θέσεως). Η χρήση τους είναι διαδεδομένη καθώς δίνουν τη δυνατότητα στον καθένα σε οποιοδήποτε σημείο της Γης να προσδιορίζει τη θέση στην οποία βρίσκεται ανά πάσα στιγμή και με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Η Ευρώπη σχεδιάζει να δημιουργήσει το δικό της σύστημα πλοήγησης μέσω δορυφόρων, το Calileo ­ η σχετική απόφαση θα ληφθεί ως το τέλος του χρόνου. Αυτό θα είναι το πρώτο παγκόσμιο σύστημα πλοήγησης και προσδιορισμού θέσεως μέσω δορυφόρου το οποίο θα βρίσκεται υπό πολιτικό έλεγχο, σε αντίθεση με τα αντίστοιχο αμερικανικό, GPS, και το ρωσικό σύστημα, Glonass, τα οποία ελέγχουν στρατιωτικοί».

­ Διακρίνετε διαφορές ανάμεσα στον τρόπο που προσεγγίζουν η Ευρώπη και η Αμερική την υπόθεση του Διαστήματος;

«Υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Η κυριότερη είναι ότι οι Αμερικανοί δαπανούν πέντε φορές περισσότερα χρήματα από ό,τι η Ευρώπη για τη διαστημική έρευνα. Παρ' ότι και η Ευρώπη και οι ΗΠΑ είναι κοινότητες με σημαίνον οικονομικό βάρος, οι ΗΠΑ δίνουν πολύ μεγαλύτερη προτεραιότητα στην υπόθεση του Διαστήματος. Εχουν αντιληφθεί τη σημασία της διαστημικής τεχνολογίας και έρευνας και στα πλαίσια της αμυντικής τους πολιτικής. Το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας δαπανά 12-13 δισ. δολάρια ετησίως για αμυντικούς δορυφόρους (και για το GPS). Στο πλαίσιο αυτό στηρίζει πολύ την αμερικανική βιομηχανία των πυραύλων. Η κατασκευή αμερικανικών συμβατικών πυραύλων, όπως οι Delta και Atlas, οι οποίοι χρησιμοποιούνται πρωτίστως για την άμυνα των ΗΠΑ, χρηματοδοτείται από το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας. Οι αμερικανικοί δορυφόροι που ανήκουν στην κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν μπορούν να τεθούν σε τροχιά από πυραύλους που δεν είναι αμερικανικοί. Με τον πύραυλο φορέα Ariane, π.χ., εμείς οι Ευρωπαίοι δεν μπορούμε να θέσουμε σε τροχιά αμερικανικούς δορυφόρους γιατί η κυβέρνηση των ΗΠΑ το απαγορεύει. Ωστόσο και η NASA, ο αμερικανικός οργανισμός του Διαστήματος που δεν είναι στρατιωτικός, δαπανά ετησίως 13 δισ. δολάρια για τη διαστημική έρευνα ­ έχει, δηλαδή, έναν προϋπολογισμό ανάλογο με αυτόν του υπουργείου Αμυνας των ΗΠΑ. Ο αντίστοιχος προϋπολογισμός της Ευρώπης φθάνει μόλις τα 5 δισ. δολάρια. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση επίσης το ενδιαφέρον για τη διαστημική έρευνα ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Η Γαλλία χρηματοδοτεί το 40% της ευρωπαϊκής διαστημικής προσπάθειας και η Γερμανία το 25%. Ολες οι χώρες της ΕΕ συμμετέχουν στην ESA (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος), με μοναδική εξαίρεση δυστυχώς την Ελλάδα».

­ Γιατί πιστεύετε ότι το ενδιαφέρον για τη διαστημική έρευνα στην Ευρώπη είναι μειωμένο; Οφείλεται μήπως στην έλλειψη επαρκούς επικοινωνιακής πολιτικής εκ μέρους οργανισμών όπως η ESA;

«Το κόστος της έρευνας του Διαστήματος είναι πολύ υψηλό και συνεπώς απαιτείται ισχυρή πολιτική θέληση για να εξασφαλιστούν τα μέσα για την έρευνα αυτή. Στη Γαλλία είχαμε την τύχη να εκφραστεί αυτή η πολιτική θέληση ήδη από την εποχή του Ντε Γκωλ, ο οποίος ξεκίνησε την προσπάθεια, την οποία στη συνέχεια στήριξαν όλες οι κυβερνήσεις, αριστερές και δεξιές, και όλα τα πολιτικά κόμματα. Δυστυχώς δεν συμβαίνει το ίδιο σήμερα σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στον τομέα της διαστημικής έρευνας οι προσπάθειες της Γερμανίας είναι ανεπαρκείς, όπως και της Βρετανίας, σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, γεγονός το οποίο οφείλεται κυρίως στην πολιτική της κυρίας Θάτσερ, η οποία δεν ενδιαφερόταν καθόλου για την υπόθεση αυτή. Υπάρχει ωστόσο μια χώρα όπου σήμερα ασκούνται πιέσεις για την προώθηση της διαστημικής έρευνας, η Ιταλία».

­ Το CNES είναι από τους πρωτοπόρους οργανισμούς στον τομέα της εξερεύνησης του Διαστήματος σε ευρωπαϊκό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Ποια είναι τα σχέδια του CNES για τον 21ο αιώνα;

«Κατ' αρχήν θα συνεχίσουμε τις έρευνες στον τομέα των πυραύλων φορέων (πύραυλοι που μεταφέρουν δορυφόρους), δεδομένου ότι δημιουργήσαμε τον πύραυλο Ariane για λογαριασμό των ευρωπαίων εταίρων μας. Εργαζόμαστε επίσης για τη βελτίωση του πυραύλου Ariane 5, οποίος θα φέρει έναν επιπλέον όροφο με προώθηση, με τη βοήθεια μείγματος υδρογόνου και οξυγόνου, και ο οποίος θα βελτιώσει την απόδοσή του ως προς την προωθητική δύναμή του.
Ετοιμάζουμε επίσης την επόμενη γενιά πυραύλων φορέων, τους πυραύλους μετά τον Ariane 5. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να πούμε αν οι πύραυλοι αυτοί θα μπορούν να ανακτώνται με σκοπό να επαναχρησιμοποιηθούν. Ελπίζουμε ότι ως το 2015-2020 θα διαθέτουμε την απαραίτητη τεχνολογία η οποία θα μας επιτρέψει να εκτοξεύσουμε τέτοιους πυραύλους. Προωθούμε επίσης την κατασκευή δορυφόρων παρατήρησης Spot, ο τελευταίος από τους οποίους θα τεθεί σε τροχιά στις αρχές του 2002, αλλά και στρατιωτικών δορυφόρων Helios για λογαριασμό του γαλλικού υπουργείου Αμυνας.
Στα τέλη του έτους, σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, θα τεθεί σε τροχιά ο γαλλοαμερικανικός δορυφόρος παρατήρησης των ωκεανών Jason. Συνεργαζόμαστε επίσης με την Ιαπωνία αλλά και με την Ινδία, με την οποία έχουμε υπογράψει συμφωνία για την κατασκευή ενός μετεωρολογικού δορυφόρου. Παραλλήλως προωθούμε την έρευνα στον τομέα των οργάνων μέτρησης που χρησιμοποιούνται σε πολλούς δορυφόρους, όπως σε αυτούς της ESA.

Στα πιο φιλόδοξα σχέδια του CNES είναι η συνεργασία με τη NASA για την αποστολή ενός σκάφους χωρίς ανθρώπινο πλήρωμα στον Αρη με σκοπό τη συγκέντρωση δείγματος του εδάφους του Αρη. Η αποστολή αυτή όμως δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί πριν από το 2009».

­ Ενα από τα προβλήματα που συνδέονται με τη διαστημική έρευνα είναι η μόλυνση του Διαστήματος. Ποιες είναι οι προτεινόμενες λύσεις για να απαλλαγούμε από αυτά τα «διαστημικά σκουπίδια»;

«Εξαρτάται από το πού βρίσκονται αυτά τα σκουπίδια. Υπάρχουν διαστημικά σκουπίδια ­ κατάλοιπα δορυφόρων ­ σε ύψος 300-350 χιλιομέτρων: στο ύψος αυτό υπάρχει ακόμη ατμόσφαιρα στην οποία μπορούν να επιστρέψουν και να καταστραφούν κατά την πορεία τους σε αυτήν. Υπάρχουν διαστημικά σκουπίδια σε ύψος 700-1.000 χιλιομέτρων, για τα οποία ευθύνονται κυρίως οι μετεωρολογικοί δορυφόροι που έχουν τεθεί σε τροχιά πριν από 30 χρόνια, τα οποία έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής ακριβώς γιατί βρίσκονται υψηλότερα. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ενισχυθούν οι δορυφόροι με επιπλέον αποθέματα καυσίμων που θα τους δίνουν τη δυνατότητα στο τέλος της ζωής τους να κατεβαίνουν χαμηλότερα. Για να αποφύγουμε τη δημιουργία σκουπιδιών από τους δορυφόρους σε γεωστατική τροχιά, στο ύψος του Ισημερινού, ελήφθη η απόφαση, σε παγκόσμιο επίπεδο, να μετακινηθούν αυτοί οι δορυφόροι και να τεθούν σε τροχιά 400 χιλιομέτρων υψηλότερα ώστε να μην κινδυνεύουν να συγκρουστούν με άλλους δορυφόρους. Η λύση συνεπώς στο πρόβλημα των διαστημικών σκουπιδιών διαφέρει ανάλογα με το είδος και τη θέση των δορυφόρων που τα προκαλούν. Γίνονται πάντως προσπάθειες σε παγκόσμιο επίπεδο για τη λήψη μέτρων με σκοπό όχι τόσο τον περιορισμό των "σκουπιδιών" που ήδη υπάρχουν, γιατί αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο έργο, αλλά την αποτροπή δημιουργίας διαστημικών σκουπιδιών στο μέλλον».

­ Πώς μπορούν να προετοιμαστούν οι άνθρωποι για τη διαστημική εποχή; Πώς μπορούμε να προσελκύσουμε το ενδιαφέρον των νέων, των παιδιών, για το διαστημικό μέλλον τους;

«Το CNES έχει εκπονήσει ειδικά προγράμματα για να γνωρίσουν οι νέοι το Διάστημα. Γίνονται διαλέξεις σε σχολεία αλλά και ειδικά σεμινάρια τα οποία πραγματοποιούνται σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας και τα οποία γνωρίζουν εξαιρετική επιτυχία. Οργανώνουμε επίσης διαλέξεις για το ευρύ κοινό και προωθούμε ιδιαιτέρως τη δημιουργία παιδαγωγικών μέσων, όπως τα CD-ROM, όπου εξηγείται με παραστατικό τρόπο η περιπέτεια του Διαστήματος».

Ο κ. Ζεράρ Μπρασέ, διευθυντής του CNES (Εθνικό Κέντρο Διαστημικών Μελετών της Γαλλίας), έχει σπουδάσει αεροπορική και αστροναυτική στα πανεπιστήμια των Παρισίων και της Ουάσιγκτον, ο κ. Μπρασέ άρχισε την καριέρα του στο CNES το 1970. Ασχολήθηκε με την προώθηση προγραμμάτων κατασκευής δορυφόρων παρατήρησης, όπως οι SPOT. Διετέλεσε σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα του Διαστήματος και πρόεδρος της CEOS (Επιτροπή για την Παρατήρηση της Γης μέσω Δορυφόρων), διεθνούς επιτροπής στην οποία συμμετέχουν 20 διαστημικές υπηρεσίες και επτά διεθνείς διαστημικοί οργανισμοί, προτού αναλάβει τη θέση του διευθυντή του CNES. Ο κ. Μπρασέ έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής. Από τους πρωτοπόρους της ευρωπαϊκής διαστημικής έρευνας, ο κ. Μπρασέ εκφράζει την αισιοδοξία του για την πορεία των διαστημικών ερευνών τον 21ο αιώνα, τονίζοντας ωστόσο ότι απαιτείται ισχυρή πολιτική θέληση για να στηριχθεί η «υπόθεση Διάστημα» αλλά και για να ενισχυθεί το ενδιαφέρον των ανθρώπων για το διαστημικό μέλλον τους.