Διαβάζοντας την ιστορία του Σύμπαντος

του James Glanz  (Καθημερινή 29-3-2000)


Βρέθηκε ένα ακόμη κομμάτι του σύμπαντος
Αστρονόμοι «αιχμαλώτισαν» το φως που εξέπεμψε ένα κβάζαρ, ένα εκατομμύριο χρόνια ή και λιγότερο μετά τη γέννηση του σύμπαντος. Πολλά μυστικά για την ιστορία του σύμπαντος υπόσχονται να αποκαλύψουν οι αστρονόμοι, «συλλέγοντας» κβάζαρ, που θα συμπληρώσουν το παζλ απρόσιτων έως τώρα περιοχών.

Το πιο μακρινό ουράνιο αντικείμενο που εντοπίστηκε ποτέ στα βάθη του διαστήματος, ανακάλυψαν οι αστρονόμοι, «αιχμαλωτίζοντας» μια κοκκινωπή λάμψη, ένα κβάζαρ, που εξέπεμψε το φως του περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια, ή και λιγότερο, μετά την γέννηση του σύμπαντος. Ο εντοπισμός του είναι μόνο η αρχή. Το ρεκόρ θα καταρριφθεί εκ νέου εντός των ημερών, όπως υπόσχονται οι ερευνητές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Sloan Digital Sky Survey, αποκαλυπτικό των δυνατοτήτων των εξελιγμένων τηλεσκοπίων. Εκείνο που ενθουσιάζει τους αστρονόμους είναι η ταυτόχρονη ανακάλυψη δεκάδων άλλων κβάζαρ, σχεδόν το ίδιο μακρινών. Οι επιστήμονες μπορούν πλέον να συνθέσουν το παζλ περιοχών του σύμπαντος που έως πρότινος ήταν απολύτως απρόσιτες.

Τα κβάζαρ, μυστήρια αντικείμενα που φλέγονται με ενέργεια εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ηλίων στο αρχέγονο σύμπαν, μπορούν να χρησιμεύσουν ως φάροι για να φωτίσουν αέρια και άλλη ύλη.

Οι περισσότεροι κοσμολόγοι πιστεύουν ότι το σύμπαν γεννήθηκε πριν από 13 δισεκατομμύρια χρόνια με τη Μεγάλη Εκρηξη και ότι ύστερα από μια περίοδο χωρίς φως, που ονομάζουν σκοτεινή εποχή, οι γαλαξίες και τα κβάζαρ άρχισαν να παίρνουν μορφή. Η λάμψη των μακρινών κβάζαρ επιτρέπει στους αστρονόμους να μελετήσουν θαμπά νέφη αερίων και κοσμικής σκόνης που υπήρχαν στο αρχέγονο σύμπαν προτού σχηματίσουν γαλαξίες σαν τον δικό μας, εξηγεί η Εσθήρ Χου, αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης.

Στον Εξάντα

Η κ. Χου, που κατείχε έως τώρα το ρεκόρ της ανακάλυψης του πιο μακρινού ουράνιου αντικειμένου εξηγεί ότι τα κβάζαρ θα μας δώσουν πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια του σύμπαντος. Η ανακάλυψη «ανοίγει το δρόμο προς τους νεαρούς γαλαξίες και το φως που πρωτοεμφανίστηκε στο σύμπαν μετά τον Μπιγκ Μπανγκ», συμπληρώνει ο Ξιαοχούι Φαν, ο αστροφυσικός του Πρίνστον και συνεργάτης στο πρόγραμμα Sloan, ο οποίος και εντόπισε το νέο κβάζαρ στον αστερισμό του Εξάντα. Το Sloan Difital Sky Survey είναι ένα πρόγραμμα κόστους 80 εκατομμυρίων δολαρίων, στο οποίο συμμετέχουν επιστημονικά ινστιτούτα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και την Ιαπωνία. Στόχος είναι η «απογραφή» εκατοντάδων εκατομμυρίων γαλαξιών και άστρων, όπως και κβάζαρ και άλλης ουράνιας ύλης. Η έρευνα διεξάγεται με τη βοήθεια του αυτόματου τηλεσκοπίου στο Απάτσε Πόιντ του Νέου Μεξικού, που καλύπτει το βόρειο ημισφαίριο του ουρανού.

Ποσότητες ενέργειας

Οι αστροφυσικοί πιστεύουν ότι οι μαύρες τρύπες, η ύλη που καταρρέει καθώς τα άστρα πεθαίνουν, σχηματίζονται στο κέντρο των γαλαξιών. Η βαρυτική δύναμη των μαύρων τρυπών απορροφάει αέρια και κοσμική σκόνη στο εσωτερικό νέων γαλαξιών και καθώς η ύλη βυθίζεται στις μαύρες τρύπες, εκπέμπει μεγάλες ποσότητες ενέργειας υπό τη μορφή φωτός, που εμείς αποκαλούμε κβάζαρ. Επειδή το σύμπαν διαστέλλεται μετά το «Μπιγκ Μπανγκ», τα μακρινά ουράνια αντικείμενα απομακρύνονται από τη Γη με ασύλληπτες ταχύτητες. Οπως το σφύριγμα ενός τρένου που χάνεται, το φως των ουρανίων σωμάτων εξασθενεί ή αποκτά κόκκινη απόχρωση. Οι ερευνητές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Sloan εντοπίζουν τα κβάζαρ, μέσω της φασματοσκοπικής ανάλυσης, φτιάχνοντας δηλαδή εικόνες του ουρανού στα χρώματα της ίριδας και επιλέγοντας ύστερα για μελέτη τα κόκκινα αντικείμενα, όπως εξηγεί ο Μιχαήλ Σράους, αστρονόμος στο Πρίνστον. «Δεν υπάρχει καμία αφιβολία γι' αυτή την ερυθρά μετατόπιση», δηλώνει αναφερόμενος στο νέο κβάζαρ ο αστροφυσικός του πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, Μάρτιν Ρις.
Ο ίδιος πιστεύει ότι τα εκατοντάδες κβάζαρ που συνέλεξαν οι επιστημονικές ομάδες του Sloan, αλλά και οι Βρετανοί και Αυστραλοί αστρονόμοι που εργάζονται για το πρόγραμμα 2dF θα αποδειχθούν πολύ πιο διαφωτιστικά απ' ό,τι ένα μόνο μακρινό ουράνιο αντικείμενο. Η συλλογή αυτή, όπως λέει, «μας βοηθά να κατανοήσουμε το τέλος της σκοτεινής εποχής». Την αισιοδοξία του για την αποκάλυψη μυστικών για την ιστορία του σύμπαντος δεν κρύβει και ο Ντάνιελ Στερν, αστρονόμος της NASA. «Μια νέα εποχή ανοίγει για την επιστήμη», συμφωνεί ο Κένεθ Λανζέτα από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Home