Ο χαρταετός, εθιμική χαρά της Καθαρής Δευτέρας

Από την ηλεκτρονική σελίδα του TravelDailyNews.com 

Καθώς οι μέρες της προάνοιξης αρχίζουν να λούζονται στο όλο και περισσότερο φως της μέρας, ο ουρανός την Καθαρά Δευτέρα γεμίζει από χαρταετούς. Πολύχρωμοι και πολυγωνικοί, με τις φουντωτές ναζιάρικες ουρές τους, υψώνονται στον ουρανό σαν προάγγελοι της Άνοιξης και βέβαια ως ένδειξη του τέλους της Αποκριάς.

Η ελληνική Καθαρή Δευτέρα είναι το αποκορύφωμα της απασχόλησης μικρών και μεγάλων με τους χαρταετούς, μια μέρα που η κοινή έξοδος των ανθρώπων στα “Κούλουμα” έκανε τους μικρούς να παίρνουν όλοι μαζί το χάρτινο (ή και πλαστικό) αυτό σύνεργο του υπαίθριου παιγνιδιού, να το χαίρονται ανταγωνιστικά και να το έχουν κάνει καθαρά έθιμο της Καθαρής Δευτέρας.

Ας δούμε όμως τη διεθνή ιστορία και τη φύση του παιγνιδιού: Είναι ένας πρόγονος των σημερινών πυραύλων, μικρογραφία της μεγάλης προσοχής του ανθρώπου προς τον πέρα από την επιφάνεια της γης χώρο, όπου ζήτησε να στείλει κάτι, έστω έναν χάρτινο εκπρόσωπό του, αφού δεν μπορούσε να πάει ο ίδιος.

Διαδεδομένη είναι η θεωρία πως οι χαρταετοί είναι επινόηση των ανατολικών λαών (Κινέζων, Γιαπωνέζων κ.ά.) κι είναι αλήθεια πως εκείνοι τους συστηματοποίησαν σε ποικιλίες και τους έδωσαν ζώσες μορφές (ψάρια, πουλιά, δράκοντες κ.λπ.), τους χρησιμοποίησαν σε μαγικές ώρες, σε εξορκιστικές ενέργειες και σε θρησκευτικές εκδηλώσεις. Άλλοι έδεναν σ’ αυτούς (γραμμένες πάνω σε μικρότερο χαρτί) τις αρρώστιες και τις συμφορές, και τις άφηναν να φύγουν μακριά, άλλοι έστελναν προς τα επάνω τις ευχές και τις επιθυμίες τους, κι άλλοι προσάρμοζαν μικρές φλογέρες στο κεφάλι του αετού, για να σφυρίζουν και να διώχνουν τα κακά πνεύματα. Τέλος, άλλοι σήκωναν ομαδικά τους αετούς, σαν προσευχή στον ουρανό, κι έψαλλαν ύμνους.

Αλλά το περίεργο είναι ότι και η ελληνική αρχαιότητα δεν έλειψε από την πρωτοβουλία της αεροτεχνικής αυτής του χαρταετού. Παραδίδεται ότι ο αρχιμηχανικός Αρχύτας του Τάραντος (4ος αι. π.Χ.) χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον αετό, έχουμε δε επίσης σε ελληνικό αγγείο της κλασικής εποχής παράσταση κόρης, η οποία κρατά στα χέρια της μικρή λευκή σαΐτα (είδος αετού) με το νήμα της, έτοιμη να την πετάξει.

Βέβαια, χρειαζόταν χαρτί, πολύ και λεπτό χαρτί, για να φτάσουμε στη σημερινή τελειότητα κι ευκολία του “αετού”. Αλλά το χαρτί δεν το διέθεταν οι χώρες μας (όπως αργότερα η Άπω Ανατολή), αφού με δυσκολία το έβρισκαν (παπύρους κ.λπ.). για να γράψουν. Γι’ αυτό και τα πιθανά πειράματα ή παιγνίδια των αρχαίων ως τον Μεσαίωνα θα πρέπει να γίνονταν με πανί, όπως το ήξεραν από τα πλοία.

Σαφείς ειδήσεις για την παρουσία του χαρταετού στα νεότερα χρόνια, έχουμε μια γερμανική του 1450 και μία ισπανική του 1606. Στη δεύτερη, ένας κληρικός που έγραψε το ημερολόγιό του, αναφέρει τούτο το σημαντικό για τον χαρταετό, δηλαδή ότι τον χρησιμοποιούσαν στην εποχή σαν παιγνίδι χαράς, την “ημέρα του Πάσχα”. Αξιοπρόσεκτη είδηση, που μας δείχνει επίσης την ανοιξιάτικη θέση του χαρταετού στον ευρωπαϊκό ουρανό, αλλά μ’ έναν ταιριαστό συμβολισμό, που του έδωσε ίσως η Εκκλησία, για να σημαίνει την Ανάσταση. Ακολουθούν οι χρόνοι της επιστημονικής χρησιμοποίησης των χαρταετών (ή και υφασμαετών), που δεν εμπόδιζαν τα παιδιά να τους μιμούνται ολοένα και περισσότερο.

Το 1752 ο Βενιαμίν Φραγκλίνος στην Αμερική διαπίστωσε, με τεχνητό αετό, τον ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας και του κεραυνού κι έφτιαξε το αλεξικέραυνο. Το 1880 ο Αυστραλός Hargrave σχεδίασε τεράστιο αετό για μετεωρολογικές παρατηρήσεις. Υπάρχει η προφορική παράδοση, που βέβαια αγγίζει τα όρια του μύθου, ότι τη μεγάλη γέφυρα του Νιαγάρα την άρχισαν, ρίχνοντας απέναντι με “αετό” το πρώτο σχοινί. Άλλοι έσωσαν ναυαγούς από πλοία που εξώκειλαν στις ακτές, ρίχνοντας τους ναυαγοσωστικό καλώδιο, επίσης με “αετό”.

Τα πλουσιόπαιδα της Ευρώπης, που διάθεταν χαρτί (είδος μεγάλης πολυτέλειας), άρχισαν πρώτα τη χρήση του παιγνιδιού “αετού”, όπως το βλέπουμε κι από παλιότερες χαλκογραφίες. Γαλλική παράσταση μάς δείχνει παιδί με χαρταετό ήδη το 1657 κι άλλη το 1807.

Από εκεί ήρθε το παιγνίδι αυτό και στην Ελλάδα, πιάνοντας πρώτα τα λιμάνια της Ανατολής (Σμύρνη, Χίο, Κωνσταντινούπολη), τα λιμάνια της Επτανήσου, έπειτα της Σύρας και των Πατρών, και σιγά-σιγά όλα τα αστικά κέντρα, όπου μπορούσε να αγοραστεί σπάγκος και χρωματιστό χαρτί. Τα χωριατόπαιδα είδαν τα παιδιά των πόλεων στις εκδρομές τους και τα μιμήθηκαν, με πρόχειρα μέσα: ένα κομμάτι χαρτί του μπακάλη (που όμως ήταν βαρύ), ένα φύλλο από τετράδιο του σχολείου, καθώς και νήμα από κουβάρι. Σήμερα βέβαια η κατασκευή ενός χαρταετού είναι σχετικά εύκολη υπόθεση, καθώς υπάρχουν όλα τα τεχνικά μέσα. Αρκεί βέβαια ο κατασκευαστής να έχει κοφτερό μυαλό, επιδέξια χέρια, και βεβαίως έμπνευση.

Τα στολίδια του χαρταετού είναι ανάλογα με την έμπνευση του κατασκευαστή του, ο οποίος μερικές φορές εξελίσσεται σε πραγματικό καλλιτέχνη, όταν σκέφτεται με αγάπη το έργο του. Αρχίζει από το ανάλαφρα σχισμένο καλάμι, προσέχει την πολυγωνική συμμετρία και τα χαρούμενα χρώματα. Η ουρά του χαρταετού είναι μικρό πανηγύρι γι’ αυτόν. Διαλέγει τα χρώματα και τα ταιριάζει, προσέχοντας το πάχος να είναι συμμετρικό. Βλέπει τον “αετό” σαν πουλί με την ωραία ουρά του. Όποιος δεν έπαιξε ποτέ του με χαρταετό, δεν κοίταξε όσο χρειάζεται ψηλά. Όποιος δεν ένιωσε την αντίσταση του μεγάλου σπάγκου, δεν κατάλαβε τη δύναμη του αέρα. Κι όποιος δεν φώναξε με την ευθύνη και την πρωτοβουλία του παιδιού, που βλέπει να κινδυνεύει στον ψηλό μετεωρισμό του ο “αετός”, δεν ένιωσε τη χαρά και την υπερένταση του να τα βγάζεις πέρα μόνος σου με τη Φύση. Ωραίο και γραφικό θέαμα οι χαρταετοί, πανηγύρι χρωμάτων στον ουρανό. Ας χαρούμε το έθιμο αυτό, με τον συμβολισμό της Καθαρής Ημέρας του, αφού όλοι θα πρέπει να κοιτάμε ψηλά, προς τον ελληνικό ήλιο και τον ελληνικό ουρανό!

 Άρθρο του Βασίλη Μαλισιόβα