Πριν από το 1980 τα διαστημόπλοια που χρησιμοποιούσαμε ήταν διαστημόπλοια μιας χρήσης, οπότε και το κόστος κάθε αποστολής ήταν τεράστιο. Φανταστείτε άλλωστε ποιο θα ήταν το κόστος ενός αεροπορικού ταξιδιού, αν στο τέλος κάθε πτήσης καταστρέφαμε το αεροπλάνο που μας μετέφερε. Αυτό ακριβώς συνέβαινε με τα διαστημικά ταξίδια που εκτελούσαμε μέχρι το 1980.

Τον Απρίλιο του 1981 όμως άρχισε μια νέα εποχή στην εξερεύνηση του Διαστήματος, με τη δραστηριοποίηση ενός νέου τύπου διαστημοπλοίων, των διαστημικών λεωφορείων.

Το πρώτο διαστημικό λεωφορείο (το Columbia) ξεκίνησε για το παρθενικό του ταξίδι 20 ακριβώς χρόνια μετά την ιστορική πτήση του Γιούρι Γκαγκάριν, με την υπόσχεση ότι θα έκανε φθηνότερη την εξερεύνηση του Διαστήματος. Ο θάνατος όμως των επτά αστροναυτών του Challenger, τον Ιανουάριο του 1986, ανάγκασε τη ΝΑΣΑ να επανεξετάσει καλύτερα τους στόχους του προγράμματος πτήσεων των διαστημικών λεωφορείων. Σήμερα το πρόγραμμα αυτό έχει πάρει νέες κατευθυντήριες γραμμές για μεγαλύτερη ασφάλεια, αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα.

Τεχνικά χαρακτηριστικά

Στην εξέδρα εκτόξευσης το διαστημικό λεωφορείο μοιάζει πολύ με αεροπλάνο, στημένο κατακόρυφα. Το μήκος του εκτείνεται στα 37 μέτρα, ενώ στην κοιλιά του είναι προσδεμένη μια τεράστια δεξαμενή υγρών καυσίμων, που έχει ύψος 47 μέτρα. Τέλος, δεξιά και αριστερά του βρίσκονται οι πύραυλοι εκτόξευσης που έχουν ύψος 45 μέτρα ο καθένας. Οι δύο κύριες πυραυλικές μηχανές που διαθέτει το διαστημικό λεωφορείο βρίσκονται στο ουραίο τμήμα του, μαζί με 44 ακόμη μικρότερους προωθητικούς μηχανισμούς για τις μικροδιορθώσεις της πορείας του στο διαστημικό κενό. Σήμερα φυσικά η πτήση των διαστημικών αυτών οχημάτων σε τροχιά γύρω από τη Γη έχει γίνει πια θέμα ρουτίνας. Παρ' όλα αυτά, κάθε φορά μια νέα εκτόξευση είναι και μια πραγματικά νέα εμπειρία.

Επειδή τα διαστημικά λεωφορεία έχουν τη δυνατότητα να επαναχρησιμοποιούνται μέχρι και 100 φορές το καθένα, οι πτήσεις τους στο Διάστημα γίνονται πολύ συχνά, με σκοπό όχι μόνο την άμεση μελέτη του διαστημικού χώρου αλλά και την τοποθέτηση δορυφόρων σε τροχιά γύρω από τη Γη για την εκτέλεση μακρόχρονων ερευνών. Τα διαστημικά λεωφορεία πετάνε σε ύψος που κυμαίνεται από 200 έως 600 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης, ανάλογα με τις εργασίες και τους στόχους κάθε αποστολής. Από την τροχιά τους αυτή μπορούν να κάνουν εκτεταμένες παρατηρήσεις της Γης, καθώς και επιστημονικές ή τεχνολογικές έρευνες και μελέτες.

Όσα πρέπει να ξέρουμε

@ Έχουν αρχίσει επίσης να γίνονται εκτεταμένες δοκιμές έξω από το διαστημικό λεωφορείο, για να αποκτηθούν έτσι οι απαραίτητες εμπειρίες που θα βοηθήσουν αργότερα στη συναρμολόγηση μόνιμων μεγάλων τροχιακών σταθμών στο Διάστημα. Η τοποθέτηση όμως διάφορων δορυφόρων σε τροχιά ή η επιδιόρθωση δορυφόρων που έχουν υποστεί βλάβες και δεν λειτουργούν είναι η κύρια απασχόληση των αστροναυτών κάθε αποστολής. Επειδή καθένας από τους δορυφόρους αυτούς κοστίζει δισεκατομμύρια, η επιδιόρθωσή τους από τους αστροναύτες εξοικονομεί τεράστια ποσά. Η διαδικασία μιας τέτοιας επιδιόρθωσης στο Διάστημα πολλές φορές παίρνει τη μορφή ενός πραγματικά παράξενου μπαλέτου, με σκηνικό το σύμπαν και χορευτές τον άνθρωπο και τις μηχανές.

@ Άλλη μια χρήση των διαστημικών λεωφορείων είναι και η μετατροπή τους σε διαστημικές βάσεις εκτόξευσης αυτόματων διαστημοπλοίων που θα ερευνούν τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Η εκτόξευση από το Διάστημα των οχημάτων αυτών δεν απαιτεί μεγάλους πυραύλους, οπότε το όλο κόστος της αποστολής μειώνεται σημαντικά.

@ Στην επιστροφή του στη Γη, το διαστημικό λεωφορείο δεν συμπεριφέρεται ούτε ως διαστημόπλοιο ούτε ως αεροπλάνο. Η λειτουργία του μοιάζει περισσότερο με αυτήν ενός ανεμόπτερου. Με μια σημαντική διαφορά όμως: η είσοδός του στην ατμόσφαιρα και η προσεδάφισή του είναι 100% ελεγχόμενη από δύο ισχυρότατους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Οι υπολογιστές αυτοί ελέγχουν ο ένας τον άλλο 50 φορές κάθε δευτερόλεπτο, και αν ο ένας από τους δύο κάνει κάποιο λάθος, τότε ο άλλος διαγράφει τις αποφάσεις του πρώτου. Φυσικά, αν χρειαστεί, οποιοσδήποτε από τους αστροναύτες-πιλότους μπορεί να αναλάβει τη διακυβέρνηση του σκάφους οποιαδήποτε στιγμή. Σε ύψος 500 μέτρων από την επιφάνεια η ταχύτητα του διαστημικού λεωφορείου έχει ελαττωθεί σημαντικά, πλησιάζοντας το διάδρομο προσγείωσης με ταχύτητα 350 περίπου χιλιομέτρων την ώρα.

@ Στους χώρους διαβίωσης και εργασίας του διαστημικού λεωφορείου η θερμοκρασία μπορεί να ρυθμιστεί από 16 έως 32 βαθμούς Κελσίου, ενώ η ατμόσφαιρα που αναπνέουν έχει σχεδόν την ίδια περιεκτικότητα και πίεση που υπάρχει στην επιφάνεια της θάλασσας (80% άζωτο, 20% οξυγόνο, με πίεση 1 χγρ. ανά τετρ. εκατ.). Ειδικά φίλτρα καθαρίζουν συνεχώς τον αέρα από το διοξείδιο του άνθρακα, την υπερβολική υγρασία και τις διάφορες δυσοσμίες.

@ Οι κανόνες υγιεινής διαβίωσης είναι πολύ πιο σημαντικό να τηρούνται στο Διάστημα απ' ότι στη Γη, γιατί οι μελέτες που έχουν γίνει έχουν δείξει ότι ορισμένα μικρόβια αναπτύσσονται εκπληκτικά στις συνθήκες μικροβαρύτητας και περιορισμένου χώρου ενός διαστημοπλοίου. Γι' αυτό τα σκεύη και οι χώροι του φαγητού, η τουαλέτα και οι χώροι του ύπνου καθαρίζονται με μεγάλη προσοχή. Επειδή δεν υπάρχει πλυντήριο, οι φόρμες και τα παντελόνια αλλάζονται κάθε εβδομάδα, ενώ οι κάλτσες, τα πουκάμισα και τα εσώρουχα κάθε δύο ημέρες. Τα μεταχειρισμένα ρούχα, όπως και όλα τα σκουπίδια φυλάσσονται σε αεροστεγείς πλαστικούς σάκους και επιστρέφονται στη Γη.

@ Η τουαλέτα του διαστημοπλοίου λειτουργεί σχεδόν όπως και στη Γη, με τη διαφορά ότι μια συνεχής ροή αέρα μεταφέρει τα απόβλητα σε μια ειδική δεξαμενή. Το νερό του νιπτήρα και της σωματικής τους καθαριότητας, που γίνεται με σπόγγους και νεροπίστολα, ελέγχεται με τη ροή ρεύματος αέρα και κατευθύνεται σε μια άλλη δεξαμενή. Επίσης οι άνδρες αστροναύτες ξυρίζονται με αφρό για να εμποδίσουν τα μικροσκοπικά γένια τους να ρυπάνουν τον περιορισμένο χώρο του διαστημοπλοίου.