Οι αρχαίες ήπειροι είχαν μια γρήγορη μετακίνηση στο παρελθόν

Από το Nature, 21 Μαΐου 2004>

Πριν 700 εκατομμύρια χρόνια είχαμε γρήγορη μετακίνηση τμημάτων της στεριάς.

Πριν επτακόσια εκατομμύρια χρόνια ο πλανήτης μας δοκίμασε ξαφνικές παραμορφώσεις, που ανάγκασαν ολόκληρες ηπείρους να μετακινηθούν πέρα από τον ισημερινό μέσα σε μια περίοδο λίγων εκατομμυρίων ετών. Αυτή η άποψη είναι μεν αμφισβητούμενη, αλλά τώρα επανήλθε στην επικαιρότητα με περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία, μετά από μια νέα ανάλυση των μαγνητικών αποτυπωμάτων στους αρχαίους βράχους.

Οι επιστήμονες ξέρουν ότι ο μανδύας της Γης και ο φλοιός κινούνται αργά γύρω από τον υγρό εξωτερικό πυρήνα του, μια διαδικασία που λέγεται αληθινή πολική περιπλάνηση. Η αργή κίνηση του στρώματος, σε βάθος 300 km, είναι κατά ένα μεγάλο μέρος ανεξάρτητη από την ηπειρωτική κλίση και έχει επιπτώσεις σε όλες  εξίσου τις περιοχές της γήινης επιφάνειας. Προέρχεται από φυγόκεντρες δυνάμεις, οι οποίες ενεργούν στα ανώμαλα πυκνά τμήματα στο γήινο μανδύα καθώς περιστρέφεται.

Ο μανδύας και ο φλοιός κινούνται αυτήν την περίοδο με ένα ρυθμό, περίπου, 10 εκατοστά ετησίως. Η κίνηση μπορεί να μετρηθεί με τη χαρτογράφηση της μετακίνησης πολλών σημείων πάνω στη γήινη επιφάνεια, σε σχέση με αστέρια οδηγούς που δρουν ως σταθερά σημεία αναφοράς στον ουρανό.

Αλλά ο David Evans, ένας γεωλόγος από το Πανεπιστήμιο Yale στο Κοννέκτικατ, θεωρεί ότι αν και η διαδικασία της μετακίνησης είναι σχετικά εντυπωσιακή σήμερα, πριν από 700 εκατομμύρια χρόνια ήταν πολλές φορές γρηγορότερη.

Κύκλος περιστροφής

Η Γη ήταν θερμότερη τότε, και τα ρεύματα μεταφοράς στο μανδύα θα μπορούσαν να έχουν αναγκάσει πυκνά τμήματα στο μανδύα να κινηθούν, προκαλώντας μια ξαφνική επιτάχυνση. Το μεγαλύτερο μέρος της γήινης στεριάς στο παρελθόν υπήρξε ως μια ενιαία υπερήπειρος (η Παγγαία), κάτι που θα είχε κάνει την κατανομή της μάζας του πλανήτη ακόμα πιο ανώμαλη.

Μέχρι τώρα αυτή η ιδέα ήταν στα περιθώρια των επιστημονικών θεωριών. Αλλά πως μπορεί να εξεταστεί αν είναι σωστή;

Μπορεί με την ανάλυση των μαγνητικών υπογραφών ορισμένων βράχων. Όταν οι βράχοι σταθεροποιούν, οι κρύσταλλοι ευθυγραμμίζονται με το μαγνητικό πεδίο. Αυτό μας αποκαλύπτει που βρέθηκε ο βράχος  σε σχέση με τους μαγνητικούς πόλους του πλανήτη την εποχή που αυτός σκλήραινε.

Αλλά εάν οι βράχοι που σχηματίστηκαν στην ίδια γεωγραφική θέση και σε διαφορετικούς χρόνους παρουσιάζουν διαφορετικές υπογραφές, η γεωγραφική θέση των βράχων πρέπει να έχει μετακινηθεί όσον αφορά το γήινο μαγνητικό πεδίο.

Το πρόβλημα είναι ότι πριν από, περίπου, 500 εκατομμύριο χρόνια, τα παλαιομαγνητικά στοιχεία - μαγνητικά αποτυπώματα  - που έχουν καταγραφεί στους βράχους, είναι δύσκολο να ερμηνευθούν. Οι παλαιότεροι βράχοι είναι δύσκολο να χρονολογηθούν με ακρίβεια και οι μαγνητικές υπογραφές τους είναι συχνά μπερδεμένες λόγω της τεκτονικής μετακίνησης επί αιώνες.

Ο Evans έχει συγκεντρώσει τώρα τα καλύτερα αποδεικτικά στοιχεία που είχαν βρεθεί μέχρι τώρα, αφού ανέλυσε βράχους στη Νότια Αυστραλία και το Svalbard, ένα νορβηγικό νησί στον αρκτικό ωκεανό. Ο Evans σύγκρινε βράχους που χρονολογήθηκαν ως 600 και 800 εκατομμυρίων χρόνων, και διαπίστωσε ότι οι μαγνητικές τους υπογραφές άλλαξαν εντυπωσιακά κατά τη διάρκεια εκείνης της εποχής.

Αλλά τα αποδεικτικά στοιχεία από τους βράχους στις δύο παραπάνω τοποθεσίες δείχνουν την ίδια μετακίνηση, περιορίζοντας τα τεκτονικά αποτελέσματα, είπε ο Evans στην κοινή συνέλευση των αμερικανικών και καναδικών γεωφυσικών ενώσεων στο Μόντρεαλ αυτή η εβδομάδα. Και οι μεταβολές είναι πάρα πολύ γρήγορες για να εξηγηθούν από αλλαγές στο γήινο μαγνητικό πεδίο, το οποίο είναι επίσης γνωστό ότι μεταβάλλεται.

Ο Evans υπολογίζει ότι ο γήινος μανδύας καθώς και ο φλοιός πρέπει να είχαν μετακινηθεί πάνω από 20 εκατοστά ετησίως, αναγκάζοντας τις στεριές, που έγιναν τελικά Νότια Αμερική και Δυτική Αφρική να κινηθούν πολύ γρήγορα από τον ισημερινό προς το Βόρειο Ημισφαίριο σε, μόλις, 5 έως 10 εκατομμύρια χρόνια.

Χάρις στα νέα στοιχεία, η ιδέα "βεβαίως έχει περισσότερη πιθανότητα τώρα", λέει ο Rob van der Voo, ένας γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν.

Αλλά ο Evans έχει ακόμα πολύ δρόμο για να πείσει τους σκεπτικιστές. "Δεν σας συμπαθώ που παίρνετε τις αγαπημένες ηπείρους μου και τις τοποθετείτε στην άλλη πλευρά του κόσμου", ήταν η απάντηση του Trond Torsvik, ένας γεωφυσικός στη Γεωλογική Υπηρεσία της Νορβηγίας.