Τεράστια γεωφυσικά γεγονότα μπορούν να καταστρέψουν τη Γη αλλά γιατί κανείς δεν αντιδρά;

Άρθρο του Bill McGuire, Μάιος 2004

Παγκόσμια γεωφυσικά γεγονότα, όπως τεράστια παλιρροιακά κύματα ή μεγάλες ηφαιστειακές  εκρήξεις μπορούν να καταστρέψουν τη Γη, αλλά γιατί κανείς δεν αντιδρά; 

 Άποψη από το ηφαίστειο Cumbre (Monte de Quemada) προς την Καλδέρα

Οι ακτές της Βόρειας Αμερικής, της Βραζιλίας, της Καραϊβικής, της Βόρειας Αφρικής, της Ατλαντικής Ευρώπης πνίγονται κάτω από το νερό. Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν... Δεν είναι σενάριο καταστροφικής ταινίας. Είναι μια πιθανότητα που μπορεί κάλλιστα να γίνει πραγματικότητα αν εκραγεί το ηφαίστειο Cumbre Vieja, στο Λα Πάλμας των Καναρίων Νήσων, και ουδείς δίνει σημασία.

Το ηφαίστειο αυτό, εκρήγνυται συνήθως κάθε 20 έως 200 χρόνια. Η τελευταία μεγάλη του έκρηξη ήταν το 1971. Η επόμενη έκρηξή του μπορεί να μην είναι καταστροφική. Κάποια από τις επόμενες εκρήξεις του, όμως, αναμφίβολα θα είναι. Το ομώνυμο όρος είναι ασταθές και κάποια στιγμή η πίεση μιας έκρηξης θα το κάνει να σπάσει. Μέσα σε πέντε λεπτά, ένας θόλος νερού ύψους ενάμιση χιλιομέτρου θα δημιουργηθεί και θα καταρρεύσει, στέλνοντας ένα τεράστιο τσουνάμι, με ταχύτητα έως και 800 χιλιομέτρων την ώρα, προς κάθε κατεύθυνση.

Η Ευρώπη θα προστατευτεί από τα χειρότερα χάρη στη θέση των υπόλοιπων Κανάριων Νησιών. Παρόλα αυτά, μέσα σε τρεις ώρες, το τσουνάμι θα φέρει στη Λισσαβόνα και τη Λα Κορούνια κύματα δέκα μέτρων. Έξι ώρες αργότερα, θα φτάσει στη Βρετανία με κύματα ύψους έως και 12 μέτρων. Εννέα έως δώδεκα ώρες αργότερα, θα φτάσει στην Αμερική, χτυπώντας τις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ με κύματα που θα ξεπερνούν σε ύψος τα 50 μέτρα. H Βοστώνη, η Νέα Υόρκη, το Μαϊάμι θα καταστραφούν. Τα νησιά της Καραϊβικής θα πλημμυρίσουν.

Εάν εκραγεί θα εκτοξεύσει ένα βράχο όσο το Μανχάταν, ο οποίος, πέφτοντας με ορμή στον Ατλαντικό Ωκεανό, θα προκαλέσει κύματα με ύψος όσο ένας ουρανοξύστης 300 ορόφων. Επειδή τα κύματα αυτά θα κινούνται με πολύ μεγάλες ταχύτητες, μέσα σε 9 ώρες, κυματισμοί 95 μ. θα πλήξουν το ακρωτήριο Κανάβεραλ της Φλόριντα.

Αλλά το πιο ανησυχητικό είναι, ότι όπως έδειξαν και επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης, ότι αυτό το καταστροφικό σενάριο έχει ιστορικό προηγούμενο: ένα παρόμοιο γεγονός συνέβη πριν από 120.000 χρόνια στον Ειρηνικό. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι από το ηφαίστειο Mauna Loa εκτοξεύθηκε ένας βράχος όγκου 491 τετρ. χλμ., προκαλώντας παλιρροιακά κύματα ύψους 250 μ.

Ένας γεωφυσικός, ο Steven Ward από το Πανεπιστήμιο της Σάντα Κρουζ, ο οποίος με προσομοιώσεις σε υπολογιστές μπορεί να προβλέψει την κίνηση των τεράστιων κυμάτων, ελπίζει για μια πιο στενή παρακολούθηση του Cumbre Vieja. Εάν τοποθετηθούν δέκτες GPS γύρω από το ηφαίστειο, οι επιστήμονες θα έχουν δεδομένα σχετικά με τις κινήσεις των γήινων μαζών. Η έγκαιρη προειδοποίηση όμως για θανατηφόρα παλιρροιακά κύματα θα δώσει τη δυνατότητα στους κατοίκους των παράκτιων περιοχών να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Είναι προφανές πως ο μοναδικός τρόπος να μετριαστεί η καταστροφή θα ήταν να υπάρξει επαρκής προειδοποίηση, ώστε να διοργανωθεί και να πραγματοποιηθεί η μεγαλύτερη απομάκρυνση πληθυσμών στην ανθρώπινη ιστορία. Σχεδιασμός και έρευνα κρίνονται τουλάχιστον απαραίτητα, καθώς πρέπει, μεταξύ άλλων, να δημιουργηθούν ασπίδες προστασίας από τους εσφαλμένους συναγερμούς, που θα προκαλούσαν άσκοπα μαζικό πανικό. Και εντούτοις, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, οι κυβερνήσεις των χωρών που θα πλήττονταν από μια έκρηξη του ηφαιστείου δεν παίρνουν την απειλή σοβαρά υπόψη.

Στην περίπτωση μιας επικίνδυνης έκρηξης, το πιθανότερο είναι πως οι πόλεις που βρίσκονται στο διάβα του τσουνάμι δεν θα προλάβουν να εκκενωθούν. Το κόστος μιας σωστής παρακολούθησης δεν θα ξεπερνούσε τις μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Όμως, οι κυβερνήσεις αλλάζουν κάθε τέσσερα με πέντε χρόνια και δεν ενδιαφέρονται γι' αυτά τα πράγματα, που μπορεί και να μη συμβούν στη διάρκεια της δικής τους θητείας.

Το πρόβλημα είναι πως μόνο με τα λίγα σεισμόμετρα που υπάρχουν σήμερα στο όρος η προειδοποίηση που πάντα δίνει ένα ηφαίστειο προτού εκραγεί μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Και το Cumbre Vieja δεν είναι η μοναδική απειλή.

Υπάρχουν περίπου 3.000 ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο και μόνο τα 15 από αυτά παρακολουθούνται. H διεθνής κοινότητα επικεντρώνεται στην απειλή της τρομοκρατίας. Σε σύγκριση με τα «παγκόσμια γεωφυσικά συμβάντα», ωστόσο, - μία ισχυρή ηφαιστειακή έκρηξη, μία πρόσκρουση αστεροειδούς, ένας μεγάλος σεισμός σε μια πόλη όπως το Τόκιο - μία τρομοκρατική επίθεση θα έμοιαζε με τσίμπημα καρφίτσας.

Κίνδυνος - Θάνατος

Ένα τεράστιο κομμάτι βράχου του ηφαιστείου Cumbre Vieja - τα οποία βρίσκονται στον Ατλαντικό Ωκεανό κοντά στην Δυτική Αφρική - βρίσκεται σε κίνηση. Το 1949, αυτός ο βράχος - σαν το Isle of Man - σύρθηκε κοντά 4 μέτρα προς τη θάλασσα και σταμάτησε.

Η παρακολούθηση του στα μέσα της δεκαετίας του '90 έδειξε ότι συνέχιζε να σέρνεται προς τα κάτω, κάπου ένα εκατοστό το χρόνο. Κάποια στιγμή, εντούτοις, και δεν έχουμε καμιά ένδειξη για το πότε, ο γιγάντιος βράχος από το βουνό θα βυθιστεί στο Βόρειο Ατλαντικό, γεννώντας γιγαντιαία τσουνάμι - τεράστια κύματα της θάλασσας που φτάνουν σε ύψος ακόμα και 50 μέτρα - που θα καταστρέψουν την Καραϊβική και τις Ανατολικές ακτές των ΗΠΑ, καθώς επίσης και τις Καναρίους Νήσους, τη Νότια Ευρώπη και τη Δυτική Αφρική.

Αν δεν εκκενωθούν οι τόποι αυτοί, θα έλθει ο θάνατος δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων και η παγκόσμια οικονομία θα φτάσει στο χείλος της αβύσσου σε μια μέρα.

Μπορεί να περιμένατε ότι αυτή η καθίζηση του εδάφους θα ήταν μία από τις περισσότερο μελετημένες στον πλανήτη μας, αλλά δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει. Στην πραγματικότητα, κανένας δεν ελέγχει την κατάσταση, και οι αρχές του νησιού επιτρέπουν, σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, να κτίζονται συνεχώς νέες οικοδομές.

Γιατί όμως κανένας δεν ανησυχεί; Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα είχαμε μελετήσει τον πυρηνικό χειμώνα που θα ακολουθούσε μετά από έναν ατομικό πόλεμο, αλλά τώρα δεν σκεφτόμαστε καθόλου σε παρόμοιες συνθήκες, που θα επικρατούσαν σίγουρα μετά από την πτώση ενός αστεροειδή ή μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη.

Η βέβαιη απειλή από τις φυσικές καταστροφές είτε αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση είτε με γέλιο. Παρά την ανάπτυξη στον πλανήτη μας σαν αποτέλεσμα της συγκατάθεσης της φύσης, φαίνεται ότι η ανθρωπότητα δεν έχει εξετάσει τι θα συμβεί αν ποτέ αυτή η συγκατάθεση πάρει τέλος.

Η Γη υπάρχει για, περίπου, 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια. Αλλά η ιστορία της συνήθως περιλαμβάνει αρκετά κτυπήματα από αστεροειδείς και κομήτες, βίαιες διαρρήξεις του φλοιού από γιγαντιαία ξεσπάσματα της λάβας και τεράστια παλιρροϊκά κύματα ύψους παραπάνω από 100 μέτρα.

Σε μια πτώση ενός αστεροειδή (συμβαίνει μόνο μία φορά κάθε εκατό χιλιετίες) ή σε μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη (εμφανίζεται ίσως κάθε 50.000 χρόνια) υπάρχει η πιθανότητα να σκοτωθεί, περίπου, το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού.

Εντούτοις, κάποτε θα συμβούν. Και τα δύο γεγονότα θα προκαλέσουν μια γρήγορη και σοβαρή παγκόσμια ψύξη που, εκτός από την απουσία πυρηνικής ακτινοβολίας, είναι με κάθε τρόπο συγκρίσιμη με τον πυρηνικό χειμώνα, που θα ακολουθούσε μετά από έναν πυρηνικό πόλεμο.

Μετά από την τελευταία υπερ-έκρηξη - πριν 73.500 χρόνια, στην Toba στην Ινδονησία - ολόκληρος ο πλανήτης μπορεί να είχε βυθιστεί στο σκοτάδι για αρκετά χρόνια. Ενώ το δριμύ ψύχος που ακολούθησε κατέστρεψε τα φυτά και εξαφανίζοντας τους περισσότερους προγόνους μας - σώθηκαν τελικά μόνο λίγες χιλιάδες άνθρωποι,  από τους οποίους καταγόμαστε.

Πώς η Μεγάλη Βρετανία θα αντιμετώπιζε μια τέτοια κατάσταση σήμερα, με κατεστραμμένες τις συγκομιδές και χωρίς τροφή 60 εκατομμύρια ανθρώπους για χρόνια;

Η εύκολη επιλογή θα είναι να χαλαρώσουμε, γνωρίζοντας ότι, στατιστικά, η πιθανότητα να μην είμαστε παρόντες σε μια τέτοια γιγάντια παγκόσμια καταστροφή. Άλλοι θα είναι τότε που θα υποστούν τον πυρηνικό χειμώνα. Και εάν όχι τα παιδιά μας ή τα εγγόνια μας, σίγουρα οι απόγονοί τους. Και εάν παραμείνει η απάθεια που μας χαρακτηρίζει, αυτοί δεν θα είναι καλύτερα προετοιμασμένοι από ό,τι είμαστε εμείς σήμερα.

Αλλά τι μπορούμε να κάνουμε;

Η απάντηση στο πρόβλημα δεν είναι να ξενυχτάμε ή να ξεκινήσουμε έναν παγκόσμιο πόλεμο ενάντια στη φύση. Μπορούμε, εντούτοις, να αρχίσουμε μια σοβαρή ανιχνευτική συζήτηση για τις παγκόσμιες καταστροφές, που πρέπει να αντιμετωπίσουμε σε κάποια στιγμή στο μέλλον.

Ως ένα ορισμένο βαθμό, αυτό έχει ξεκινήσει ήδη με τους επιστήμονες, σε παγκόσμιο επίπεδο, να καταβάλλουν μια κοινή προσπάθεια για να επισημανθούν όλοι οι κίνδυνοι, που απειλούν τη Γη από τους αστεροειδείς στις επόμενες δεκαετίες.

Αλλά δεν έχουμε κάνει κάτι να αξιολογήσουμε την απειλή από τα 3.000, περίπου, ενεργά και δυνητικά ενεργά ηφαίστεια, για παράδειγμα, ελέγχουμε μόνο μερικές εκατοντάδες ηφαίστεια.

Ένα ηφαίστειο στις μακρινές Νότιες Άνδεις θα μπορούσε να φτάσει σε μια υπερ-έκρηξη, αλλά δεν θα ξέρουμε τίποτα έως ότου εκραγεί.

Η κατάσταση στην La Palma καταδεικνύει ότι ακόμα και όταν γνωρίζουμε μια ενδεχομένως καταστρεπτική απειλή, δείχνουμε να προτιμάμε να την αγνοούμε με την ελπίδα ότι θα εξαφανιστεί μυστηριωδώς.

Κανένας, δεν μπορεί να κρυφτεί κάπου έξω στο διάστημα ή κάτω από το γήινο φλοιό για να σωθεί. Υπάρχει ένας μεγάλος βράχος ή μια μαγματική μάζα που σας περιμένει. Εάν όχι εσάς, σίγουρα όμως ένα από τους απογόνους σας.

Ο Bill McGuire είναι διευθυντής του Κέντρου Γεωφυσικών Κινδύνων στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου και συγγραφέας του βιβλίου: 'A Guide to the End of the World: Everything You Never Wanted to Know', εκδόσεις OUP.