Μετεωρίτης από τη Σελήνη αποκαλύπτει λεπτομέρειες για το ταξίδι του

Από το BBC, 30 Ιουλίου 2004 

Από τη Σελήνη στη Γη ταξίδεψε ο πολύπαθος Sayh al Uhaymir 169, που φωτογραφήθηκε στην ομώνυμη περιοχή στην έρημο του Ομάν, όπου και βρέθηκε. Το όνομα του σημαίνει 'ελαφρώς κόκκινο, ξεκάθαρα ομαλό'.

Ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά η βίαια ιστορία ενός μετεωρίτη που έπεσε στη Γη από το φεγγάρι, αναφέρουν επιστήμονες στο περιοδικό Science.

Οι αναλύσεις της γεωλογίας του βράχου παρουσιάζουν ότι δοκίμασε τρεις γιγάντιες συγκρούσεις, πριν τελικά χτυπηθεί τόσο ώστε να ξεφύγει στο διάστημα.

Η σημαντικότερη ένδειξη ήταν η υψηλή περιεκτικότητα του μετεωρίτη στο σπάνιο ραδιενεργό στοιχείο θόριο. Οι ερευνητές μελέτησαν χάρτες της κατανομής θορίου στη σεληνιακή επιφάνεια, οι οποίοι δημιουργήθηκαν με στοιχεία του σκάφους Lunar Prospector της NASA την περίοδο 1998-99.

Εν συνέχεια, οι ερευνητές με ραδιοχρονολόγηση προσδιόρισαν την ιστορία του SaU 169. Καθώς τα ραδιενεργά στοιχεία  μέσα στον βράχο διασπώνται μετατρέπονται σε διαφορετικά στοιχεία. Στους στερεούς βράχους αυτά τα προϊόντα των διασπάσεων παγιδεύονται και δεν μπορούν να ξεφύγουν, έτσι ο λόγος του ουρανίου προς το μόλυβδο (τελικό προιόν της διάσπασης) μας αποκαλύπτει πόσος χρόνος πέρασε από τότε που στερεοποιήθηκε ο βράχος. 

Οι προσκρούσεις που υπέστη ο βράχος έλιωσαν τα εξωτερικά του στρώματα, τα οποία έτσι φαίνονται νεώτερα από ό,τι το εσωτερικό του.

Κι όταν ο βράχος τελικά εκτινάχθηκε από το φεγγάρι, βομβαρδίστηκε από την κοσμική ακτινοβολία, η οποία επίσης άφησε την υπογραφή της στη χημική του σύσταση.

Η χημική ανάλυση του έδειξε ότι ο μετεωρίτης προερχόταν από την Κοιλάδα των Καταιγίδων (Mare Imbrium), τον μεγαλύτερο κρατήρα της Σελήνης. Αλλά λεπτομερείς χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι η ακριβής τοποθεσία προέλευσης ήταν ο κρατήρας Lalande της Σελήνης, μια περιοχή διαμέτρου μόλις μερικών χιλιομέτρων.

Σημειωτέον ότι ποτέ πριν οι επιστήμονες δεν ήταν σε θέση να περιγράψουν την περιήγηση του ταξιδιού ενός σεληνιακού μετεωρίτη με τόσες λεπτομέρειες.

Μικρά κομμάτια

Ένας από τους λίγους τρόπους για να κατανοηθεί η χημεία της επιφάνειας του φεγγαριού είναι η ανάλυση των σεληνιακών μετεωριτών - μικρά τεμάχια βράχων που πετάχτηκαν προς το διάστημα κατά την εποχή των μεγάλων πτώσεων μετεωριτών,  πριν μερικοί από αυτούς πέσουν στη Γη.

Αλλά είναι αρκετά σπάνιο - ένας σεληνιακός μετεωρίτης - να αποτελέσει μια ειδική ανακάλυψη. Μόνο 30 από αυτούς έχουν βρεθεί στις έρημους σε όλη την υδρόγειο από το 1979.

Οι σεληνιακοί μετεωρίτες είναι χρήσιμοι για να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων των διαφόρων βράχων πάνω στο φεγγάρι. Αλλά είναι δύσκολο να βρεθεί από προέρχονται οι βράχοι, επειδή οι βράχοι του φεγγαριού δεν προδίδουν συχνά την ακριβή θέση της προέλευσής τους.

Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι επισκέφτηκαν μια πολύ μικρή περιοχή του φεγγαριού - έτσι μόνο μπορούν να επιβεβαιώσουν ποιος τύπος βράχου, βρισκόταν σε αυτές τις λίγες συγκεκριμένες θέσεις.

Επομένως, όταν εμφανίζεται ένας σεληνιακός μετεωρίτης με μια διαφορετική χημεία, θα μπορούσε να έχει προέλθει από οποιαδήποτε θέση πάνω στη Σελήνη.

Τώρα, ο Edwin Gnos του Πανεπιστημίου της Βέρνης στην Ελβετία και οι συνάδελφοί του έχουν βρει έναν βράχο με την ίδια χημεία με τους βράχους του φεγγαριού, που έφεραν πίσω οι αστροναύτες της αποστολής Απόλλων και οι οποίοι επισκέφτηκαν από τη λεκάνη Imbrium.

Έτσι υποψιάστηκαν ότι αυτός ο μετεωρίτης πρέπει να έχει προέλθει από την ίδια περιοχή. 

Ο Δρ Gnos και δύο άλλοι γεωλόγοι ανακάλυψαν το μικρό μετεωρίτη στην έρημο του Ομάν το 2002. Και τον ονόμασαν - που δεν είναι μεγαλύτερος από μια γροθιά - Sayh Al Uhaymir (SaU) 169.

Για δύο χρόνια η ομάδα του Δρ Gnos ανέλυσε προσεκτικά το μετεωρίτη SaU 169, βρίσκοντας έτσι το ταραχώδες παρελθόν του.

Μεγαλύτερος κρατήρας

Τα αποτελέσματά τους δείχνουν ότι, περίπου, πριν 3.8 δισεκατομμύρια χρόνια, ο βράχος έλειωσε μετά από μια γιγάντια σύγκρουση του με αστεροειδή, που δημιούργησε τον κρατήρα Imbrium, έναν από τους μεγαλύτερους κρατήρες στο φεγγάρι.

Ακολούθως, όπως ήταν σε υγρή μορφή πιθανώς 'κατάβρεξε' τα άκρα του κρατήρα, όπου και θάφτηκε μέσα σε ερείπια για ένα δισεκατομμύριο χρόνια.

Ύστερα από 900 εκατομμύρια χρόνια, πριν 2,8 δισεκατομμύρια χρόνια, μία άλλη σύγκρουση ξέθαψε πάλι το βράχο. Ακολούθησε μία τρίτη πτώση, περίπου πριν 200 εκατομμύρια χρόνια, που τον αναγκάσει να πεταχτεί δεκάδες χιλιόμετρα πέρα από την επιφάνεια του φεγγαριού.

Τελικά μια τέταρτη σύγκρουση, περίπου πριν 340.000 χρόνια, έστειλε το βράχο μακριά στο διάστημα. Για αρκετές χιλιάδες χρόνια βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τη Γη, προτού τελικά η βαρυτική έλξη του πλανήτη μας στείλει το μικρό βράχο στο Ομάν,  πριν περίπου 10.000 χρόνια.

"Χρησιμοποιήσαμε ισοτοπικές μεθόδους μέχρι σήμερα για όλα αυτά τα διαφορετικά στάδια του βράχου", εξήγησε ο Δρ Gnos. "Και κάναμε χρήση, επίσης, τη χημεία για να τον συνδέσουμε με τα στοιχεία που ήταν γνωστά από την αποστολή του Απόλλων - και επίσης από τη δορυφορική χαρτογράφηση της σεληνιακής επιφάνειας.

"Και θα μπορούσαμε να αποδώσουμε όλα τα στάδια της ζωής του μικρού βράχου σε συγκεκριμένους κρατήρες, όπου   πιθανότατα συνέβησαν αυτά τα γεγονότα".

Είναι γνωστό ότι κάθε μεγάλη σύγκρουση λιώνει τμήματα του βράχου, επαναρυθμίζοντας το ραδιοχρονολογικό ρολόι σε αυτά τα τμήματα του. Έτσι, συγκρίνοντας τις ηλικίες των κρυστάλλων σε διαφορετικά τμήματα του βράχου θα μας δείξουν πότε και πως βομβαρδίστηκαν.

Η ομάδα του ερευνητή σκοπεύει τώρα να επιστρέψει στο Ομάν στο τέλος του χρόνου, με την ελπίδα ότι θα ανακαλύψει και άλλα απολιθωμένα ταξιδιωτικά ημερολόγια.

Αθέατη πλευρά

Το SaU 169 μπορεί να μας αποκαλύψει κάθε πτυχή της δραματικής του ιστορίας, επειδή κάθε σύγκρουση προκάλεσε μια αλλαγή μέσα στο βράχο, την οποίο οι ερευνητές θα μπορούσαν να ανιχνεύσουν.

"Με κάθε σύγκρουση υπάρχει μια διαφοροποίηση των παραμέτρων μέσα στο βράχο", εξήγησε ο Richard Greenwood από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Αγγλίας. "Και το πρώτο πράγμα που θέλουμε είναι πότε διαμορφώθηκε αρχικά ο βράχος".

"Έπειτα θα υπήρχαν εξωτερικές επιδράσεις - συγκρούσεις - που θα επαναρύθμιζαν διάφορα πράγματα μέσα στο βράχο, που μπορούμε να τις χρονολογήσουμε - έτσι τελικά θα πάρουμε τη χρονολογική σειρά των γεγονότων".

Ο βράχος SaU 169 είναι αναμφισβήτητα πολύτιμος επειδή βοήθησε τους επιστήμονες να χαρτογραφήσουν το ταξίδι του με μια πρωτοφανή λεπτομέρεια.

Αλλά οι λιγότεροι "κοινωνικοί" σεληνιακοί βράχοι είναι επίσης πολύ σημαντικοί, ακόμα κι αν οι επιστήμονες θα έχουν μια συγκεχυμένη ιδέα από που προήλθαν. Αυτοί οι μετεωρίτες μπορούν να μας πουν για τοποθεσίες στο  φεγγάρι, που ποτέ ο άνθρωπος δεν πήγε, και δεν μπορεί ποτέ να πάει.

"Μερικοί μετεωρίτες προέρχονται από την αθέατη πλευρά του φεγγαριού", ανέφερε ο Δρ Greenwood. "Και αυτό είναι καλό επειδή ποτέ δεν θα μπορούσαμε να συλλέξουμε κομμάτια από εκείνη την περιοχή".