Ίσως ένα απολίθωμα ενός πρωτεύοντος να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ ανθρώπων και πιθήκων

Πηγή: RedNova, 19 Νοεμβρίου 2004

Ένας σκελετός ενός πιθήκου (σαν ένας μικρόσωμος γορίλας) ηλικίας σχεδόν 13 εκατομμυρίων ετών που ανακαλύφθηκε στην Ισπανία είναι ο τελευταίος πιθανός κοινός πρόγονος όλων των πρωτευόντων - ανθρώπων, χιμπατζήδων και των μεγάλων πιθήκων, ισχυρίζεται μια ερευνητική ομάδα στο τεύχος της Παρασκευής του περιοδικού Science.  

Μια ομάδα παλαιοντολόγων ξέθαψε ένα ζώο με ένα σώμα που έμοιαζε με πίθηκο, με δάχτυλα όπως ένας χιμπατζής ενώ είχε όρθια στάση σαν τους ανθρώπους. Ο αρχαίος αυτός πίθηκος γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των προηγούμενων, πρωτόγονων ζώων και των πιο ύστερων, σύγχρονων πλασμάτων.  Τα οστά που βρέθηκαν ανήκουν κατά πάσα πιθανότητα σε αρσενικό, το οποίο διατρεφόταν αποκλειστικά με φρούτα ενώ το μέγεθός του ήταν λίγο μικρότερο από αυτό του χιμπαντζή.

Αυτό το νεώτερο είδος πιθήκων, ονομάστηκε Catalaunicus Pierolapithecus, είναι τόσο σημαντικό που προσθέτει μια νέα σελίδα στην αρχαία ανθρώπινη ιστορία.  

Οι Ισπανοί ερευνητές είχαν μόλις αρχίσει την ανασκαφή στη Bαρκελώνη όταν ένα σκαπτικό μηχάνημα μετέφερε μεγάλο όγκο χώματος στον οποίο βρέθηκε ένα δόντι. Μια πιο ενδελεχής έρευνα αποκάλυψε ολόκληρο το σκελετό του μακρινού μας συγγενή που πρέπει να ζούσε στην περιοχή κατά την Mειόκαινο Περίοδο (πριν από 22 έως 5,5 εκατομμύρια χρόνια).

Οι ερευνητές εντόπισαν τμήματα του κρανίου, του θωρακικού κλωβού, της σπονδυλικής στήλης, των άνω και κάτω άκρων, μαζί με διάφορα άλλα μικρότερα. Τα 83 οστά που ήρθαν στο φως, τμήματα του κρανίου, δόντια, πλευρά και δάχτυλα, ανήκαν σε ένα αρσενικό άτομο που ζύγιζε περίπου 55 κιλά και έμοιαζε με μικρό, πρωτόγονο γορίλα.

Τα μεγάλα πρωτεύοντα θεωρούνται- με βάση τη γενετική δομή και πλήθος άλλων στοιχείων -ότι αποτελούν ξεχωριστή διακλάδωση από τα υπόλοιπα πρωτεύοντα, τους κατώτερους πιθήκους, κάποια στιγμή πριν από 11 έως 16 εκατομμύρια χρόνια. Στους κατώτερους πιθήκους περιλαμβάνονται οι γίββωνες και οι σιαμάνγκ. Έτσι είναι ιδιαίτερα σημαντική η χρονική στιγμή, που εμφανίζεται ο Pierolapithecus.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό το ον έζησε αφού τα κατώτερα πρωτεύοντα απομακρύνθηκαν από τον κοινό πρόγονο και αφού ακολούθησαν το δικό τους εξελικτικό δρόμο, αλλά προτού αρχίσει η εξειδίκευση των διαφόρων ειδών μεγάλων πρωτευόντων και ο χωρισμός τους σε ουραγκοτάνγκους, γορίλες, χιμπατζήδες και μαϊμούδες και φυσικά προτού εμφανιστεί ο άνθρωπος.

"O Pierolapithecus είναι πιθανότατα ο τελευταίος κοινός πρόγονος των μεγάλων πρωτευόντων και του ανθρώπου", υποστηρίζει ο καθηγητής Salvador Moya-Sola, ένας από τους συντάκτες της επιστημονικής ανακοίνωσης.

Ο θωρακικός κλωβός του νέου πιθήκου, η κατώτερη σπονδυλική του στήλη και ο καρπός του χεριού αποδεικνύουν ότι είχε ιδιαίτερες ικανότητες αναρρίχησης γεγονός που μαρτυρά τη σχέση του με τα σύγχρονα μεγάλα πρωτεύοντα. Η ορθή στάση του σώματός του, όπως και αυτή που παρατηρείται στους σύγχρονους μεγάλους πιθήκους θεωρείται κατά τους ειδικούς προϊόν της εξελικτικής του προσαρμογής που του επέτρεψε την οριζόντια αναρρίχηση και του έδωσε την ικανότητα να αιωρείται από τα κλαδιά των δέντρων. Τα απολιθώματα από την Mειόκαινο Περίοδο είναι ασαφή και δεν είναι ολοκληρωμένα. Για αυτόν ακριβώς το λόγο ο εντοπισμός ενός τόσο πλήρους σκελετού, που χρονολογείται από τόσο παλιά, αποτέλεσε τεράστια έκπληξη και έχει ιδιαίτερη σημασία.

Ο P.catalaunicus είχε επίσης επίπεδο πρόσωπο, με τα ρουθούνια να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τις κόγχγες των ματιών. Παρόμοιο πρόσωπο έχουν οι γορίλες, όχι όμως και οι χιμπατζήδες, που χαρακτηρίζονται από προγναθισμό. Ο προγναθισμός, επομένως, πρέπει να εμφανίστηκε αργότερα, αναφέρει ο Moya-Sola.

Οι ερευνητές τονίζουν ότι προς το παρόν δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν ο P.catalaunicus ήταν όντως ο τελευταίος κοινός πρόγονος του ανθρώπου και των ανθρωποειδών πιθήκων. Αυτό είναι όμως μια λογική υπόθεση, καθώς το νέο είδος έζησε περίπου την εποχή που οι πρόγονοι του ανθρώπου διαχωρίστηκαν από τους προγόνους των σύγχρονων πιθήκων, πριν από 16 έως 14 εκατ. χρόνια.

Το πρόβλημα είναι το αρχείο των απολιθωμάτων", λέει ο Moya-Sola. "Το απολιθωμένο αρχείο στην Αφρική, ειδικά στην περίοδο της Ανώτερης Μειοκαίνου, είναι πολύ μικρό.. Και τα απολιθώματα είναι πολύ σπάνια. Αλλά αυτό είναι μόνο ζήτημα συνεχούς έρευνας".

Ενώ άλλοι ερευνητές, που μελετούν τα απολιθώματα εκφράζουν ενθουσιασμό για την τελευταία ανακάλυψη ο David Begun, ερευνητής από το Πανεπιστήμιο του Τορόντου που μελετά απολιθωμένα στοιχεία της εξέλιξης των ανθρώπων και των πιθήκων, αμφισβητεί την ορθότητα των απόψεων των Ισπανών συναδέλφων του ή τουλάχιστον μέρους αυτών.

Ο Begun θεωρεί απίθανο ο Pierolapithecus να αποτελεί πρόγονο των ουραγκοτάνγκων. "Δεν έχω δει με τα μάτια μου τα απολιθώματα. Υπάρχουν, όμως, τέσσερα ή πέντε χαρακτηριστικά που τον φέρνουν πιο κοντά στους αφρικανικούς πιθήκους", εξηγεί.

Αν και το νέο είδος ανακαλύφθηκε στην Ισπανία, πιθανότατα προήλθε από την Αφρική, το λίκνο όπου γεννήθηκαν οι ανθρωπίδες. Η τοποθεσία της ανακάλυψης ίσως αναζοπυρώσει τώρα τις διαμάχες για το κατά πόσο ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε στην Αφρική ή αν προήλθε από ανθρωπίδες που είχαν ήδη εξαπλωθεί στην Ευρώπη και την Ασία.

Ο Begun ανέφερε ότι ο Ισπανός ερευνητής βρήκε ενισχυτικά στοιχεία στην ιδέα ότι οι σύγχρονοι πίθηκοι εξελίχθηκαν κυρίως στην Ευρασία.  "Δεν υπάρχουν στοιχεία στην Αφρική, έτσι μπορείτε να θεωρήσετε ότι μπορεί να υπήρχαν εκεί", αναφέρει ο Begun. "Εγώ όμως προτιμώ να βλέπω στοιχεία".

Και κατέληξε ότι "Βέβαια πρέπει να ομολογήσω ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να βρίσκεται στην ίδια εξελικτική σειρά μεταξύ των αφρικανικών πρωτευόντων και του ανθρώπου".

Ένας άλλος καθηγητής, στο Kέιμπριτζ των ΗΠΑ, διατυπώνει έντονη διαφωνία για τη σχέση του Pierolapithecus με τους σημερινούς μεγάλους πιθήκους. γιατί το χρονολογικό κενό είναι τόσο μεγάλο που δεν μπορούμε να συνδέσουμε το απολίθωμα με τα μεγάλα πρωτεύοντα που ζουν σήμερα στον πλανήτης μας.

Ο Meike Kohler, που είναι κι αυτός μέλος της ερευνητικής ομάδας, πιεζόμενος από έναν δημοσιογράφο να πει αν ο Catalaunicus Pierolapithecus αντιπροσωπεύει τον "χαμένο κρίκο", δίστασε. "Δεν επιθυμώ να χρησιμοποιήσω αυτήν την λέξη".

Και ο Kohler πρόσθεσε: "Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτό ακριβώς το άτομο - ή ακόμα και αυτό το είδος, ακριβώς αυτό το είδος - πρέπει να είναι το είδος από το οποίο προήλθαν όλα τα άλλα που αναπτύχθηκαν αργότερα στο μεγάλο κλάδο των πιθήκων. Αλλά αυτό είναι, εάν όχι το είδος, πιθανότατα ένα πολύ πολύ σχετικό είδος από το οποίο προήλθε".

Ίσως. Ίσως όχι, υποστηρίζει ο David Strait, ένας βοηθός καθηγητής της ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο στο Όλμπανυ που μελετά τους πρώτους ανθρώπους. Ανέφερε ότι το δείγμα είναι "θεαματικό," αλλά ανησυχεί ότι η προσέγγιση της ομάδας στον προσδιορισμό των εξελικτικών σχέσεων ήταν λίγο άτυπη.  

"Ο 'πρόγονος' είναι ένας φορτωμένος όρος. Είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστούν οι πρόγονοι στα απολιθωμένα αρχεία", προειδοποίησε ο Strait.

Η περιοχή κοντά στη Βαρκελώνη στην οποία βρέθηκε το δείγμα είχε μόνο έναν ανθρωποειδή. Ο Moya-Sola είπε οι πίθηκου, εντούτοις, ήταν κάτι το συνηθισμένο στην περιοχή εκείνοι πριν ένα εκατομμύριο χρόνια. Η ομάδα έχει ήδη βρει ένα δόντι κάπου αλλού και αναμένει να βρει περισσότερα απολιθώματα ανθρωποειδών.  

Ακόμα, οι επιστήμονες που ψάχνουν για τα μυστήρια της αρχικής φάσης της ανθρώπινης ιστορίας ηλεκτρίστηκαν από την ανακάλυψη.  

"Είναι μια αξιοπρόσεκτη ανακάλυψη", λέει ο F. Clark Howell, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλευ.