Οι 10 σημαντικότερες ειδήσεις από το χώρο της φυσικής κατά το 2004, σύμφωνα με το PhysicsWeb

Πηγή: PhysicsWeb, Δεκέμβριος 2004

Καθώς η κοινότητα των φυσικών ετοιμάζεται να εορτάσει την συμπλήρωση εκατονταετίας από την δημοσίευση των εργασιών του Einstein πάνω στην ειδική σχετικότητα, την κβαντική θεωρία του φωτός και την κίνηση Brown, πολλές από τις σημαντικότερες ειδήσεις της φετινής χρονιάς έχουν τις ρίζες τους σ' αυτά που έκανε ο Einstein το 1905. άλλα σημαντικά νέα περιλαμβάνουν τις ενδείξεις για αρχαίο νερό στον Άρη, την πρόοδο στη φυσική χαμηλών θερμοκρασιών και την κατασκευή του μικρότερου ατομικού ρολογιού στον κόσμο

1. Καθαρή και εφαρμοσμένη έρευνα στην κβαντική μηχανική
2. Έλεγχος της Γενικής Σχετικότητας
3. Μια καλή χρονιά για την πλανητική επιστήμη
4. Υπέρ-στερεό ήλιο
5. Υπέρ-ψυχρά αέρια Fermi
6. Οι φυσικοί επιτίθενται στους ιούς
7. Το σπιν των ηλεκτρονίων
8. Τα υγρά εναντιώνονται στους νόμους των ρευστών
9. Το πιο μικρό ατομικό ρολόι
10. Σωματίδια και βραβεία

1. Καθαρή και εφαρμοσμένη κβαντική φυσική

Το 2004 ήταν το έτος στο οποίο το κβαντικό σύστημα κρυπτογραφίας χρησιμοποιήθηκε σε μια εμπορική συναλλαγή για πρώτη φορά. Στις 21 Απριλίου ο δήμαρχος της Βιέννης μετέφερε λογιστικά χρήματα από το δημαρχείο της πόλης στην τράπεζα Austria Creditanstalt μέσα από ένα καλώδιο οπτικών ινών,  χρησιμοποιώντας ένα κβαντικό "κλειδί" φτιαγμένο από ξεχωριστά φωτόνια για να εξασφαλίσει ότι η μεταφορά ήταν απολύτως ασφαλής. Αυτή τη στιγμή τα κλασσικά κλειδιά -- ουσιαστικά τυχαίοι αριθμοί που πρέπει να κρατηθούν μυστικοί από τα δύο ενδιαφερόμενα μέρη -- χρησιμοποιούνται για την ασφάλεια τέτοιων συναλλαγών.

Το κβαντικό κλειδί παρήχθη στην τράπεζα με τη χρησιμοποίηση ενός κρυστάλλου για να μετατρέψει τα φωτόνια από ένα λέιζερ στα "διαπλεγμένα" ζευγάρια των φωτονίων: ένα φωτόνιο ανά κάθε ζευγάρι παρέμεινε στην τράπεζα ενώ άλλο εστάλη στο δημαρχείο. Με τη μέτρηση των πολώσεων των φωτονίων, τα δύο συμβαλλόμενα μέρη ήταν σε θέση να παραγάγουν τις ίδιες σειρές από τα ψηφία 1 και 0 που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως κλειδί.

Εκτός από την υποστήριξη αλγορίθμων για παραγωγή "κλειδιών", το κβαντικό σύστημα κρυπτογραφίας έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι οι υποκλοπές μπορούν να ανιχνευθούν εύκολα. Το Δεκέμβριο αρκετές από τις ομάδες που συμμετέχουν στο πείραμα της Βιέννης μοιράστηκαν το βραβείο Καρτέσιος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εργασία τους πάνω στο κβαντικό σύστημα κρυπτογραφίας.

Αλλού οι κβαντικοί φυσικοί έκαναν μια σειρά σημαντικών πειραματικών  ανακαλύψεων στη βασική έρευνα με διαπλεγμένες καταστάσεις που περιέχουν μέχρι πέντε φωτόνια, άτομα που είναι τηλεμεταφέρθηκαν για πρώτη φορά, και εξερεύνησαν το όριο μεταξύ του κβαντικού και κλασσικού κόσμου χρησιμοποιώντας μόρια από άνθρακα- 70 .

Cryptography system goes underground
Quantum cryptography wins Descartes prize
Entanglement beats the diffraction limit
Entanglement breaks new record
Teleportation breaks new ground
Looking at decoherence

2. Θέτοντας υπό έλεγχο τη Γενική Σχετικότητα

Τον Ιανουάριο, οι ραδιο αστρονόμοι στην Αυστραλία και στο Ενωμένο Βασίλειο ανέφεραν ότι είχαν ανακαλύψει το πρώτο διπλό σύστημα pulsar . Τα Pulsars είναι εξαιρετικά πυκνά, γρήγορα περιστρεφόμενα αστέρια νετρονίων που έχουν ένα εκατομμύριο φορές τη μάζα της γης, αλλά μόλις μερικές δεκάδες χιλιομέτρων ως διάμετρο. Η ανακάλυψη θα επιτρέψει στους φυσικούς να εκτελέσουν τους πιο αυστηρούς ελέγχους της γενικής θεωρίας της σχετικότητας μέχρι σήμερα.

Ο Απρίλιος είδε την τοποθέτηση σε τροχιά του ανιχνευτή βαρύτητας Β, μιας συσκευής, η οποία έχει ως σκοπό να εξετάσει δύο προβλέψεις της γενικής σχετικότητας: Το φαινόμενο Lense- Thirring και το γεωδετικό φαινόμενο. Το πρώτο προκαλείται από σώματα μεγάλης μάζας, όπως άστρα και πλανήτες, τα οποία παρασέρνουν τον γύρω χωροχρόνο καθώς περιστρέφονται τα ίδια, ενώ το δεύτερο οφείλεται στη διαστρέβλωση του χωροχρόνου που προκαλείται από το σώμα. Τα πρώτα αποτελέσματα από την αποστολή αναμένονται το 2006.

Τον Οκτώβριο, εντούτοις, οι φυσικοί στην Ιταλία και τις ΗΠΑ ανέφεραν ότι είχαν χρησιμοποιήσει τα υπάρχοντα δορυφορικά στοιχεία για να μετρήσουν την επίδραση Lense- Thirring με μια ακρίβεια 10% και ότι τα αποτελέσματά τους ήταν σύμφωνα με τις προβλέψεις της γενικής σχετικότητας.

First double pulsar comes into view
Gravity Probe B takes off
Relativity passes latest test

3. Μια καλή χρονιά για την πλανητική επιστήμη

Το 2004 ήταν ένα παραγωγικό έτος με δύο οχήματα,  το Opportunity και το Spirit, να προσεδαφίζονται πάνω στον Άρη, και το Mars Express να τίθεται σε τροχιά γύρω από τον γείτονά μας. Και οι τρεις αποστολές βρήκαν στοιχεία για  αρχαίο νερό στον Άρη -- ένας άθλος που επιλέχτηκε ως  η σημαντική ανακάλυψη του έτους από το περιοδικό Science. Οι εικόνες από το Opportunity αποκάλυψαν  πολυάριθμες  στρώσεις στρώσεις του εδάφους, παρόμοιες με τους ιζηματογεννείς βράχους στη γη, και μας υποδεικνύουν ότι το υγρό νερό κάποτε έρεε μέσα από τους βράχους, ενώ το Spirit διαπίστωσε ότι το νερό μπορεί να είχε αλλάξει τους ηφαιστειακούς βράχους στον κρατήρα Gusev. Εν τω μεταξύ η συσκευή ΩΜΕΓΑ που βρίσκεται στο Mars Express, έλαβε τις πρώτες άμεσες ενδείξεις για  παγωμένο νερό στην επιφάνεια του Άρη, αναλύοντας το φάσμα του ηλιακού φωτός που ανακλάται από τον ερυθρό πλανήτη.

Επίσης, οι αστρονόμοι ανακάλυψαν την Sedna, το πιο απόμακρο αντικείμενο που έχει παρατηρηθεί στο ηλιακό σύστημα -- ένας άθλος που επιλέχτηκε ως κορυφαία ιστορία του έτους από το περιοδικό Astronomy. Και ακόμα πιο μακριά, τρεις χωριστές ομάδες αστρονόμων, ανακάλυψαν τρεις πλανήτες που είναι μεταξύ 10 και 20 φορές μεγαλύτεροι από τη γη. Αυτές οι υπερμεγέθεις Γαίες είναι οι μικρότερες μεταξύ των περίπου 140 εξωηλιακών πλανητών που ανιχνεύτηκαν μέχρι τώρα.

Mars Express finds water - official
Rovers display spirit of discovery
Tales from the transneptunian sea
A small step for extrasolar planets

4. Υπέρ-στερεό ήλιο

Οι φυσικοί στο πολιτειακό πανεπιστήμιο Pennsylvania στις ΗΠΑ, δημιούργησαν μια νέα υπέρ-στερεή φάση της ύλης, ψύχοντας ήλιο-4 σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες. Το υπέρ-στερεό ήλιο-4 συμπεριφέρεται σαν υπέρ-ρευστό δηλαδή ρευστό που ρέει χωρίς ιξώδες, αλλά έχει και όλα τα χαρακτηριστικά ενός κρυσταλλικού στερεού. Το υγρό ήλιο-4 δείχνει υπερρευστότητα όταν ψυχθεί κάτω από τους 20 Κ. Τα πειράματα στο πανεπιστήμιο Penn State, τα οποία εκτελέστηκαν σε μια περιοχή πιέσεων μεταξύ 26 και 66 bars, δείχνουν ότι το στερεό ήλιο-4 γίνεται υπέρ-ρευστό σε θερμοκρασίες κάτω των
230 millikelvin.  Η υπέρ-ρευστή συμπεριφορά έχει πια παρατηρηθεί και στις 3 φάσεις της ύλης, την αέρια, την υγρή και τη στερεά. 

Supersolid is seen in the lab
Evidence for supersolid is firmed up

5. Υπέρ-ψυχρά αέρια Fermi

Τον Ιούλιο, φυσικοί στο Innsbruck της Αυστρίας ανέφεραν τις πιο ισχυρές ενδείξεις μέχρι σήμερα για υπέρ-ρευστότητα σε ένα εξαιρετικά ψυχρό αέριο φερμιονικών ατόμων, όταν παρατήρησαν για πρώτη φορά το ενεργειακό χάσμα που συνοδεύει τον σχηματισμό ζευγών, σε ένα εξαιρετικά ψυχρό αέριο Fermi. Η παρατήρηση ενός παρόμοιου χάσματος σε ημιαγωγούς χαμηλής θερμοκρασίας στο τέλος της δεκαετίας του 1950, αποτέλεσε ένα μεγάλο σταθμό στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τα υλικά αυτά.

Τα νέα αποτελέσματα, τα οποία συμφωνούν με τους θεωρητικούς υπολογισμούς που έγιναν από μια άλλη ομάδα στη Φινλανδία, θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε περισσότερο την υπεραγωγιμότητα σε υψηλές θερμοκρασίες και συστήματα τόσο διαφορετικά όπως τα εξωτικά άστρα νετρονίων, οι ατομικοί πυρήνες, και το πλάσμα γκλουονίων και κουάρκς. Το ενεργειακό χάσμα παρατηρήθηκε σε πειράματα φερμιονικών συμπυκνωμάτων, τα οποία είναι μια καινούργια κατάσταση της ύλης η οποία αναφέρθηκε για πρώτη φορά τον περασμένο Ιανουάριο από μια ερευνητική ομάδα στις ΗΠΑ.

Fermi gas goes superfluid
Fermionic condensate makes its debut
Fermi gas approaches superfluid regime

6. Οι φυσικοί επιτίθενται στους ιούς

Οι περισσότεροι από τους φυσικούς είναι συνηθισμένοι στην ανίχνευση αντικειμένων όπως τα φωτόνια και τα ηλεκτρόνια, αλλά την χρονιά αυτή αυξήθηκε το ενδιαφέρον για την ανίχνευση ζωντανών αντικειμένων όπως οι ιοί. Διαφορετικές ομάδες στις ΗΠΑ τροποποίησαν υπάρχουσες συσκευές - όπως τα ταρανζίστορς πεδίου, τα μικροσκόπια ατομικής δύναμης, νανοηλεκτρομηχανικά συστήματα και μαγνητικούς αισθητήρες - έτσι ώστε να μπορέσουν να ανιχνεύσουν μεμονωμένους ιούς.
Συγχρόνως, μια ομάδα στη Γαλλία έδειξε την πρώτη καθαρά ηλεκτρονική τεχνική ανίχνευσης του DNA με μέτρηση του εσωτερικού φορτίου των μορίων χρησιμοποιώντας μια διάταξη τρανζίστορς πυριτίου.

Nanodevices target viruses
Magnetic sensors tackle viruses
"ViriChip" shows up viruses
DNA detection made easy

7. Το σπιν των ηλεκτρονίων

Το φαινόμενο Hall με τα σπιν, το οποίο κάνει τα ηλεκτρόνια με σπιν-πάνω και τα ηλεκτρόνια με σπιν-κάτω να μαζεύονται στις απέναντι πλευρές ενός δείγματος, κάτω από την παρουσία ενός ηλεκτρικού πεδίου, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά τη χρονιά αυτή. Η ικανότητα να διαχειριζόμαστε τα ηλεκτρονικά σπιν με τη βοήθεια ηλεκτρικών πεδίων αντί μαγνητικών πεδίων, θα μπορούσε να αποδειχτεί χρήσιμη για συσκευές με τεχνολογία "spintronic" οι οποίες διαχειρίζονται τον σπιν των ηλεκτρονίων αντί για το φορτίο τους. Συγχρόνως οι φυσικοί κατάφεραν να απεικονίσουν το σπιν ενός μεμονωμένου ηλεκτρονίου για πρώτη φορά, συνδυάζοντας τεχνικές απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού με μικροσκοπία μαγνητικής δύναμης. Η επιτυχία αυτή θεωρήθηκε ως η κορυφαία είδηση της φυσικής από το περιοδικό Physics News Update του American Institute of Physics.
Τέλος, ερευνητές στην Ελβετία και τη Σουηδία χρησιμοποίησαν μικροσκόπιο σάρωσης με φαινόμενο σήραγγας, για να προσθέσουν και να αφαιρέσουν μεμονωμένα ηλεκτρόνια από ανεξάρτητα άτομα στην επιφάνεια ενός δείγματος χρυσού. Η τεχνική αυτή θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε κατασκευή μνημης που θα αποθηκεύει κάθε μπιτ πληροφορίας και σε ξεχωριστό άτομο. 

Hall effect takes a spin
Single spins come into view
STM turns atoms into ions

8. Τα υγρά εναντιώνονται στους νόμους των ρευστών

Τα στερεά συνήθως τήκονται όταν θερμαίνονται, αλλά τον Σεπτέμβριο Γάλλοι φυσικοί ανέφεραν ότι ένα απλό διάλυμα που αποτελείτο από δύο οργανικές ενώσεις μετατρέπεται σε στερεό όταν θερμαίνεται και σε υγρό ξανά όταν ψύχεται. Η ομάδα λέει ότι οι δεσμοί υδρογόνου είναι υπεύθυνοι για την νεωτεριστική αυτή συμπεριφορά.
Συγχρόνως, φυσικοί στην Ιαπωνία επιβεβαίωσαν ότι τα υγρά μπορούν να υπάρχουν σε περισσότερες από δύο καταστάσεις συγχρόνως, αντίθετα με την κοινά αποδεκτή άποψη. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι αλλαγές φάσης από υγρό σε υγρό μπορούν να συμβούν σε οποιοδήποτε υγρό.
Τέλος μια άλλη Ιαπωνική ομάδα βρήκε ότι τα ισχυρά μαγνητικά πεδία μπορούν να αυξήσουν ελαφρά το σημείο πήξης του νερού. Το αποτέλεσμα αυτό ήταν απροσδόκητο γιατί το νερό είναι διαμαγνητικό και ως εκ τούτου δεν θα έπρεπε να επηρεάζεται από μαγνητικό πεδίο. Και εδώ η εξήγηση αποδίδεται στους δεσμούς υδρογόνου.

Law-breaking liquid defies the rules
Liquids double up
Magnetic effects seen in water

9. Το πιο μικρό ατομικό ρολόι

Για περισσότερα από 50 χρόνια, τα ατομικά ρολόγια έχουν γίνει το χρυσό πρότυπο για τη μέτρηση του χρόνου και της συχνότητας, αλλά οι εφαρμογές τους είναι περιορισμένες εξαιτίας της πολυπλοκότητάς τους, του μεγέθους τους και της δαπάνης που απαιτούν. Τώρα, φυσικοί στις ΗΠΑ δημιούργησαν ένα φυσικό πακέτο - τα συστατικά που βρίσκονται στην καρδιά ενός ατομικού ρολογιού - το οποίο είναι 100 φορές μικρότερο από αυτά που υπάρχουν στα συνηθισμένα ατομικά ρολόγια και αρκετές τάξεις μεγέθους πιο σταθερό από τις συμβατικές συσκευές όπως οι ταλαντωτές κρυστάλλων quartz. Το νέο ρολόι ανοίγει τον δρόμο για χρονομέτρηση ατομικού επιπέδου σε φορητά συστήματα που θα δουλεύουν με μπαταρία, όπως απαιτείται σε δέκτες GPS και σε ασύρματες επικοινωνίες.

NIST unveils smallest atomic clock

10. Σωματίδια και βραβεία

Το 2004 οι φυσικοί των σωματιδίων συνέχισαν να εκθέτουν αποτελέσματα που συμφωνούν με το καθιερωμένο πρότυπο, όπως η πρώτη παρατήρηση της παραβίασης της ισοτιμίας (parity) στις συγκρούσεις μεταξύ των ηλεκτρονίων στο Stanford, καθώς επίσης και τα αποτελέσματα που απαιτούν μια νέα φυσική πέρα από το καθιερωμένο πρότυπο. Τα τελευταία αυτά αποτελέσματα, περιλαμβάνουν την ακριβέστερη  μέχρι σήμερα μέτρηση της ανώμαλης μαγνητικής ροπής του μιονίου, στο Brookhaven και τις ενδείξεις για τις ταλαντώσεις των αντινετρίνων από το πείραμα KamLAND στην Ιαπωνία.
Εντούτοις, η κοινότητα των σωματιδιακών φυσικών χωρίστηκε σε δύο παρατάξεις γύρω από την ύπαρξη των εξωτικών σωματιδίων που περιέχουν τέσσερα κουάρκς και ένα αντικουάρκ. Τα πρώτα αποτελέσματα που αναφέρθηκαν από το 2003 ακόμα, ήταν μοιρασμένα, και στα μισά από αυτά οι επιστήμονες που αναζητούσαν τα πεντακουάρκς  ισχυρίζονται ότι τα έχουν δει ενώ στα υπόλοιπα πειράματα δεν υπήρχαν στοιχεία για τα πεντακουάρκς.
Εξάλλου η κοινότητα της φυσικής των σωματιδίων αποφάσισε να σχεδιαστεί  το διεθνές πρόγραμμα του γραμμικού επιταχυντή με χρήση ψυχρής ή υπεραγώγιμης τεχνολογίας, αν και μια απόφαση για να ξεκινήσει το χτίσιμο του συγκρουστή δεν αναμένεται πριν από το 2010. Εν τω μεταξύ τρεις θεωρητικοί των στοιχειωδών σωματιδίων --ο David Gross, Hugh Politzer και ο Frank Wilczek -- μοιράστηκαν το βραβείο Νόμπελ το 2004 "για την ανακάλυψη της ασυμπτωτικής ελευθερίας των κουάρκς στη θεωρητική περιγραφή της ισχυρής αλληλεπίδρασης".

SLAC sees parity violation in electrons
Muons continue to defy Standard Model
Neutrino oscillations are here to stay
Charmed pentaquark appears at DESY
German lab wins linear collider contest
Strong-force theorists scoop Nobel Prize

Και τέλος: Η φυσική των πάντων

Όπως πάντα, οι φυσικοί δεν περιορίστηκαν μόνο στη φυσική κατά το 2004. Οι αράχνες, η αρχαιολογία, Το Βραζιλιάνικο ποδόσφαιρο και το Ευρωπαϊκό σύνταγμα, ήταν μερικά από τα θέματα που προσέλκυσαν την προσοχή της κοινότητας των φυσικών κατά τη διάρκεια της χρονιάς, ενώ τον Αύγουστο ένα πρακτορείο στοιχημάτων στη Βρετανία άνοιξε στοιχήματα για την πραγματοποίηση αρκετών σημαντικών στόχων της φυσικής που αναμένονται να πραγματοποιηθούν μέχρι το 2010.

Reversal of fortune for Turin Shroud
Spiders get a grip
Physics and fame
Physics meets archaeometry in ancient Greece
The turbulent life of dolphins
Physicists tackle EU constitution
Physicists stop forgers in their tracks
Taking a chance on physics
The small world of Brazilian soccer
Fingerprint model makes an impression
Physicists tackle linguistics

Home