Το αίνιγμα του εγκεφάλου του Einstein

Πηγή: Telegraph, Βήμα, Ιανουάριος 2005

Όσο ζούσε ο Αλβέρτος Αϊνστάιν, ο εγκέφαλος του ήταν πηγή ιδεών και εννοιών τόσο απίστευτων που άλλαξαν τον κόσμο μας για πάντα. Μετά από το θάνατό του το 1955, ο παθολόγος του νοσοκομείου του Princeton στο New Jersey, Thomas Harvey, είδε μια ευκαιρία να μελετήσει ένα από τα μεγαλύτερα επιστημονικά μυαλά του αιώνα μας. Ο εγκέφαλος λοιπόν του Αϊνστάιν αφαιρέθηκε και τεμαχίστηκε με σκοπό να μελετηθεί, αλλά τώρα τελικά επιλύθηκε το μυστήριο του εγκεφάλου του.

Το 1905, ένας 26-ετής υπάλληλος του γραφείου ευρεσιτεχνιών της Βέρνης βοήθησε την ανθρωπότητα να κατανοήσει πλήρως τις έννοιες του χρόνου, του χώρου, της κίνησης και της ύλης. Εκατό χρόνια μετά η ιστορία του εγκεφάλου του ξαναήλθε στην επικαιρότητα με νέα στοιχεία από τους επιστήμονες.

Πολλοί άνθρωποι, από επιστήμονες έως φιλοσόφους, έχουν βρει διάφορες θεωρίες αλλά κανένας τους δεν έχει εξηγήσει ακόμα την αληθινή φύση της μεγαλοφυΐας. Μερικοί θεωρούν ότι είναι μια καθαρώς βιολογική λειτουργία: το αποτέλεσμα χιλιάδων εκατομμυρίων συνδετικών συνάψεων, που πυροδοτούνται στις κατάλληλες στιγμές για να σχηματιστεί μια συνειδητή σκέψη.

Άλλοι θεωρούν ότι πρέπει να υπάρχει μια πιο πνευματική εξήγηση. Εντούτοις, λίγοι διαφωνούν ότι ο εγκέφαλος είναι το κέντρο της σκέψης.  Και επομένως, είναι δυνατόν η δομή του εγκεφάλου ενός ατόμου, ακόμα και μετά από το θάνατο του, να μπορεί να αποκαλύψει την αλήθεια που κρύβεται πίσω από τη μεγαλοφυΐα του;

Είναι λοιπόν ο εγκέφαλος των γιγάντων της επιστήμης διαφορετικός από τον δικό μας; Μήπως οι μεγάλες ιδέες και θεωρίες τους είναι απόρροια της δυνατότητάς τους να συλλαμβάνουν και επεξεργάζονται ερεθίσματα που δεν φθάνουν στον δικό μας;

Μελέτες που έχουν διεξαχθεί πάνω στα δείγματα των ιστών, που λήφθηκαν από τους εγκεφάλους διαφόρων ατόμων, αρχίζουν να δίνουν ενδείξεις, που στοιχειοθετούνται με πολύ κόπο βεβαίως,  για το τι είναι αυτό που κάνει τα μυαλά μερικών ανθρώπων να διαφέρουν από τα άλλα.

Έχουν δει ότι ορισμένες μεγαλοφυΐες έχουν κάποια κοινά στοιχεία. Συγκεκριμένα, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Τόμας Εντισον, ο Πικάσο και ο Αϊνστάιν έπασχαν από κάποια μορφή αυτισμού ή δυσλεξίας. Και η εξήγηση που δίνουν οι επιστήμονες είναι ότι ο δυσλεκτικός εγκέφαλος σκέπτεται» αποτελεσματικότερα με εικόνες και όχι με λέξεις, και για τον λόγο αυτόν λειτουργεί συντριπτικά ταχύτερα από τον κοινό εγκέφαλο.

Ο ίδιος ο Αϊνστάιν είχε δηλώσει ότι κατά τη σύλληψη των ιδεών του "οι λέξεις δεν έπαιζαν κανέναν ρόλο.ν Ήταν κυρίως ξεκάθαρες εικόνες αυτές που μου έρχονταν".

Μήνες πριν το θάνατό του ο Αϊνστάιν ανέφερε στον βιογράφο του, Carl Seelig, ότι του άρεσε η ιδέα να δωρήσει το σώμα του στην επιστήμη. Και ενώ το σώμα του κάηκε, συναίνεσε ο ίδιος στη μελέτη του εγκεφάλου του μετά θάνατον, υπό τον όρο να μη δημοσιοποιηθούν τα πορίσματα.

Μετά τον θάνατό του, στις 18 Απριλίου του 1955, σε ηλικία 76 ετών, ο Harvey αφαίρεσε τον εγκέφαλό του για να τον εξετάσει. Όταν οι συγγενείς του Αϊνστάιν του ζήτησαν να τον επιστρέψει και, αργότερα, ο προϊστάμενός του να του τον παραδώσει, ο γιατρός προτίμησε να εξαφανισθεί, εγκαταλείποντας την καριέρα του και δουλεύοντας ως εργάτης σε εργοστάσιο πλαστικών. Σε τρεις συνεντεύξεις που έδωσε τα κατοπινά χρόνια - το 1956, το 1979 και το 1988 - επέμενε να επαναλαμβάνει ότι χρειαζόταν έναν ακόμη χρόνο για να ολοκληρώσει τη μελέτη του. Πέρασαν όμως 40 χρόνια χωρίς κανείς ποτέ να μάθει τίποτε για τα μυστικά του εγκεφάλου.

Πριν λίγα χρόνια, ένας δημοσιογράφος, ο Michael Paterniti, έψαξε και βρήκε τον Harvey να ζει με τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν στο σαλόνι του, κομμένο σε 240 μικρά τμήματα στο μέγεθος ενός κύβου ζάχαρης και μοιρασμένο σε δύο φιάλες φορμόλης. Μάλιστα, καθώς ο Harvey ετοιμαζόταν να ταξιδέψει δυτικά, ο δημοσιογράφος ανέλαβε την οδήγηση και διέσχισαν όλες σχεδόν τις Ηνωμένες Πολιτείες με ένα φορτηγάκι και τον εγκέφαλο να χοροπηδάει στην καρότσα! Ο Paterniti δημοσίευσε την ιστορία του το 2000, σε ένα εξαιρετικά καλογραμμένο βιβλίο, το Driving Mr. Albert - Α Trip Across America with Einstein's Brain. Τελικά, το 1996, ο Harvey παρέδωσε τον εγκέφαλο στο νοσοκομείο του Princeton, οπότε άρχισε επιτέλους η προσεκτική εξέταση του διασημότερου μυαλού του αιώνα.

Η παρουσίαση της έρευνας

Ο νευροφυσιολόγος του Πανεπιστημιακού Κολεγίου του Λονδίνου Mark Lythgoe έχει ξοδέψει πολύ χρόνο στη σταδιοδρομία του για να προσπαθήσει να καταλάβει τις λειτουργίες του εγκεφάλου. Από την άλλη ο φυσικός Jim Al-Khalili καθηγητής στο αγγλικό Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ έχει περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ακολουθώντας τις ιδέες που προήλθαν από τους διαδόχους του Einstein.

Και οι δύο τους ανέλαβαν να παρουσιάσουν στο ευρύ κοινό (Nova, BBC) ένα ντοκυμαντέρ του National Geographic - που προβλήθηκε στις 29 Ιανουαρίου στο Nova - στο οποίο γίνεται μια αναδιάταξη του εγκεφάλου του Αϊνστάιν από φωτογραφίες που πάρθηκαν από τον Harvey αμέσως μετά τον θάνατό του. Η αναδιάταξη αυτή έγινε με τη βοήθεια λέιζερ και υπολογιστή, με μια μέθοδο που ονομάζεται στερεολιθογραφία και με σκοπό να εξεταστεί η διαφοροποίησή του από τον εγκέφαλο κοινών ανθρώπων. Έτσι, ο εγκέφαλος του Αϊνστάιν μετά από 50 χρόνια είναι με τη μέθοδο αυτή 'ολόκληρος'.

Επίσης, μία άλλη ειδική νευρολόγος, η Marian Diamond του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Berkeley εξετάζοντας τον εγκέφαλο του έδειξε ότι συγκρινόμενος με άλλους εγκεφάλους κανονικών ανθρώπων ο δικός του είχε περισσότερα νευρογλοικά κύτταρα ανά νευρώνα στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, που σύμφωνα με τον Lythgoe, είναι συνδεδεμένο με τα μαθηματικά και την διαδικασία της οπτικής απεικόνισης.

Κατ' αρχήν διαπιστώθηκε ότι, όταν απεβίωσε ο Αϊνστάιν, ο εγκέφαλός του ήταν - από ιατρικής απόψεως - σε άριστη κατάσταση. Ωστόσο ζύγιζε μόνο 1.230 γραμμάρια, ενώ ο μέσος εγκέφαλος των ενηλίκων ατόμων ζυγίζει περίπου 1.400 γραμμάρια. Επίσης, ο εγκεφαλικός φλοιός ήταν λεπτότερος, αλλά είχε μεγαλύτερη πυκνότητα νευρώνων. Ο αριστερός άνω κροταφικός λοβός - λίγο πάνω από το αφτί - ήταν κατά 15% πλατύτερος του συνηθισμένου. Κάτι αντίστοιχο είχε παρατηρηθεί παλαιότερα στον εγκέφαλο των φυσικών Gauss και Siljestrom. Αντιθέτως, του έλειπε σχεδόν εξ ολοκλήρου το μεσολόβιο, η δεσμίδα νεύρων δηλαδή που ενώνει τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Κανονικά ο πλευρικός φλοιός του εγκεφάλου διαιρείται από μια βαθιά αυλάκωση. Στον εγκέφαλο όμως του Αϊνστάιν αυτό το τμήμα ήταν ενωμένο, παρέχοντας περισσότερες συνδέσεις.

Η σύγκριση υποδεικνύει επίσης ότι ο ιππόκαμπος του Αϊνστάιν επικοινωνούσε με ισχυρότερες συνδέσεις με το αριστερό ημισφαίριο απ' ό,τι με το δεξί. Οι συνδέσεις ήταν ισχυρότερες με τον αριστερό νεοφλοιό, την περιοχή όπου επιτελείται η λειτουργία της λεπτομερούς, λογικής, αναλυτικής και καινοτόμου σκέψης. Το συμπέρασμα αυτό βασίστηκε στην παρατήρηση ότι οι νευρώνες στο αριστερό τμήμα του ιππόκαμπου ήταν μεγαλύτεροι απ' ό,τι στο δεξί, διαφορά που δεν παρατηρήθηκε στα άτομα μέσης νοημοσύνης. Ωστόσο, σε πέντε περιοχές του αριστερού τμήματος του ιππόκαμπου οι νευρώνες ήταν μικρότεροι απ' ό,τι στις αντίστοιχες περιοχές στο δεξί τμήμα. 

Τα αίτια της ασυμμετρίας στον εγκέφαλο του Αϊνστάιν και το στάδιο κατά το οποίο εμφανίστηκαν παραμένουν άγνωστα. Επίσης, συνοπτικά, παραμένει ακόμη επιστημονικά αναπόδεικτο κατά πόσον οι διαφορές αυτές που εντοπίστηκαν σχετίζονται με την υψηλή νοημοσύνη του μεγάλου φυσικού.