Μια έκρηξη ενός άστρου νετρονίων ελευθέρωσε ενέργεια περισσότερη από αυτήν του ήλιου σε 150.000 χρόνια

Πηγή: AP, 18 Φεβρουαρίου 2005

Μια τεράστια έκρηξη ενέργειας που συνέβη  σε ένα πολύ μακρινό άστρο νετρονίων τον περασμένο Δεκέμβριο, ήταν η αιτία να ανιχνευθεί η πιο λαμπρή ακτινοβολία που μας ήρθε πέρα από το ηλιακό σύστημα, ανέφεραν επιστήμονες.

Η λάμψη της 27ης Δεκεμβρίου του 2004 ήταν κατά πολύ η μεγαλύτερη από τρεις τέτοιες γιγάντιες εκπομπές ακτίνων γάμμα, που ανιχνεύθηκαν τα τελευταία 35 χρόνια από τα άστροα νετρονίων, τα πιο πυκνά αστρονομικά αντικείμενα και κατάλοιπα ενός άστρου που κατέρρευσε.

"Αυτό είναι μοναδικό γεγονός στη ζωή ενός τέτοιου άστρου", αναφέρει ο David Palmer, ειδικός επιστήμονας στο Εθνικό Εργαστήριο στο Los Alamos του Νέου Μεξικού και επικεφαλής συντάκτης μιας εργασίας για αυτή την τεράστια έκλαμψη.

Η ενεργειακή έκρηξη, που ελευθέρωσε περισσότερη ενέργεια από όσο εκπέμπει ο ήλιος σε 150.000 χρόνια, δεν ήταν ορατή στους ανθρώπους καθώς οι ακτίνες γάμμα μπλοκαρίστηκαν από τη γήινη ατμόσφαιρα. Όμως το νέο παρατηρητήριο Swift της NASA - που μπορεί πολύ γρήγορα να περιστραφεί και να ανιχνεύσει μια τέτοια πηγή - είναι μεταξύ των οργάνων που ανίχνευσαν την έκλαμψη. Το διαστημικό παρατηρητήριο προωθήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο για να ερευνήσει τις μαύρες τρύπες. Ο δορυφόρος, που ελέγχεται από επιστήμονες στο Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Goddard, σχεδιάστηκε για να ανιχνεύει τις εκλάμψεις ακτίνων γάμμα και αμέσως μετά να περιστραφεί προς αυτούς για να τους καταγράψει. Αργότερα κατέγραψε και τη μεταλαμπή της εκπομπής.

"Το Swift, μέσα σε έναν μόνο μήνα από την πτήση του, ήταν σε θέση να συμμετέχει σε μια καταπληκτική ανακάλυψη", λέει ο Roger Blandford, ένας φυσικός στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.

Τα άστρα νετρονίων σχηματίζονται όταν ξεμένουν τα ογκώδη άστρα από καύσιμα και καταρρέουν, δημιουργώντας έτσι υπέρπυκνα, πολύ γρήγορα περιστρεφόμενα και με έντονο μαγνητικό πεδίο αντικείμενα, διαμέτρου μόνο 25 χιλιομέτρων περίπου.

Η έκρηξη του Δεκεμβρίου διάρκεσε μόνο ένα δέκατο του δευτερολέπτου και προήλθε από ένα άστρο νετρονίων περίπου 50.000 έτη φωτός μακριά από τη Γη στον αστερισμό του Τοξότη. Ονομάστηκε SGR 1806-20, και είναι ένα από τα 12 μόνο γνωστά magnetars, ένα άστρο νετρονίων με ένα έντονο μαγνητικό πεδίο, τρισεκατομμύρια φορές από αυτό της γης.

Εάν μια τέτοια έκρηξη είχε εμφανιστεί σε απόσταση 10 ετών φωτός από τη Γη, θα μπορούσε να καταστρέψει ένα μεγάλο μέρος του στρώματος του όζοντος και να προκαλέσει μαζική εξαφάνιση των ειδών. Ευτυχώς, ο πλησιέστερα γνωστός magnetar είναι περίπου 13.000 έτη φωτός μακριά, λένε οι αστρονόμοι.

Θα ήταν αδύνατο να ειδωθεί αυτή η έκρηξη με γυμνούς οφθαλμούς. Θα ήταν επίσης αδύνατο να την δουν τα οπτικά τηλεσκόπια, επειδή η έκρηξη ήταν στην περιοχή των ακτίνων-γ κι όχι στην οπτική περιοχή.

Είναι μόνο η τρίτη φορά που αστρονόμοι έχουν ανιχνεύσει αυτό το είδος της έκρηξης στο Γαλαξία μας, και είναι 100 φορές ισχυρότερη από τις προηγούμενες δύο.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι το μαγνητικό πεδίο των magnetars μπορεί να αλλάξει κατεύθυνση, από τεράστιους σεισμούς. Έτσι αναγκάζεται να ελευθερώσει ένα τεράστιο ποσό ενέργειας. Το SGR 1806-20 είναι γνωστό σαν ένας "επαναλήπτης μαλακών ακτίνων γάμμα" επειδή η αρχική λάμψη ακολουθείται από μια σειρά πολύ μικρότερων απελευθερώσεων ακτίνων γάμμα. Η έκλαμψη του Δεκεμβρίου ήταν μέχρι ένα δισεκατομμύριο φορές ισχυρότερη από τις τυπικές εκλάμψεις από τους επαναλήπτες μαλακών ακτίνων γάμμα.

Η συνέπεια αυτής της εκπομπής ήταν ένα στενόμακρο δαχτυλίδι που έλαμπε για αρκετές ημέρες μετά από την έκλαμψη, που προκλήθηκε από τα συντρίμμια που έφτασαν στο αέριο που περιβάλλει το άστρο.