Ο γεωλογικός κύκλος των πάγων Μια νέα θεωρία για το λιώσιμο των πάγων

Πηγή: DER SPIEGEL, Ιούνιος 2005

Οι αλπικοί παγετώνες διαρκώς συρρικνώνονται, είναι κάτι που όλοι το ξέρουν. Αλλά μια νέα έρευνα προτείνει ότι στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν μικρότεροι από ό,τι είναι σήμερα. Και πριν 7.000 χρόνια πιθανώς δεν υπήρχαν καθόλου πάγοι. Αυτή την αμφισβητούμενη νέα θεωρία - την θεωρία των Πράσινων Άλπεων - υποστηρίζει μια ομάδα κλιματολόγων.

Ο παγετώνας Morteratsch στην Ελβετία έχει υποχωρήσει 1,5 χιλιόμετρα από το 1900. Και μερικοί επιστήμονες θεωρούν ότι οι πάγοι λιώνουν και ξαναγίνονται συνεχώς στα πλαίσια ενός τακτικού γεωλογικού κύκλου, που διαρκεί χιλιάδες χρόνια. Ενώ αυτή η διακύμανση αποτελεί μια κανονική λειτουργία του κλίματος. 

Ο Ulrich Joerin, ένας Ελβετός επιστήμονας μόλις 28 χρονών σήμερα, είναι μέλος μιας μικρής ομάδας κλιματολόγων που βρίσκεται στο στάδιο της ριζικής αλλαγής της εικόνας που έχουμε για τους πάγους του ελβετικού τοπίου.

Αυτός και ένας συνάδελφος του στέκονται μπροστά από τον παγετώνα Tschierva στην Ελβετία σε υψόμετρο 2.200 μέτρων και σχολιάζουν: "Πριν μερικές χιλιάδες χρόνια, δεν υπήρχε ο παγετώνας Tschierva", λέει ο Joerin. "Αν είμαστε εδώ τότε θα βλέπαμε ένα δάσος". 

Κι όταν σκάβει το έδαφος του βουνού αυτού εμφανίζεται κάτι σκοτεινό: ένας παλαιός κορμός δέντρου, που καλύπτεται από τον πάγο, είναι δε σχεδόν μαύρο από την υγρασία. "Είναι η απόδειξη για αυτή την θεωρία", λέει ο Joerin.

Ριζικά νέα θεωρία

Ο κορμός του δέντρου στον πάγο είναι μέρος ενός τεράστιου κλιματολογικού γρίφου που ο Joerin αναλύει για τη διδακτορική διατριβή του στο Ινστιτούτο Γεωλογικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο της Βέρνης. Και καταλήγει σε ένα καταπληκτικό συμπέρασμα. Το γεγονός ότι οι αλπικοί παγετώνες λειώνουν δείχνει ότι το γεγονός αυτό είναι μέρος ενός κανονικού κύκλου, στον οποίο το χιόνι και οι πάγοι έρχονται και φεύγουν εδώ και χιλιάδες έτη.

Οι παγετώνες, σύμφωνα με τη νέα υπόθεση, έχουν συρρικνωθεί τουλάχιστον δέκα φορές από την τελευταία εποχή του πάγου πριν 10.000 έτη. "Κατά την διάρκεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, παραδείγματος χάριν, ο παγετώνας ήταν περίπου 300 μέτρα χαμηλότερος από σήμερα", λέει ο Joerin. Και πράγματι ο Αννίβας πιθανώς δεν είδε ποτέ τεράστιους πάγους όταν διέσχιζε τις Άλπεις με το στρατό του.

Η πιο δραματική αλλαγή στο τοπίο εμφανίστηκε περίπου πριν 7.000 έτη. Με τον χρόνο, ολόκληρη σειρά βουνών έμεινε σχεδόν χωρίς παγετώνες -- και πιθανώς όχι λόγω της έλλειψης χιονιού, αλλά επειδή ο ήλιος έλειωσε τον πάγο.

Το συμπέρασμα αυτό των επιστημόνων βάζει τους παγετώνες που εξαφανίστηκαν κατά τα προηγούμενα 150 χρόνια σε ένα εντελώς νέο πλαίσιο: "Κατά τα προηγούμενα 10.000 χρόνια, στο μισό χρόνο, οι παγετώνες ήταν μικρότεροι από σήμερα", δηλώνει ο Joerin σε ένα δοκίμιο που γράφτηκε μαζί με τον επιβλέποντα του ντοκτορά του Christian Schluechter. Και τη νέα θεωρία τους την ονομάζουν "Πράσινες Άλπεις".

Ο Joerin αναγνωρίζει ότι η θεωρία του δεν ταιριάζει με όσα πιστεύουμε σήμερα. "Είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος ότι οι παγετώνες, όπως τους ξέρουμε, δεν ήταν κανόνας στις προηγούμενες χιλιετίες, αλλά μάλλον μια εξαίρεση", τονίζει, ενώ αυτός και οι σύντροφοί του βγάζουν έξω από το έδαφος έναν κορμό δέντρου με τα φτυάρια, τους και με γυμνά χέρια.

Πράγματι, άλλοι επιστήμονες τον κατηγορούν για τη στήριξη σε μια λεπτή και αμφιλεγόμενη σειρά γεγονότων.

Νεκρά κομμάτια ξύλου

Ο Nicolussi, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Ίνσμπρουκ, είναι ειδικός στην χρονολόγηση των δέντρων. Τα απολιθωμένα δέντρα που βγάζουν οι επιστήμονες μέσα από τους πάγους, αφού τα ταξινομήσει, τα εξετάζει με το μικροσκόπιο και μετρά το πάχος και τη μορφή των ετήσιων δαχτυλιδιών τους. Τα τελευταία στοιχεία μας αποκαλύπτουν λεπτομέρειες για τις συνθήκες του κλίματος κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκε το το δέντρο. Και μέχρι σήμερα, έχει συλλέξει και έχει αναλύσει περισσότερα από 400 χοντρά κομμάτια του ξύλου.

Ένα κομμάτι ξύλου - συγκεκριμένα το TSC-160 - προέρχεται από ένα απολιθωμένο πεύκο, που έζησε τουλάχιστον επί 538 χρόνια. Ενώ το κομμάτι αυτό, σύμφωνα με τις αναλύσεις του Nicolussi, πέθανε περίπου πριν 6880 χρόνια, κατά τη διάρκεια της νεολιθικής εποχής, σε μια θέση που σήμερα καλύπτεται με ένα αδιαπέραστο τμήμα πάγου.

Κάποτε το δέντρο αυτό θάφτηκε από μεγάλες μάζες πάγου και σύρθηκε στην κοιλάδα όπου παρέμεινε εκεί, έως ότου έλιωσε ο παγετώνας πάλι το περασμένο καλοκαίρι -- ένα μυστικό μήνυμα από την Λίθινη Εποχή σε μια θέση που καλύφθηκε πιθανά στο "Αιώνιο Πάγο."

Αν και εμπειρογνώμονες για τους παγετώνες έχουν συλλέξει απομεινάρια φυτών  στους παγετώνες εδώ και πολλά χρόνια, η συστηματική έρευνα άρχισε μόνο τα τελευταία 13 χρόνια.

Και υπάρχει σε αυτές τις έρευνες ένα απλό γεγονός που προσφέρει υποστήριξη στην θεωρία των Πράσινων Άλπεων. Τα μικρά κομμάτια των δέντρων που έχουν ξεπλυθεί από τους πάγους πρέπει να εμφανιστούν πολύ μακριά από το βουνό. Και εάν τα δέντρα είχαν μεγαλώσει εκεί, τότε τα βουνά δεν θα μπορούσαν να έχουν καλυφθεί ποτέ από τους παγετώνες.

Ο Schluechter έστειλε πάνω από εκατό παλαιά κομμάτια ξύλου, που βρήκαν μέσα στο έδαφος, σε ένα ειδικό εργαστήριο για τη χρονολόγηση τους με τη μέθοδο του άνθρακα. Έτσι ανακάλυψαν ότι τα δέντρα δεν μεγάλωναν εκεί συνεχώς, αλλά μάλλον εντός δέκα χρονικών περιόδων από το τέλος της τελευταίας εποχής του πάγου.

Η δυναμική ιστορία των παγετώνων

"Η ιστορία της παγετωνικής κάλυψης είναι προφανώς δυναμικότερη από ό,τι είχε υποτεθεί μέχρι τώρα, λέει ο Schleuchter. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, οι παγετώνες ήταν μικρότεροι πριν 7.000 έτη περίπου, και μεγαλύτεροι κατά τη διάρκεια της "μίνι εποχής του πάγου" από το 1650 έως το 1850. Από αυτό το τελευταίο κύμα ψύχους, οι πάγοι έχουν υποχωρήσει γρήγορα -- για ένα παλαιοκλιματολόγο τα 150 χρόνια είναι μια στιγμή.

Ο Schluechter ήξερε ότι η θεωρία του θα δοκιμαζόταν σκληρά στους καθηγητικούς κύκλους, και γι αυτό χρειαζόταν περισσότερα δείγματα για να την υποστηρίξει. Και βρήκε τον εξής τρόπο για να το κάνει: Αυτός και ο υποψήφιος για ντοκτορά Joerin δημοσίευσαν ένα άρθρο στο περιοδικό των μελών της Ελβετικής Αλπικής Ένωσης. Στο τέλος ζήτησαν από τους αλπινιστές ορειβάτες να καταχωρούν ότι κομμάτι ξύλο και κάρβουνο βρίσκουν.  Η τροφοδότηση τους με παλιά κομμάτια ξύλου ήταν καταπληκτική: Οι επιστήμονες παρέλαβαν περίπου 50 τέτοια δείγματα.

Μερικοί ειδικοί έχουν χαιρετήσει την θεωρία των Πράσινων Άλπεων με μεγάλο ενδιαφέρον. Μεταξύ τους είναι και ο Stefan Rahmstorf του Ιδρύματος για την έρευνα του κλίματος του Πότσνταμ, ο οποίος μελέτησε τα αποτελέσματα του Schluechter. Και πιστεύει ότι είναι πιθανό ότι οι αλπικοί παγετώνες ήταν μικρότεροι από ότι είναι σήμερα.

Αλλά υπάρχουν και μερικοί που επικρίνουν την θεωρία τους. Όπως είναι οι Πράσινοι Αλπινιστές που αναφέρουν σαν παράδειγμα τον Oetzi, τον 5.300 χρόνων άντρα της Λίθινης Εποχής, το σώμα του οποίου βρέθηκε στην κοιλάδα των Άλπεων Oetz.

Και ισχυρίζονται ότι πώς θα μπορούσε το πτώμα του - που βρέθηκε πριν λίγα χρόνια - να έχει παραμείνει άθικτο τόσες χιλιάδες χρόνια εάν ο πάγος είχε υποχωρήσει επανειλημμένως; Οι Πράσινοι Αλπινιστές υποστηρίζουν ότι η διακύμανση στα επίπεδα των παγετώνων υπόκειται σε τοπικές επιδράσεις και δεν ίσχυσε για ολόκληρη την περιοχή των Άλπεων. "Θα μπορούσε", ισχυρίζεται ο Joerin, και δεσμεύεται να φέρει νέα στοιχεία για το πως θα μπορούσε το σώμα του Oetzi να είχε διατηρηθεί. 

Ο Wilfried Haeberli του Τμήματος Γεωγραφίας στο πανεπιστήμιο της Ζυρίχης κάνει την πιο έντονη κριτική στην νέα θεωρία. Οι ακραίες θερμές φάσεις που προτείνονται από τη θεωρία του Schluechter δεν είναι συμβατές με τα συμπεράσματα που προέρχονται από τα ωκεάνια ιζήματα, την ανάλυση της γύρης και τους πυρήνες του πάγου. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα στοιχεία του κλίματος αποδεικνύουν ότι από την Εποχή του Πάγου, ποτέ το κλίμα δεν ήταν θερμότερο από όσο είναι σήμερα. Πώς, κάποιος θα ρώταγε, θα μπορούσαν οι Άλπεις να είναι χωρίς παγετώνες στην Λίθινη Εποχή;

Άρνηση του φαινομένου της αλλαγής του κλίματος;

Ο Joerin δεν προσπαθεί να εξηγήσει τα αποτελέσματα του, αρνούμενος την προκαλούμενη από τον άνθρωπο παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας κατά τα τελευταία χρόνια: "Αντιθέτως, τα ευρήματα μας κρούουν το καμπανάκι του κινδύνου για το κλίμα και τις αλλαγές που υφίσταται. Τα συμπεράσματά μας λένε ότι αν μπορούμε να αποδείξουμε ότι υπήρχαν αρχαία δάση εκεί όπου είναι σήμερα οι παγετώνες, αυτό σημαίνει ένα πράγμα ειδικότερα: ότι το κλίμα μπορεί να αλλάξει πιο ξαφνικά από όσο νομίζουμε", συμπληρώνει.

Επάνω στον παγετώνα Tschierva οι δύο επιστήμονες θέλουν να βρουν απαντήσεις σε μερικά από τα πιο πιεστικά ζητήματα σήμερα: Πόσο γρήγορα προχωράει η αλλαγή του κλίματος; Πόσο γρήγορα ο πάγος μειώθηκε και αυξήθηκε πάλι; Η μέθοδος της χρονολόγησης με άνθρακα που χρησιμοποίησαν είναι πάρα πολύ ανακριβής, και για αυτόν το λόγο οι επιστήμονες προγραμματίζουν να συγκρίνουν τα αποτελέσματά τους με την ανάλυση των δακτυλίων του άνθρακα. Για αυτό και χρειάζονται περισσότερα δείγματα απολιθωμένων ξύλων.