Το Σύμπαν δεν μας οφείλει παρηγοριά, λέει ο βιολόγος Richard Dawkins

Πηγή: Ελευθεροτυπία, 27 Δεκεμβρίου 2005

Ο Άγγλος βιολόγος Richard Dawkins είναι σήμερα ασφαλώς ο πιο γνωστός εκλαϊκευτής της θεωρίας της ανθρώπινης εξέλιξης του Δαρβίνου. Το βιβλίο του «Το εγωιστικό γονίδιο» είναι ίσως το βιβλίο εκλαϊκευμένης επιστήμης που διαβάστηκε περισσότερο από κάθε άλλο, την περασμένη δεκαετία. Στο τμήμα της συνέντευξης που ακολουθεί, ο Dawkins μιλάει για τον Θεό και τη σημερινή παιδεία. (Ολόκληρη η συνέντευξη δημοσιεύεται στο beliefnet).

• Σας απασχολεί η κατάσταση της παιδείας, ιδιαίτερα της εκπαίδευσης στις επιστήμες; Αν μπορούσατε να διδάξετε κάθε άνθρωπο, τι θα θέλατε να πιστεύουν;

«Θα ήθελα να πιστεύουν σε ό,τι τους οδηγούν τα δεδομένα. Θα ήθελα να εξετάζουν τα δεδομένα, να κρίνουν στη βάση τους και όχι να δέχονται εξ αποκαλύψεως αλήθειες βασισμένες στην πίστη. Επιθυμώ να εμπιστεύονται οι άνθρωποι τα δεδομένα και όχι την πίστη, την αποκάλυψη, την παράδοση ή την εξουσία».

• Πιστεύετε ότι η επιστήμη θα ερμηνεύσει κάποτε όλα αυτά για τα οποία έχουμε απορίες σήμερα;

«Δεν γνωρίζω την απάντηση. Μου αρέσει η ιδέα ότι θα κατανοήσουμε μια ημέρα τα πάντα, όμως μου αρέσει και η ιδέα ότι η επιστήμη είναι μια ανοιχτή διαδικασία που δεν τελειώνει ποτέ».

• Υπάρχουν ευφυείς άνθρωποι που έχουν επιστημονική παιδεία και γνωρίζουν τη θεωρία της εξέλιξης, όμως επιλέγουν να πιστεύουν σε κάτι θρησκευτικό που έρχεται σε αντίθεση με την επιστήμη. Πώς το εξηγείτε;

«Είναι δύσκολο να εξηγήσω το φαινόμενο. Είναι προδοσία της επιστήμης. Πιστεύω ότι έχουν κάποιο προσωπικό πρόγραμμα το οποίο, για λόγους που μόνο αυτοί ξέρουν, το θέτουν υψηλότερα από την επιστήμη».

• Πώς σχολιάζετε την απόγνωση την οποία αισθάνονται μερικοί άνθρωποι όταν μαθαίνουν για τη θεωρία της εξέλιξης; Η θεωρία της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής κάνει πολλούς ανθρώπους να αισθάνονται ότι τα πάντα είναι δίχως νόημα, η ζωή τους ή η ζωή γενικότερα.

«Η φυσική επιλογή είναι μια καθοδηγούμενη διαδικασία, ωστόσο δεν καθοδηγείται από μια υψηλότερη δύναμη, αλλά από τα όποια γονίδια επιβιώνουν και από εκείνα που δεν επιβιώνουν. Τα ζώα που είναι καλύτερα σε ό,τι κάνουν -κυνήγι, ψάρεμα, πέταγμα, σκάψιμο, κολύμπι-, σε ό,τι κάνει το είδος, τα άτομα που είναι καλύτερα σε αυτές τις λειτουργίες είναι εκείνα που θα μεταφέρουν τα γονίδιά τους. Σε αυτή τη μη-τυχαία διαδικασία οφείλεται το γεγονός ότι τα λιοντάρια είναι τόσο καλά στο κυνήγι, οι αντιλόπες τόσο καλές στο να ξεφύγουν από τα λιοντάρια και τα ψάρια τόσο καλά στο κολύμπι.

Αν αληθεύει ότι η θεωρία της φυσικής επιλογής κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται απόγνωση, αυτό είναι σκληρό, αλλά δυστυχώς αυτή η θεωρία είναι η αλήθεια. Το σύμπαν δεν μας οφείλει παρηγοριά. Δεν μας οφείλει ένα ζεστό αίσθημα ζεστασιάς μέσα μας. Αν κάτι είναι αλήθεια, όπως η θεωρία της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής, τότε καλύτερα να μάθουμε να αισθανόμαστε απόγνωση. Εγώ αισθάνομαι αντίθετα πολύ ανεβασμένος. Η διερεύνηση της μεγέθους και της κλίμακος του σύμπαντος, του βάθους του γεωλογικού χρόνου, της πολυπλοκότητας της ζωής - όλα αυτά με εμπνέουν. Η μελέτη τους δίνει νόημα στη ζωή μου».

• Όμως, πολλοί άνθρωποι θεωρούν την ιδέα της ύπαρξης του Θεού πολύ ικανοποιητική.

«Φυσικά και είναι. Δεν είναι ωραίο να πιστεύεις ότι υπάρχει ένας φανταστικός φίλος που ακούει τις σκέψεις σου, που ακούει τις προσευχές σου, που σε παρηγορεί, που σου δίνει ζωή μετά τον θάνατο, που σε συμβουλεύει; Φυσικά είναι ωραίο, αν μπορείς να το πιστεύεις. Ομως, ποιος θέλει να πιστεύει ένα ψέμα;»

• Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αισιοδοξία και ελπίδα, αν κανείς έχει μια υλιστική αντίληψη της ζωής (σ.σ. από την οποία δηλ. απουσιάζει ο Θεός);

«Νομίζω ότι υπάρχει κάτι υπέροχο στο Σύμπαν, στη διερεύνηση του Γαλαξία μας, στη γνώση ότι αυτός είναι ένας μόνο από τα δισεκατομμύρια γαλαξίες, στη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι σήμερα στις αρχές του 21ου αιώνα η ανθρωπότητα έχει προχωρήσει πολύ στην κατανόηση του σύμπαντος στο οποίο ζούμε. Αυτή η σκέψη με εμπνέει. Επιπλέον, υπάρχει το γεγονός ότι αυτή είναι η μοναδική ζωή που θα έχουμε. Μην κοροϊδευόμαστε με την ιδέα ότι θα ξαναζήσετε αφού πεθάνετε. Δεν πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο. Προσπαθήστε να εκμεταλλευτείτε πλήρως τη μοναδική ζωή που έχετε».