Ίσως υπάρχει ένας υπόγειος ωκεανός νερού στον Εγκέλαδο τον δορυφόρο του Κρόνου

Πηγή: sci-tech.com, 10 Μαρτίου 2006

"Εάν δεν κάνουμε λάθος, τότε έχουμε διευρύνει σημαντικά την ποικιλομορφία των περιβαλλοντικών συστημάτων στο Ηλιακό Σύστημα, όπου ενδεχομένως να έχουμε συνθήκες κατάλληλες για να μπορούν να ζουν οργανισμοί", λέει η Carolyn Porco του Επιστημονικού Διαστημικού Ιδρύματος στο Boulder του Κολοράντο. 

Έκπληκτοι οι επιστήμονες της NASA ανήγγειλαν ότι ένα από τα μικρότερα φεγγάρια του Κρόνου, ο Εγκέλαδος, περιέχει πιθανώς μεγάλες δεξαμενές με νερό που αναβλύζει προς το διάστημα σχηματίζοντας τεράστιους πίδακες ατμού και σωματίδια πάγου. Γι αυτό το μικρό και κάτασπρο φεγγάρι συγκεντρώνει τώρα το ενδιαφέρον των αστροβιολόγων, οι οποίοι δεν αποκλείουν την ύπαρξη και μικροοργανισμών. Έτσι, ο Εγκέλαδος αναδεικνύεται από τους καλύτερους στόχους της αποστολής του Cassini.

Οι υψηλής ευκρίνειας εικόνες από το διαστημικό σκάφος Cassini παρουσιάζουν θυσσάνους (πίδακες) από εκτινασσόμενα παγωμένα σωματίδια και υδρατμούς - κάτι σαν γκέιζερ - στον νότιο πόλο του δορυφόρου, που φτάνουν σε ύψος ακόμα και εκατοντάδων χιλιομέτρων πάνω από τον πόλο. Δεν περιέχουν όμως και υγρό νερό. Οι πίδακες αυτοί περιέχουν και ίχνη μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα, που μάλλον πηγάζουν από υπόγεια αποθέματα που βρίσκονται υπό πίεση, και λειτουργούν εδώ και αρκετές χιλιάδες χρόνια τουλάχιστον, αναπληρώνοντας διαρκώς την ατμόσφαιρα του Εγκέλαδου.

Το Cassini, που έφθασε στον Κρόνο το 2004, επισήμανε αυτά τα γκέιζερ πέρυσι κατά τη διάρκεια μιας συνηθισμένης πτήσης πάνω από το φεγγάρι, το οποίο έχει διάμετρο μόνο 500 χιλιόμετρα. Το φεγγάρι αυτό είναι καλυμμένο από λαμπερό πάγο, και είναι το πιο ανακλαστικό σώμα του Ηλιακού Συστήματος, γι αυτό και φαίνεται κάτασπρο στις εικόνες.

"Συνειδητοποιούμε ότι αυτό είναι ένα ριζοσπαστικό συμπέρασμα -- ότι μπορούμε να έχουμε αποδείξεις για την παρουσία υγρού νερού μέσα σε ένα σώμα τόσο μικρό και τόσο ψυχρό", συνέχισε η Carolyn Porco, η επικεφαλής των ομάδων φωτογράφησης του Κασσίνι.

Η ιδέα ότι ο Εγκέλαδος μπορεί να υποστηρίξει τη ζωή έχει φέρει μεγάλο ενθουσιασμό μεταξύ των αστρονόμων που μπερδεύονταν από την παρουσία οξυγόνου στη γειτονιά του πλανήτη με τους δακτυλίους.

"Καθώς το Cassini πλησίασε τον Κρόνο, ανακαλύψαμε ότι το Κρόνιο σύστημα είναι γεμάτο με άτομα οξυγόνου. Τότε δεν είχαμε καμία ιδέα από που προερχόταν το οξυγόνο", αναφέρει ένας ειδικός της NASA στην Πασαντένα της Καλιφόρνιας. "Τώρα όμως ξέρουμε ότι ο Εγκέλαδος πέταγε προς το διάστημα μόρια νερού, τα οποία διαχωρίζονται σε οξυγόνο και υδρογόνο." 

Θύσανοι ξεπηδούν από τον Εγκέλαδο. Η φωτογραφία αυτή έχει επιχρωματιστεί για την καλύτερη παρουσίαση των περιγραμμάτων. Οι θύσανοι φαίνεται να εκλύονται από "τιγροειδείς ραβδώσεις" - παράλληλες ρωγμές ευδιάκριτες σε υπέρυθρες φωτογραφίες, κάτι που δείχνει διαφυγή θερμότητας.

Το γκέιζερ του Εγκέλαδου, ένα από τα φεγγάρια του Κρόνου, είναι ψυχρό που ρίχνει τόσο νερό και αέριο προς τα έξω όσο και αυτό που βρίσκεται στο εθνικό πάρκο Yellowstone. Από αυτό το γκέιζερ πετάγεται κατά ένα μεγάλο μέρος αέριο διοξείδιο του άνθρακα, αλλά και μεθάνιο, άζωτο και προπάνιο. Επειδή η βαρύτητα του Εγκέλαδου είναι 86 φορές μικρότερη από της γης, αυτά τα ρεύματα του υλικού σχηματίζουν χιλιάδες χιλιόμετρα στο διάστημα και είναι πιθανώς η πηγή των σωματιδίων στο δακτύλιο Ρ του Κρόνου. Η ομάδα του Cassini πιστεύει ότι θα μπορούσε να παρέχει τουλάχιστον 150 κιλά υλικού στο δακτύλιο κάθε δευτερόλεπτο.

Αλλά  παραμένει ένα μυστήριο πώς το φεγγάρι παράγει τη θερμότητα για να διατηρήσει τους πίδακες, γιατί η θερμότητα στα έγκατα του έπρεπε να είχε διαφύγει προ πολλού εξ αιτίας της μικρής διαμέτρου του (500 χιλιόμετρα μόνο), ενώ το παραπάνω γεγονός δεν μπορεί να αποδοθεί σε παλιρροϊκές δυνάμεις. Οι επιστήμονες απόκλεισαν την ιδέα ότι τα μόρια βγαίνουν από τη θέση που ήταν στην επιφάνεια του φεγγαριού, όταν ο πάγος του θερμού νερού μετατρέπεται σε αέριο. Αντίθετα, το πιθανότερο σενάριο είναι ότι ο Εγκέλαδος περιέχει θύλακες υγρού ύδατος πάνω από 0^ο Κελσίου ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του φεγγαριού, όπου η θερμοκρασία μένει στο μείον -200 βαθμούς Κελσίου.

"Άλλα φεγγάρια στο ηλιακό σύστημα έχουν ωκεανούς υγρού νερού καλυπτόμενους από χιλιόμετρα παγωμένης κρούστας", εξηγεί ο Andrew Ingersoll, ατμοσφαιρικός επιστήμονας στο Τεχνολογικό Ίδρυμα της Καλιφόρνιας στην Πασαντένα. "Αυτό που είναι διαφορετικό εδώ είναι ότι οι θύλακες του υγρού νερού μπορεί να απέχουν λιγότερο από μερικές δεκάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια." 

Πριν από την ανακάλυψη στον Εγκέλαδο, οι αστρονόμοι ήξεραν για μόνο τρεις άλλες θέσεις στο ηλιακό σύστημα που περιείχαν ηφαιστειακή δραστηριότητα: τη Γη, το φεγγάρι του Δία Iώ, και ενδεχομένως το φεγγάρι του Ποσειδώνα Τρίτωνα. 

Πώς όμως ένα ουράνιο σώμα όχι πολύ μεγαλύτερο στο μέγεθος από τη Γαλλία, παράγει τέτοια θερμότητα για να διατηρήσει τα γκέυζερ; Αυτό είναι που μπερδεύει τους επιστήμονες και ανυπομονούν να δουν ξανά την επιφάνεια του φεγγαριού από ύψος 300 χιλιομέτρων το 2008, όταν πετάξει το Cassini πάνω από το φεγγάρι του Κρόνου.

"Δεν υπάρχει κανένα ζήτημα, μαζί με τον Τιτάνα - το μεγαλύτερο φεγγάρι του Κρόνου του οποίου η ατμόσφαιρα έχει αποδειχθεί άλλο ένα μυστήριο για τους επιστήμονες- , και ο Εγκέλαδος θα πρέπει να έχει πολύ υψηλή προτεραιότητα για μας", ανακοίνωσε ο Jonathan Lunine, από το πανεπιστήμιο της Αριζόνα που εργάζεται στο πρόγραμμα του Cassini. "Ο Κρόνος μας έχει δώσει δύο φανταστικούς κόσμους για να εξερευνήσουμε."

Τα ερωτήματα φυσικά είναι πολλά και βασανιστικά. Γιατί ο Εγκέλαδος είναι τόσο ενεργός γεωλογικά; Υπάρχουν στον δορυφόρο κι άλλες τοποθεσίες τόσο ενεργές; Μπορεί η δραστηριότητα αυτή να διαρκεί ήδη αρκετά χρόνια ώστε να είναι δυνατή η ανάπτυξη μορφών ζωής στο εσωτερικό του Εγκέλαδου; Γιατί υπάρχει αυτή ασσυμετρία μεταξύ βορρά και νότου; 

Εάν όντως αποδειχθεί ότι υπάρχει ζωή στον Εγκέλαδο, εκτιμούν οι επιστήμονες, αυτή είναι μορφής μικροβίων ή άλλων πρωτόγονων οργανισμών.

Σύμφωνα με την Carolyn Porco οι πίδακες του Εγκέλαδου υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια, κάτι που πιθανώς να υποδηλώνει την ύπαρξη υπόγειας σταθερής πηγής θερμότητας.

"Όποια μορφή ζωής ενδεχομένως υπήρξε θα πρέπει να ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και πιθανώς τοξικό περιβάλλον. Παρ’ όλα αυτά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα ύπαρξης ζωής στον Εγκέλαδο", γράφει ο Τζέφρι Κάργκελ του Πανεπιστημίου της Αριζόνα. Η Κάντι Χάνσεν της NASA πάντως είναι επιφυλακτικότερη. "Νομίζω ότι η καλύτερη διατύπωση είναι πως υπάρχει βιολογικό δυναμικό. Πιθανότατα έχουμε υγρό νερό, το οποίο έρχεται σε επαφή με βράχια, οπότε υπάρχουν μέταλλα και υπάρχει και ενέργεια. Αλλά δεν έχουμε εντοπίσει ακόμη ζωή".

Η ύπαρξη ζωής στον Εγκέλαδο τώρα ή στο παρελθόν μένει να αποδειχθεί στα ερχόμενα χρόνια. Ωστόσο, η ύπαρξη ιδανικών συνθηκών στη Γη και τουλάχιστον ελπιδοφόρων στον Εγκέλαδο, δηλαδή σε δύο ουράνια σώματα του ιδίου ηλιακού συστήματος, μας επιτρέπει να ελπίζουμε ότι η ζωή δεν εμφανίστηκε απ’ όλο το Σύμπαν μόνο στη Γη.

Εκτός από τον Εγκέλαδο στόχος των ειδικών επιστημόνων για εξωγήινη ζωή, είναι ο Άρης και η Ευρώπη - το φεγγάρι του Δία. Γιατί στο τελευταίο υποψιάζονται ότι ένας υπόγειος ωκεανός νερού κρύβεται κάτω από την παγωμένη επιφάνεια της. Όμως οι ενδείξεις για νερό στην Ευρώπη είναι έμμεσες, καθώς προέρχονται από μετρήσεις του μαγνητικού πεδίου, ενώ στην περίπτωση του Εγκέλαδου οι αποδείξεις είναι απτές.

Μέχρι πρόσφατα, ο Εγκέλαδος δεν θεωρείτο γεωλογικά δραστήριος, και επομένως υπερβολικά ψυχρός για να μπορεί να φιλοξενεί ζωή. Πρόσφατα όμως ανακαλύφθηκε ότι η περιοχή των θερμοπιδάκων στο νότιο πόλο είναι 20 βαθμούς Κελσίου θερμότερη από τις γύρω περιοχές. Αν και η θερμοκρασία δεν υπερβαίνει τους -183 βαθμούς, το πιθανότερο είναι ότι ο δορυφόρος διαθέτει κάποια εσωτερική πηγή ενέργειας.

Η αναφορά σχετικά με τον Εγκέλαδο εμφανίζεται στο περιοδικό Science.