Τη ξαφνική έκρηξη ενός άστρου είδαν οι αστρονόμοι

Πηγή: BBC, 23 Ιουλίου 2006

Τη λάμψη από μια ξαφνική έκρηξη ενός άστρου, που βρίσκεται στον ισημερινό του αστερισμού Οφιούχου (κοντά στον Ζυγό) και σε απόσταση 5.000 έτη φωτός, είδαν αστρονόμοι του πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Η λάμψη της έκρηξης έμοιαζε σαν μια θεαματική σουπερνόβα και σύμφωνα με τους αστρονόμους έγινε πολύ γρήγορα 1.000 φορές φωτεινότερο από όσο ήταν κανονικά. Το αστέρι αυτό έλαμψε ξαφνικά τον περασμένο Φεβρουάριο.

Το άστρο RS του Οφιούχου, όπως λένε οι αστρονόμοι, βρίσκεται χρονικά κοντά σε μια υπερκαινοφανή έκρηξη, τύπου σουπερνόβα 1a,  και αυτές οι εκρήξεις είναι μεταξύ των λαμπρότερων φαινομένων στο σύμπαν. Η ακτινοβολίας του για παράδειγμα είναι πέντε δισεκατομμύρια φορές περισσότερη από τον ήλιο.

Είναι τόσο φωτεινές αυτές οι υπερκαινοφανείς εκρήξεις που μπορούν να φανούν πολύ μακριά στο σύμπαν. Φαίνονται επίσης να είναι εντυπωσιακά ομοιόμορφοι - εμφανίζονται πάντα να εκπέμπουν το ίδιο ποσό φωτός, έτσι ώστε η ορατότητά τους από τη Γη να εξασθενίζει μόνο λόγω της τεράστιας απόστασης που βρίσκονται, γι αυτό έχουν χρησιμοποιηθεί για να μετρηθεί η απόσταση τους και βέβαια το μέγεθος του σύμπαντος.

Το μόνο πρόβλημα, που προκαλεί μεγάλη αμηχανία στους αστρονόμους, είναι ότι δεν έχουν δει ποτέ κοντά μας μια έκρηξη υπερκαινοφανούς τύπου 1a - γι αυτό και οι μετρήσεις τους βασίζονται όλες στη θεωρία.

Είναι τόσο σπάνιες οι εκρήξεις υπερκαινοφανών τύπου 1a, που η τελευταία γνωστή στο Γαλαξία μας παρατηρήθηκε το 1572 από το μεγάλο δανό αστρονόμο Tycho Brahe, ο οποίος έπλασε αρχικά τον όρο Nova, που σημαίνει ένα "νέο αστέρι", μην ξέροντας ότι στην πραγματικότητα έβλεπε το βίαιο τέλος ενός άγνωστου αστεριού.

Σπασμοί θανάτου

Το διάσημο νεφέλωμα του Καρκίνου που θεωρείται το κατάλοιπο μιας έκρηξης σουπερνόβα

Εδώ και καιρό έχει θεωρηθεί ότι οι υπερκαινοφανείς τύπου 1a είναι οι 'θανάσιμοι σπασμοί' ενός λευκού νάνου άστρου. Αλλά όλοι αυτοί  είναι τόσο απόμακροι που δεν είναι δυνατό να φανεί τι ήταν εκεί προηγουμένως. Αλλά το άστρο RS Οφιουχος, είναι ακριβώς το σωστό είδος του λευκού νάνου.

Αρκετές φορές κατά τον προηγούμενο αιώνα το άστρο αυτό είχε εκραγεί, σαν μια αποτυχημένη έκρηξη σουπερνόβας. Είναι σαν μια θερμοπυρηνική γιγάντια έκλαμψη χωρίς όμως το εξωτερικό στρώμα του να έχει εγκαταλείψει τελείως το άστρο.

Η τελευταία έκρηξη ήταν το 1985, όταν όμως η τεχνολογία των αστρονόμων δεν μπορούσε να συλλάβει όλες τις λεπτομέρειες. Αλλά με τα διαστημικά τηλεσκόπια και τις μεγάλες σειρές των ραδιοτηλεσκοπίων, αυτά όλα έχουν αλλάξει. Γράφοντας στο περιοδικό Nature, η ομάδα των αστρονόμων είπε ότι κατόρθωσαν να ανιχνεύσουν μια πύρινη γλώσσα του αεριώδους υλικού που πετάχτηκε έξω στο διάστημα μετά από την έκρηξη στο άστρο.

"Η έκρηξη είναι τόσο μεγάλη που ανυψώθηκε ένα στρώμα υλικού από την επιφάνεια του αστεριού και ρίχτηκε μακριά στο διάστημα", λέει ο επικεφαλής συντάκτης της δημοσίευσης Jeno Sokoloski του Χάρβαρντ.

Αν ανιχνευτεί αυτή η πύρινη γλώσσα, προσθέτει, θα μπορούσαμε να μάθουμε περισσότερα για το αστέρι που τα προώθησε. "Η έκρηξη άρχισε σχεδόν αμέσως, μέσα σε δύο ημέρες ακριβώς, και αυτό μας λέει ότι ο λευκός νάνος πρέπει να είναι εξαιρετικά ογκώδης, στην πραγματικότητα σχεδόν αρκετά μεγάλος για να καταρρεύσει."

Κρίσιμη μάζα

Η θεωρία μας λέει ότι ο λευκός νάνος αυτοκαταστρέφεται όταν η μάζα του είναι ίση με 1,4 ηλιακές μάζες.

Ο λευκός νάνος RS Οφιούχος πλησιάζει σε αυτή την κρίσιμη μάζα. Αυτός καταπίνει αργά αργά υλικό από ένα κοντινό ερυθρό γιγάντιο αστέρι, κερδίζοντας έτσι σε κάθε δεκαετία μάζα, το ένα εκατομμυριοστό της μάζας του ήλιου.

Προς το παρόν, είναι λίγο πιο κάτω από την κρίσιμη μάζα, και εκρήγνυται σαν νόβα ο RS Οφιούχο, και γι αυτό επιτυγχάνονται τα σύντομα επεισόδια της λαμπρότητας.

Συγκεκριμένα με το Rossi X-ray Timing Explorer, οι ειδικοί υπολόγισαν τη μάζα του λευκού νάνου να πλησιάζει το όριο των 1.4 ηλιακών μαζών - κοντά δηλαδή στο όριο πριν ο λευκός νάνος συσταλθεί και εκραγεί μετά.

Αλλά σύντομα, ο Οφιούχος, θα μπορούσε να φτάσει στο οριακό του σημείο - και τότε θα πυροδοτηθεί μια πυρηνική έκρηξη βαθιά μέσα στο αστέρι και θα το κάνει να αποχωριστεί το εξωτερικό τμήμα προς το διάστημα. Πόσο όμως σύντομα δεν είναι σαφές.

"Θα μπορούσε να είναι αύριο, αλλά πιθανότατα θα είναι 1.000, 10.000, 100.000 χρόνια από τώρα", λέει ο Jeno Sokoloski.

Όποτε δε συμβεί, θα είναι, λέει, ένα θεαματικό γεγονός, επισκιάζοντας τους πλανήτες, έτσι ώστε η τελική λάμψη να φωτίσει ακόμα και τον ουρανό της ημέρας.

Εν τω μεταξύ, οι αστρονόμοι θα μελετούν συνεχώς το αστέρι και από κοντά, για να προσέξουν το κάθε βήμα του προς την αυτοκαταστροφή του, και ελπίζουν να καταλάβουν τα πλήρη στοιχεία για ένα από τα μεγάλα μυστήρια του ουρανού.  

Home