Ακτίνες Χ αποκάλυψαν τα μυστικά του Αρχιμήδη

Πηγή: BBC, 2 Αυγούστου 2006

Στη φωτογραφία φαίνεται η περγαμηνή του 10ου αιώνα στις σελίδες της οποίας κρύβονταν κείμενα του Αρχιμήδη. Αργότερα τα κείμενα αυτά αντικαταστάθηκαν από άλλα θρησκευτικού περιεχομένου. Όμως η σύγχρονη τεχνολογία με ακτίνες Χ αποκάλυψε τα έργα του μεγάλου έλληνα μαθηματικού και τεχνικού

Μια σειρά άγνωστων έως σήμερα κειμένων του Αρχιμήδη γραμμένων σε παλίμψηστη περγαμηνή έφεραν στο φως αμερικανοί επιστήμονες κάνοντας χρήση μιας υπερσύγχρονης μεθόδου χρήσης ακτινών Χ.

Τα κείμενα του κορυφαίου έλληνα μαθηματικού της αρχαιότητας παρέμεναν άγνωστα, αφού βρίσκονταν κρυμμένα κάτω από εικόνες και κείμενο που είχαν γραφεί στην περγαμηνή μεταγενέστερα. Χρησιμοποιώντας μια μη καταστρεπτική τεχνική για την περγαμηνή, γνωστή ως φθορίζουσες ακτίνες Χ, αμερικανοί ερευνητές κατόρθωσαν να διαβάσουν το κείμενο πίσω από τις μεταγενέστερες προσθήκες.

Το αρχαίο κείμενο του 10ου αιώνα - με άγνωστο σε μας συγγραφέα - περιλαμβάνουν τη μοναδική γνωστή ελληνική εκδοχή του έργου του "Περί οχουμένων" (Υδροστατική) και τα μοναδικά διασωθέντα αντίγραφα των έργων "Περί μηχανικών θεωρημάτων" και "Στομάχιον".  Επίσης, περιέχει και τα εξής έργα του: "Η μέτρηση του Κύκλου", "Ελικοειδείς Γραμμές", "Σφαίρα και Κύλινδρος", "Επιπλέοντα Σώματα" και "Ισορροπία επιπέδου".

Στις πραγματείες αυτές , ο έλληνας μαθηματικός του 3ου αιώνα π.Χ. αναπτύσσει τις αριθμητικές περιγραφές του πραγματικού κόσμου.

"Ο Αρχιμήδπς δεν μοιάζει με κανέναν. Δεν Θα μπορούσε να συμβεί κάτι καλύτερο από το να ξαναδιαβάσουμε ό,τι είχε στο μυαλό του μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του δυτικού πολιτισμού", αναφέρει ο Will Noel, έφορος Αρχαιοτήτων στο Μουσείο Τέχνης Walters στη Βαλτιμόρη της πολιτείας Μέριλαντ και διευθυντής του ερευνητικού προγράμματος. Και συνεχίζει, "Το Παλίμψηστο είναι το όγδοο θαύμα του κόσμου. Πρώτη φορά βρίσκουμε τρία ξεχωριστά αρχαία κείμενα στο ίδιο βιβλίο".

"Είναι σαν να λάβαμε ένα φαξ από τον 3ο αιώνα π.Χ.", σχολίασε με ενθουσιασμό ο Noel, που μαζί με τους συνεργάτες του βρίσκεται σε ειδικό εργαστήριο του
Πανεπιστημίου του Στάνφορντ όπου υπάρχει ο σχετικός εξοπλισμός.

Το πρωτότυπο κείμενο του Αρχιμήδη - που έζησε και πέθανε στις Συρακούσες από το 287 π.Χ. έως το 212 π.Χ. - είχε αντιγραφεί στην περγαμηνή τον 10ο αιώνα από άγνωστο γραφέα. Τρείς αιώνες αργότερα ο Ιωάννης Μύρωνας, ορθόδοξος μοναχός στα Ιεροσόλυμα, ανακύκλωσε την περγαμηνή ξύνοντας το αρχικό κείμενο και κόβοντας τα κομμάτια δέρματος στη μέση. Έτσι δημιούργησε την παλίμψηστη περγαμηνή, δηλαδή μια επαναχρησιμοποιήσιμη περγαμηνή.

Για να δημιουργήσει το βιβλίο του ο Μύρωνας χρησιμοποίησε, επίσης, ανακυκλωμένες σελίδες από τις εργασίες του ρήτορα Υπερείδη του 4ου αιώνα και άλλα φιλοσοφικά κείμενα.

Η παλίμψηστη περγαμηνή του Μύρωνα έγινε στη συνέχεια τμήμα τόμου με ορθόδοξες προσευχές τις οποίες προσέθεσαν στον τόμο διάφοροι μοναχοί. Αιώνες αργότερα, τον 20ό αιώνα, πλαστογράφοι προσέθεσαν χρυσή εικονογράφηση με στόχο να ανεβάσουν την τιμή του βιβλίου.

Αποτέλεσμα όλων αυτών των παρεμβάσεων στην περγαμηνή ήταν να εξαφανιστεί εντελώς η γραφή του 10ου αιώνα η οποία περιείχε τα κείμενα του Αρχιμήδη. Η τεχνική με τις φθορίζουσες ακτίνες Χ που αποκάλυψε το πρωτότυπο κείμενο του σπουδαίου μαθηματικού έχει χρησιμοποιηθεί £ανά για την αποκάλυψη και «αποκωδικοποίηση» αρχαίων κειμένων, αλλά χρησιμοποιείται επίσης σε διάφορους επιστημονικούς κλάδους (Γεωλογία, Βιολογία κ.ά.).

Η τεχνική

Οι ακτίνες X παράγονται σε ένα σύγχροτρον - έναν επιταχυντή σωματιδίων που χρησιμοποιεί ηλεκτρόνια που ταξιδεύουν κοντά στην ταχύτητα του φωτός για να παραγάγει ισχυρό 'σύγχροτρον' φως.

Το φως καλύπτει ένα ευρύ φάσμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, συμπεριλαμβανομένων και ισχυρών ακτίνων X, ένα εκατομμύριο φορές εντονότερη από μια ακτίνα X μετάδοσης που χρησιμοποιείται στην ιατρική απεικόνιση.

"Με τις φθορίζουσες ακτίνες είναι σαν να εξετάζεις τα αστέρια τη νύχτα, ενώ με τις συνηθισμένες ακτίνες μετάδοσης είναι σαν τα κοιτάμε την ημέρα", εξηγεί η Δρ Uwe Bergmann του εργαστηρίου ακτινοβολίας σύγχροτρων του Στάνφορντ στις ΗΠΑ, όπου έγινε η εργασία.

Η ακτινοβολία αυτή επιτρέπει στους επιστήμονες να εξετάσουν εσωτερικά την ύλη σε μοριακή και ατομική κλίμακα.

Η τεχνική είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την παλίμψηστη περγαμηνή επειδή το μελάνι που χρησιμοποιείται από τον γραφέα για να καταγράψει την εργασία του Αρχιμήδη περιέχει σίδηρο. "Όταν οι ακτίνες X χτυπούν ένα άτομο σιδήρου αυτό εκπέμπει μια χαρακτηριστική ακτινοβολία, αυτό φωτοβολεί", λέει η Δρ Bergmann. "Όταν καταγραφεί η λάμψη μπορεί να αναδημιουργηθεί μια εικόνα όλου του σιδήρου στο βιβλίο."

Οι λέξεις που φωτοβολούν επιδεικνύονται σε μια οθόνη του υπολογιστή, που δίνει έτσι στους ερευνητές την πρώτη άποψη του κειμένου σχεδόν 800 έτη μετά.

Είναι μια αποτελεσματική τεχνική, η οποία όμως είναι ακόμη αρκετά χρονοβόρα. Χρειάζονται περίπου 12 ώρες για το σάρωμα και την αναδημιουργία κειμένων και εικόνων που μπορεί να βρίσκονται κρυμμένες στο «βάθος» μιας σελίδας. Μάλιστα η ερευνητική ομάδα έχει στη διάθεση της άλλα τρία 24ωρα για να συνεχίσει τις έρευνες στο παλίμψηστο, αφού στις 7 Αυγούστου το εργαστήριο κλείνει για να γίνουν εργασίες συντήρησης στα μηχανήματα που βρίσκονται εκεί.