Έρις, το νέο όνομα του νάνου πλανήτη 2003 UB313

Πηγή: AF, 16 Σεπτεμβρίου 2006

Ένας νάνος πλανήτης που ήταν η αιτία για την πιο άγρια διαμάχη μεταξύ των αστρονόμων εδώ και δεκαετίες ονομάστηκε με ένα κατάλληλο όνομα για να θυμίζει αυτή τη διαμάχη: Έρις, η θεά της διαφωνίας η οποία προκάλεσε τον Τρωικό πόλεμο.

Το αντικείμενο, που προηγούμενος ήταν γνωστό ως 2003 UB313 ή με την ανεπίσημη ονομασία του Ζίνα ή Ξένη (στα ελληνικά), επισημάνθηκε τον Ιανουάριο του 2005 από μια ομάδα καλιφορνέζων αστρονόμων, ο ηγέτης των οποίων, Michael Brown, πρότεινε αυτό το όνομα, και η εδρεύουσα στο Παρίσι Διεθνής Αστρονομική Ένωση την αποδέχθηκε. 

Ο νάνος πλανήτης Έρις έχει σχεδόν το ίδιο μέγεθος με τον Πλούτωνα και επιπλέον ενοικεί τη ζώνη Kuiper, μια περιοχή πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα. Πολλοί αστρονόμοι γι αυτό το λόγο πίστευαν - αλλά δεν κατόρθωσαν να πείσουν τους συνέδρους της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (IAU) -  ότι το αντικείμενο αυτό έπρεπε να γίνει ο 10ος πλανήτης του ηλιακού συστήματος.

Αυτή η αξίωση τους όμως απορρίφθηκε και αποφασίστηκε ότι τα μεγάλα αντικείμενα σε αυτήν την περιοχή ήταν "νάνοι πλανήτες", γιατί ήταν πάρα πολύ μικροί για να θεωρηθούν πλήρως αναπτυγμένοι πλανήτες.

Αυτός όμως ο καθορισμός σήμανε ότι και ο μικρός Πλούτωνας έχανε τη θέση του στο Πάνθεον των πλανητών - μια θέση που κρατούσε εδώ και 76 χρόνια - σαν ο 9ος πλανήτης και ο πιο ακραίος πλανήτης του ηλιακού συστήματος.   Αυτή η απόφαση πρόσβαλε έναν μεγάλο αριθμό αστρονόμων, οι οποίοι κάνουν εκστρατεία για μια αναθεώρηση της απόφασης του περασμένου Αυγούστου.

Στα τέλη της περυσινής χρονιάς προσδιορίστηκε με μεγαλύτερη ακρίβεια το μέγεθός της Έριδος (τότε ονομάστηκε ανεπίσημα Zίνα, από το όνομα της γνωστής τηλεοπτικής πολεμίστριας). Το παγωμένο αντικείμενο ακολουθεί μια έντομα πεπλατυσμένη τροχιά σε μέση απόσταση 14 δισ. χιλιομέτρων από τον Ήλιο. Το έτος της διαρκεί 560 γήινα χρόνια και η επιφάνειά της είναι παγωμένη στους μείον 250 βαθμούς.

Είναι το πιο απόμακρο απ' όλα τα αντικείμενα που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι τώρα και βρίσκεται στα ακραία όρια του Ηλιακού Συστήματος, αφού η απόσταση του από τον Ήλιο υπολογίζεται ότι φτάνει τις 97 αστρονομία μονάδες (1 AU είναι 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα). Γι' αυτό και ο υπολογισμός της διαμέτρου του νάνου πλανήτη είναι ιδιαίτερα δύσκολο.  Υπολογίζεται όμως ότι η διάμετρός του ίσως φτάνει περίπου τα 3.000 χιλιόμετρα, όταν η διάμετρος του Πλούτωνα δεν υπερβαίνει τα 2.274 χιλιόμετρα. Από εκεί μακριά ο Ήλιος μας φαίνεται σαν ένα απλό αλλά αρκετά λαμπερό άστρο σ' έναν κατάμαυρο ουρανό και δεν έχει ούτε στο ελάχιστο τη μεγαλειώδη παρουσία με την οποία εμφανίζεται στον ουρανό της Γης μας.

Ο Πλούτωνας, ο Έρις μαζί με τον μεγάλο αστεροειδή Δήμητρα, είναι τα πρώτα αντικείμενα της νέας κατηγορίας των "νάνων πλανητών", οι αριθμοί της οποίας αναμένεται να αυξηθούν πολύ γρήγορα. Αυτό πιστεύουν οι αστρονόμοι που χρησιμοποιούν τα μεγαλύτερα και καλύτερα τηλεσκόπια για να προσδιορίσουν όλο και περισσότερα αντικείμενα στη ζώνη Kuiper.

Στην ελληνική μυθολογία, στο γάμο του Πηλέα και της Θέτιδος, οι γονείς του ημίθεου Αχιλλέα, προσκλήθηκαν όλοι οι Θεοί με εξαίρεση την Έριδα. Επειδή δεν προσκλήθηκε έριξε στον κήπο τους ένα μήλο. Η Ήρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη κάλεσαν τον Πάρη να διαλέξει ποιά από τις τρεις θα πάρει το διαβόητο μήλο της Έριδος. Το πήρε τελικά η Αφροδίτη, που προσέφερε ως αντάλλαγμα στον Πάρη την Ωραία Ελένη, που έγινε η αιτία του Τρωϊκού Πολέμου. 

Κάτω από τη λίστα της IAU, η Έρις υποδεικνύεται επίσημα σαν (136199) Έρις. Έχει ένα φεγγάρι, που λέγεται επίσημα (136199) Έρις Ι, και το οποίο ονομάστηκε Δυσνομία (είχε προταθεί να ονομαστεί Γαβριέλα). Στην ελληνική μυθολογία, η Έρις είχε δύο κόρες, τη Δυσνομία, ένα σαγηνευτικό δόλιο πνεύμα της ανομίας και την Ευνομία, έναν ειρηνικό χαρακτήρα που βάζει τέλος στις συγκρούσεις.

Επιτυχία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών

Το ελληνικό όνομα Έρις, την κόρη της Νύχτας κατά τους αρχαίους Έλληνες, που πήρε τελικά ο νέος νανοπλανήτης 2002UB313, ήταν μια επιτυχία των Ελλήνων αστρονόμων και ειδικότερα Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ο νανοπλανήτης ατυχώς είχε ονομαστεί προσωρινά Zίνα αλλά χάρις στην έντονη διαμαρτυρία Ελλήνων επιστημόνων στο Διεθνές Αστρονομικό Συνέδριο στην Πράγα και μια επιστολή του προέδρου του Αστεροσκοπείου Xρήστου Zερεφού άλλαξε όνομα. Επίσης ο δορυφόρος της Έριδας ονομάστηκε με το αρχαίο ελληνικό όνομα Δυσνομία.

Επίσης, η UNESCO αποδέχτηκε σχετική πρόταση για την ίδρυση ομότιτλης έδρας της για τις «φυσικές καταστροφές» στο Eθνικό Aστεροσκοπείο Aθηνών. γενικότερα.

Αλλαγή και στο όνομα του Πλούτωνα

Σαν να μην έφτανε που εξοστρακίστηκε από το κλαμπ των πλανητών ο Πλούτωνας έχασε και το όνομά του. Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση αποφάσισε πριν λίγες μέρες ότι το μικρό παγωμένο σώμα δεν αξίζει το μυθικό του όνομα και θα πρέπει να αποκαλείται απλά 134330.

Επεκτείνοντας την εφαρμογή του νέου ορισμού για τους πλανήτες στην ταξινόμηση των σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος, το Κέντρο Ελασσόνων Πλανητών, μια επιτροπή της Αστρονομικής Ένωσης, έκρινε ότι ο πρώην πλανήτης πρέπει να έχει την ίδια μεταχείριση με τους 136.562 αστεροειδής και άλλα σώματα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο.

Και φυσικά θεωρούνται περιττά πλέον και τα ονόματα των φεγγαριών του πρώην Πλούτωνα και νυν 134330, του Χάροντα, της Νυκτός και της Ύδρας. Από τώρα και στο εξής θα ονομάζονται 134340 Ι, ΙΙ και ΙΙΙ αντίστοιχα, ως μέλη ενός κοινού συστήματος σωμάτων.

Από την αρχή πάντως της ανακάλυψης του, στις 23 Ιανουαρίου του 1930, η αντιμετώπιση του Πλούτωνα ήταν ιδιαίτερα προβληματική όχι μόνο επειδή βρισκόταν τόσο πολύ μακριά, αλλά και επειδή ο πλανήτη αυτός είχε πολύ μικρό μέγεθος αφού είναι μικρότερος και από τη Σελήνη (3.476 χλμ.) και από τον Τρίτωνα (2.705 χλμ.) και από ακόμη πέντε δορυφόρους του Δία και του Κρόνου. Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι ο Πλούτων μοιάζει πολύ περισσότερο με τον Τρίτωνα, που είναι ο μεγαλύτερος από τους 11 (μέχρι τώρα) δορυφόρους του Ποσειδώνα, παρά με τους τέσσερις αέριους γίγαντες πλανήτες που βρίσκονται πριν απ' αυτόν. Δεδομένου μάλιστα ότι ο Τρίτωνας δεν σχηματίστηκε μαζί με τον πλανήτη του αλλά απλώς αιχμαλωτίστηκε από τον Ποσειδώνα, καθώς περνούσε δίπλα του, πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι το ίδιο θα μπορούσε να γίνει κάποια στιγμή και με τον Πλούτωνα.

Κάτι τέτοιο φυσικά δεν είναι καθόλου απίθανο, αφού τα δυο αυτά αντικείμενα, Ποσειδών και Πλούτων, διασχίζουν ο ένας την τροχιά του άλλου δυο φορές περίπου κάθε 248 χρόνια, όπως έγινε μεταξύ των ετών 1979 και 1999. Έτσι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση κατά την οποία ο Ποσειδώνας θα μπορούσε κάποτε, στο απώτερο μέλλον και μετά την πάροδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών, να συλλάβει με τη βαρυτική του δύναμη τον Πλούτωνα και να τον μετατρέψει κι αυτόν σε δορυφόρο του. Σ' αυτή την περίπτωση ο Πλούτωνας θα είναι ο πρώτος δορυφόρος ενός πλανήτη που θα διαθέτει και τρεις δικούς του δορυφόρους, τον Χάροντα, τη Νύχτα και την Ύδρα.

Ορισμένα στοιχεία που συνηγορούσαν στο διωγμό του Πλούτωνα από τις τάξεις των πλανητών περιλαμβάνουν τη μεγάλη κλίση που έχει ο άξονας περιστροφής του, που φτάνει τις 122 μοίρες ενώ και η περιφορά του γύρω από τον Ήλιο είναι αντίθετη από αυτήν των άλλων πλανητών. Η άποψη τους αυτή ενισχυόταν και από το γεγονός ότι ενώ η τροχιά καθενός από τους οκτώ κανονικούς πλανήτες είναι σχεδόν διπλάσια από την τροχιά του προηγουμένου του, αυτή η ακολουθία δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση του Πλούτωνα Πραγματικά η μέση απόσταση του Πλούτωνα φτάνει τα 5,9 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα όταν η μέση απόσταση του Ποσειδώνα είναι 4,5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.

Νέα κατάταξη και κατηγορία αντικειμένων στο Ηλιακό μας Σύστημα

Σε μια οριστική απόφαση της IAU, το Ηλιακό μας Σύστημα περιλαμβάνει πλέον όχι μόνο οκτώ κανονικούς πλανήτες αλλά και νάνους ή πλουτώνιους πλανήτες, σύμφωνα με το νέο ορισμό που δόθηκε στη λέξη πλανήτης. Η απόφαση αυτή πάρθηκε στα τέλη του Αυγούστου στη γενική συνέλευση της Πράγας και ορίζει ότι "πλανήτης θεωρείται κάθε ουράνιο αντικείμενο το οποίο βρίσκεται σε τροχιά γύρω από ένα άστρο, έχει σφαιρικό σχήμα λόγω της μάζας που περιλαμβάνει, έχει καθαρίσει την περιοχή της τροχιάς του απ' όλα τα άλλα παρόμοια αντικείμενα, και τέλος δεν είναι ούτε άστρο ούτε δορυφόρος κάποιου άλλου πλανήτη".

Σύμφωνα με τον πιο πάνω ορισμό αυτό κάθε αντικείμενο που δεν είναι ένας από τους οκτώ κλασικούς πλανήτες, δεν είναι δορυφόρος κάποιου πλανήτη, δεν είναι άστρο και έχει διάμετρο πάνω από 800 χιλιόμετρα και μάζα πάνω από 500.000 τρισεκατομμύρια τόνους (άρα και σφαιρικό σχήμα) θεωρείται πλέον ως ένας νάνος πλανήτης με κύριο εκπρόσωπο της νέας αυτής κατηγορίας τον μέχρι τώρα θεωρούμενο ως ένατο πλανήτη, Πλούτωνα.

Με το νέο αυτό ορισμό δεκάδες νέα αντικείμενα θ' αποκτήσουν σύντομα τον τίτλο του νάνου πλανήτη, αφού εκεί έξω, στις παγωμένες παρυφές του Ηλιακού μας Συστήματος και σε απόσταση δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από το ζωοδότη Ήλιο, έχουν ανακαλυφθεί τα τελευταία χρόνια αρκετά πλανητοειδή αντικείμενα που διαθέτουν τα χαρακτηριστικά του νέου ορισμού.

Έτσι, με τη νέα απόφαση της IAU στους οκτώ κλασικούς και κοινά αποδεκτούς πλανήτες (Ερμή, Αφροδίτη, Γη, Άρη, Δία, Κρόνο, Ουρανό και Ποσειδώνα) προστίθεται πλέον κι ένα άλλο είδος πλανητών, που ονομάζονται συλλογικά Πλουτώνιοι, από την ονομασία του πλανήτη Πλούτωνα, ο οποίος ήταν ο πρώτος αυτής της κατηγορίας που ανακαλύφθηκε. Με την ίδια μάλιστα απόφαση στη νέα αυτή κατηγορία πλανητών, εκτός από τον Πλούτωνα, εντάχθηκαν ήδη κι άλλα δυο αντικείμενα που θεωρούνται πλέον ως νάνοι πλανήτες: η Έρις και η Δήμητρα, που βρίσκεται στη Ζώνη των Αστεροειδών ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία.

Η Δήμητρα είναι ο μεγαλύτερος αστεροειδής της Ζώνης Κόιπερ με διάμετρο 957 χιλιομέτρων και ο πρώτος αστεροειδής που ανακαλύφθηκε από το Σικελό αστρονόμο Τζουζέπε Πιάτσι την Πρωτοχρονιά του 1801. Η μέση απόσταση της Δήμητρας από τη Γη είναι 258 εκατομμύρια χιλιόμετρα και δημιουργήθηκε σ' ένα ψυχρό και υγρό περιβάλλον με την παρουσία υδρατμών. Γι' αυτό υπολογίζεται ότι η Δήμητρα πρέπει να διαθέτει περιοχές με παγετώνες στην επιφάνεια της ή ακόμη και νερό σε υγρή μορφή κάτω από την επιφάνεια.

Η γέννηση της Δήμητρα υπολογίζεται ότι έγινε στα πρώτα 10 με 15 εκατομμύρια χρόνια της ζωής του Ηλιακού μας συστήματος κι έτσι στην επιφάνεια της πρέπει να έχει φυλακισμένη την ιστορία των πρώτων εκείνων χρόνων της εξέλιξης του πλανητικού μας συστήματος Ένα διαστημικό όχημα με την ονομασία Dawn αναμένεται να εκτοξευθεί το 2007 και να φτάσει στη Δήμητρα τον Αύγουστο του 2014, την οποία θα μελετήσει για περίπου 9 μήνες και κατόπιν ίσως κατευθυνθεί για να μελετήσει και άλλους αστεροειδείς που θα βρίσκονται κοντά της.

Home