Δύο υπερκαινοφανείς εκρήγνυνται σε ένα σπάνιο διπλό θανάσιμο κτύπημα

Πηγή: NewScientist, 20 Νοεμβρίου 2006

Ένα πορτρέτο δύο υπερκαινοφανών, που εξερράγησαν ακριβώς με πέντε μήνες διαφορά στον ίδιο γαλαξία, έχει φτιαχτεί από το διαστημικό τηλεσκόπιο Swift της NASA. Στον γαλαξία NGC 1316, έχουν μέσα σε 26 χρόνια εκραγεί τέσσερις υπερκαινοφανείς, που είναι ο υψηλότερος ρυθμός που έχει μετρηθεί ποτέ.

Και οι τέσσερις σουπερνόβες ήταν τύπου Ia, που θεωρούνται πως εμφανίζονται όταν ένας λευκός νάνος - ένα σβησμένο άστρο - συλλέγει πάρα πολύ αστρική ύλη από ένα γειτονικό άστρο. Με αυτό τον τρόπο ξεκινά πάλι μια πυρηνική σύντηξη που ξεφεύγει από κάθε έλεγχο, σχίζοντας κυριολεκτικά το λευκό νάνο.

Στην εικόνα δεξιά φαίνονται οι δύο σουπερνόβες (μέσα στους κύκλους) πλευρικά του φωτεινού πυρήνα του γαλαξία NGC 1316. Μοιάζουν με τα μάτια και τη μύτη σε αυτήν την εικόνα που λήφθηκε από το δορυφόρο Swift της NASA. Ένα άλλο φωτεινό σημείο στην άκρη αριστερό είναι ένα αστέρι στο Γαλαξία μας

Και οι δύο σουπερνόβες ανιχνεύθηκαν αρχικά από το έδαφος από έναν ερασιτέχνη αστρονόμο στη Νότια Αφρική, τον Berto Monard. Το Swift κλήθηκε έπειτα να κάνει παρατηρήσεις σε μήκη κύματος που αντιστοιχούν σε υπεριώδεις ακτίνας και ακτίνες X.

Το πρώτο γεγονός ανιχνεύθηκε στις 19 Ιουνίου 2006 και εμφανίζεται ως ένα κιτρινωπό σημείο στη μέση και δεξιά. Το δεύτερο γεγονός ανιχνεύθηκε στις 5 Νοεμβρίου, και εμφανίζεται ως ένα άλλο σημείο στη μέση και αριστερά.

Καθυστερημένη αντίδραση

Το άσπρο τμήμα μεταξύ των δύο σουπερνοβών είναι ο φωτεινός πυρήνας του γαλαξία. Το σημείο στην άκρη αριστερά είναι ένα αστέρι στο Γαλαξία μας, που έτυχε να βρεθεί στην ίδια κατεύθυνση με το NGC 1316.

Εκτός από αυτούς τους δύο σουπερνόβα βρήκαμε κι άλλους δύο προηγούμενους στον ίδιο γαλαξία, επίσης του τύπου Ia, που εμφανίστηκαν το 1980 και το 1981. Είναι ο πρώτος γαλαξίας στον οποίο εμφανίζονται τόσοι νέοι σουπερνόβα. Ένας τυπικά μεγάλος γαλαξίας έχει περίπου τρεις σουπερνόβα ανά αιώνα.

Ο γαλαξίας που φιλοξενεί αυτούς τους σουπερνόβα είναι ένας τεράστιος ελλειπτικός γαλαξίας περίπου 80 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας, και εμφανίζεται να συγχωνεύεται με έναν σπειροειδή γαλαξία κατά τα προηγούμενα 2 δισεκατομμύρια έτη.

Είναι πιθανόν αυτός ο υψηλός ρυθμός εμφάνισης σουπερνοβών να είναι κάποια καθυστερημένη αντίδραση στη συγχώνευση των γαλαξιών, λέει ο Peter Brown του πολιτειακού πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας και μέλος της ομάδας που έκανε τις παρατηρήσεις με το Swift.

Αστρικό βρεφοκομείο

Οι συγχωνεύσεις προκαλούν υψηλούς ρυθμούς σχηματισμού άστρων και μετά από μερικά δισεκατομμύρια έτη αστρικής εξέλιξης, το φαινόμενο αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερους ρυθμούς σχηματισμού σουπερνοβών τύπου Ia, λέει ο όδιος. «Εάν γεννιούνται περισσότερα αστέρια, μετά θα υπάρχουν περισσότερα άστρα που θα πεθάνουν».

Αλλά ο ίδιος αναγνωρίζει ότι θα μπορούσε επίσης να οφείλεται σε μια στατιστικού τύπου αύξηση. Επειδή ελέγχεται ένας μεγάλος αριθμός γαλαξιών για σουπερνόβα, κάθε τόσο μπορεί κάποιος να παρατηρήσει μια σειρά από τέτοιους υπερκαινοφανείς, όπως έγινε και με αυτόν τον γαλαξία, δηλαδή κατά τύχη.

Εκτός από τον έλεγχο του ουρανού για εκρήξεις ακτίνων γάμμα, τις εφήμερες εκρήξεις από τον θάνατος κάποιου τεράστιου άστρου, το Swift μελετά σουπερνόβα μέσα σε απόσταση 300 εκατομμύρια έτη φωτός περίπου από τη Γη.

Οι παρατηρήσεις στις υπεριώδεις ακτίνες και τις ακτίνες X μπορεί να βοηθήσουν τους αστρονόμους να καταλάβουν εάν η φωτεινότητα ενός σουπερνόβα μεταβάλλεται με το ποσοστό των βαρέων στοιχείων στο αστέρι. Τέτοιες παραλλαγές θα είχαν επιπτώσεις και στους υπολογισμούς της απόστασης τους, οι οποίοι απαιτούνται για τη μελέτη της σκοτεινής ενέργειας και βασίζονται στους σουπερνόβα τύπου Ia.