Υπάρχει κανένας Πλανήτης X;

Πηγή: New Scientist, 31 Ιανουαρίου 2009

Για να πούμε ότι το ηλιακό μας σύστημα είναι μια περίτεχνη κατασκευή, είναι εύλογο να υποθέσει κάποιος ότι γνωρίζουμε όλα τα μικρά τμήματα του από τα οποία φτιάχνεται. Είναι πολλοί όμως που υποψιάζονται ότι υπάρχει εκεί έξω ένας αθέατος παγωμένος πλανήτης, ο Πλανήτης X, του ίδιου μεγέθους με τον Άρη ή ακόμη και με της Γης.

Ο Πλανήτης X θα είναι η πιο σημαντική προσθήκη στο ηλιακό σύστημα, από την εποχή της ανακάλυψης του Πλούτωνα, που τώρα πια δεν θεωρείται κανονικός πλανήτης, το 1930.

Όταν η Διεθνής Αστρονομική Ένωση ψήφισε για να υποβαθμίσει τον Πλούτωνα σε νάνο πλανήτη το 2006, καθόρισαν τρία κριτήρια για να είναι κάποιο αντικείμενο πλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα: πρέπει να στρέφεται γύρω από τον Ήλιο, η βαρύτητα του πρέπει να είναι τόση ώστε να μπορεί να έχει ένα σχεδόν σφαιρικό σχήμα, και τέλος πρέπει να έχει τόση μάζα ώστε να έχει ξεκαθαρίσει από την τροχιά του άλλα μικρότερα αντικείμενα.

Ο Πλούτωνας δεν εξασφαλίζει αυτό το τρίτο σημείο. Είναι μόνο ένα από τα πολλά αντικείμενα της ζώνης Kuiper (KBOS), παγωμένα μικρά αντικείμενα από συντρίμμια που γεμίζουν όλο το διάστημα από την τροχιά του Ποσειδώνα στις 30 αστρονομικές μονάδες (AU) έως περίπου τις 50 AU. (1 AU είναι η απόσταση μεταξύ της Γης και του Ήλιου).

Δεξιά: Μια καλλιτεχνική απεικόνιση που δείχνει τον νάνο πλανήτη Έρις, γνωστόν και ως 2003UB313, στα εξωτερικά περιθώριο του ηλιακού μας συστήματος. Ο Ήλιος μας φαίνεται δεξιά σαν ένα μικρό αστέρι από εκείνη την απόσταση. Ο πλανήτης Έρις είναι αρκετά μεγαλύτερος από τον Πλούτωνα και περίπου τρεις φορές πιο μακριά από τον Ήλιο. Για πρώτη φορά φωτογραφήθηκε το 2005

Κάθε νέο αντικείμενο θα πρέπει να ξεχωρίζει καθαρά από τα αντικείμενα της ζώνης Kuiper για να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως πλανήτη. Ωστόσο κατά περίεργο τρόπο, υπάρχουν μελέτες της ζώνης που προτείνουν την ύπαρξη του Πλανήτη Χ. Ορισμένα αντικείμενα της ζώνης Kuiper (KBOS) ταξιδεύουν σε εξαιρετικά επιμήκεις τροχιές γύρω από τον ήλιο. Άλλα KBOS έχουν απότομες τροχιές σχεδόν σε ορθή γωνία με τις τροχιές όλων των μεγάλων πλανητών.

Ο αστρονόμος Percival Lowell επινόησε πρώτος την υπόθεση του Πλανήτη X

"Οι παράξενες τροχιές αυτές θα μπορούσαν να είναι σημεία της 'όχλησης' από ένα μακρινό αντικείμενο μεγάλης μάζας," λέει ο Robert Jedicke, επιστήμονας του ηλιακού συστήματος στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης.

Αυτή όμως η άποψη δεν συναντάει την γενική συναίνεση. Μια μετανάστευση με αργό ρυθμό, στο πρώιμο στάδιο του ηλιακού μας συστήματος, προς τα έξω των γιγάντιων πλανητών θα μπορούσε να εξηγήσει, επίσης, ορισμένες από αυτές τις περίεργες τροχιές των KBO - παρά το γεγονός ότι έχει δυσκολίες αυτή η άποψη να εξηγήσει όλες τις ιδιότητες που παρατηρήθηκαν στην ζώνη Kuiper.

Κατά τα τελευταία 20 χρόνια, έχουν ερευνηθεί μεγάλες ζώνες του ουρανού για σώματα που κινούνται αργά και βρέθηκαν πάνω από 1000 KBOS. Αλλά αυτές οι έρευνες μπορεί να εντοπίσουν μόνο μεγάλα, φωτεινά αντικείμενα. Έρευνες μακράς έκθεσης που μπορούν να βρουν μικρότερα και λιγότερα φωτεινά αντικείμενα καλύπτουν μόνο μικρές περιοχές του ουρανού. Ένα αντικείμενο σαν τον Άρη και σε μια απόσταση, έστω 100 AU, θα είναι τόσο μικρής φωτεινότητας που εύκολα μπορεί να έχει  διαφύγει από τον εντοπισμό.

Το γεγονός αυτό θα μπορεί να αλλάξει σύντομα. Τον Δεκέμβριο του 2008, τέθηκε σε λειτουργία το Panoramic Survey Telescope and Rapid Response System (Pan-STARRS) του παρατηρητηρίου Haleakala στο Maui της Χαβάης. Σύντομα, τέσσερα τηλεσκόπια - είναι εξοπλισμένα με τις μεγαλύτερες στον κόσμο ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, με 1,4 δισεκατομμύρια πίξελ το καθένα - θα ψάξουν στον ουρανό για οτιδήποτε αναβοσβήνει ή κινείται. Ο κύριος στόχος τους είναι να ψάχνουν για τους δυνητικά επικίνδυνους αστεροειδείς που στοχεύουν τη Γη, αλλά και κάποιοι κάτοικοι του εξωτερικού ηλιακού συστήματος (μακρινά αντικείμενα στα όρια του) δεν θα ξεφεύγουν από τα μάτια τους.

Ο Jedicke και η ομάδα του είναι απασχολημένοι με την ανάπτυξη λογισμικού για να σημειώνουν αντικείμενα με αυτόματο τρόπο με τη χρήση της Pan-STARRS. Η ανακάλυψη του Πλανήτη Χ θα είναι συναρπαστική, λέει ο ίδιος.

Η μόνη εξήγηση για την παρουσία του Πλανήτη Χ εκεί πάνω, θα είναι το εξής γεγονός: ορισμένα μεγάλα σώματα που συνενώθηκαν πολύ νωρίς στην ιστορία του ηλιακού μας συστήματος, θα πρέπει να εκτινάχθηκαν από την βαρύτητα των γιγάντιων πλανητών αργότερα. Αυτό το φαινόμενο θα εδραιώσει τις ιδέες μας για το πώς  πρέπει να αναπτύχθηκε το ηλιακό σύστημα, και ίσως να είναι ένα σκαλοπάτι προς την κατεύθυνση των πιο απομακρυσμένων περιοχών