Ο κόσμος γιορτάζει τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου

Άρθρο, 12 Φεβρουαρίου 2009

Στις 12 Φεβρουαρίου όλος ο κόσμος γιόρτασε τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Κάρολου Δαρβίνου. Ήταν ο 6ος γιος ενός εύπορου γιατρού και σπούδασε στο Εδιμβούργο Θεολογία και Βιολογία. Χαρακτηριστική ήταν η αγάπη του προς τη φύση αλλά και η συλλεκτική του μανία. Μάζευε πέτρες, φυτά, απολιθώματα, όστρακα κλπ. από πολύ νεαρή ηλικία.

Από το 1831 μέχρι το 1837 ένας νέος Άγγλος φυσιολόγος, ο Κάρολος Δαρβίνος, διέσχιζε τον κόσμο πάνω σε ένα ιστιοφόρο του βρετανικού ναυτικού, επιφορτισμένος να διεξάγει χαρτογραφικές έρευνες στη Νότια Αμερική. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού είχε την ευκαιρία να δει πολλά φυτά και ζώα. Συγκέντρωσε δείγματα, τα ανέλυσε και παρατήρησε ότι τα ίδια είδη, όταν ζούσαν σε περιοχές μακρινές τη μία από την άλλη, αποκτούσαν διαφορετικά χαρακτηριστικά, ανάλογα με το είδος της τροφής και με το περιβάλλον.

Σχημάτισε λοιπόν την ιδέα ότι τα ζώντα είδη συν τω χρόνω αλλάζουν αναπτύσσοντας διαφορετικά χαρακτηριστικά και ότι επιζούν τα άτομα και οι πληθυσμοί που κατορθώνουν να βρίσκουν την απαραίτητη τροφή και να αναπαράγονται, οπότε καταλήγουν μ' αυτόν τον τρόπο να προσαρμόζονται καλύτερα στο περιβάλλον τους.

Αντίθετα, τα άτομα και οι πληθυσμοί που δυσκολεύονται να αναπτυχθούν και να αναπαραχθούν, τείνουν να εξαφανισθούν. Επομένως το περιβάλλον είναι αυτό που συμβάλλει στην επιλογή των διαφορετικών ειδών και των διαφορετικών πληθυσμών αλλά και των ατόμων του ιδίου είδους. Και εφόσον το περιβάλλον αλλάζει συνεχώς, αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου και τα χαρακτηριστικά των οργανισμών.

Ο Δαρβίνος ονόμασε αυτή τη διαδικασία φυσική επιλογή. Δεν ήταν ακόμη βέβαιος για το πώς επήλθαν αυτές οι αλλαγές, ήταν όμως γνωστό ότι οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι επέλεγαν και διασταύρωναν μεταξύ τους ποικιλίες φυτών και ζώων, για να βελτιώσουν την παραγωγικότητα και άλλα χαρακτηριστικά, προβαίνοντας σε μια τεχνητή επιλογή όμοια σε μεγάλο βαθμό με την αυτόματη επιλογή της φύσης.

Τι είναι η επιλογή και η εξέλιξη

Σήμερα ορίζεται ως η συνεχής και αναπόφευκτη μεταβολή των ειδών στο πέρασμα του χρόνου. Καλό είναι να ξεκαθαρίσουμε αμέσως ότι επιλογή δεν σημαίνει αναγκαστικά βελτίωση ή πρόοδο. Στην Ιστορία παρουσιάστηκαν περιπτώσεις καθαρής υποβάθμισης και διαστρέβλωσης που υπήρξαν αφετηρία νέων κλάδων, ακόμα και ανθρωπίνων, οι οποίοι εν συνεχεία εξαφανίστηκαν.

Επιλογή σημαίνει πρωτίστως βαθμιαία διαφοροποίηση. Με το πέρασμα του χρόνου οι ζώντες οργανισμοί μεταβάλλονται και εμφανίζονται νέες μορφές που για μεγάλο χρονικό διάστημα συνυπάρχουν με τις παλαιότερες, και με τη σειρά τους υφίστανται νέες αλλαγές. Ας θυμηθούμε την εκπληκτική ποικιλία φυτών, λουλουδιών και πουλιών ή τους δεινόσαυρους που ήρθαν στο φως τα τελευταία 200 χρόνια.

Η εξέλιξη επιφέρει στη υπάρχουσα ποικιλία μεταβολές και αύξηση οι οποίες συχνά, αλλά όχι πάντα, συνοδεύονται από αύξηση της συνθετότητας. Παράδειγμα είναι η υπέρτατη εκλέπτυνση στην οποία μετά από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια έφθασαν όργανα όπως το μάτι και το αυτί, ή η εξέλιξη του εγκεφάλου μας που μας καθιστά ικανούς για σκέψεις και ενέργειες άγνωστες τότε που οι προγονοί μας δεν είχαν μάθει ακόμη να χρησιμοποιούν τη φωτιά ή να σπάζουν με πέτρες τα κόκαλα των ζώων για να φάνε τον μυελό των οστών.

Εξέλιξη σημαίνει τελικά ανάπτυξη της ικανότητας προς ένταξη στο περιβάλλον, πράγμα που σε τελευταία ανάλυση είναι ο αποφασιστικός παράγων για την ευημερία ή την εξαφάνιση ενός είδους. Τα μεγάλα χωρίς φτερούγες πτηνά που κατοικούσαν στη Νέα Γουινέα την προϊστορική περίοδο εξαφανίστηκαν τελικά, όταν στο περιβάλλον τους εισέβαλαν άντρες οπλισμένοι με ξύλινα δόρατα. Με τον ίδιο τρόπο ολόκληροι πληθυσμοί ανθρώπων εξαφανίστηκαν, όταν στο περιβάλλον τους εισέδυσαν βάκιλοι όπως ο ιός της γρίπης ή της ιλαράς τους οποίους δεν μπορούσαν να καταπολεμήσουν.

Τι κάνει εφικτή την εξέλιξη;

Η απάντηση είναι πολύ απλή: η ίδια η ζωή. Και ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ζωής; Η κίνηση πάντως δεν είναι, αφού π.χ. τα φυτά είναι ζωντανά, αλλά δεν κινούνται από μόνα τους. Ούτε η πολυπλοκότητα είναι, αφού και το αυτοκίνητο είναι ένα σύστημα σύνθετο και κινούμενο, όχι όμως και ζωντανό. Ούτε ο κύκλος "γέννηση-αύξηση-θάνατος" είναι, γιατί και ο βράχος "γεννιέται" π.χ. μετά την έκρηξη ενός ηφαιστείου, και ο κρύσταλλος μπορεί να αυξηθεί, και όλα τα πράγματα αργά ή γρήγορα τελειώνουν. Αποκλειστικό χαρακτηριστικό της ζωής είναι η αυτοαναπαραγωγή. Η ζωή υπό τις κατάλληλες συνθήκες αναπαράγει τον εαυτό της και μπορεί να αποκτήσει τεράστια ποικιλία μορφών, όπως μαρτυρεί ο κόσμος που μας περιβάλλει. Και ο κρύσταλλος μπορεί υπό ορισμένες συνθήκες να δημιουργήσει αντίγραφα του εαυτού του, αυτά όμως τα αντίγραφα θα έχουν την ίδια δομή με τον γεννήτορα τους.

Η ιδέα της εξέλιξης δεν επινοήθηκε από τον Δαρβίνο. Διάφοροι σημαντικοί στοχαστές πριν από αυτόν είχαν διατυπώσει λιγότερο ή περισσότερο ρητά την εικασία ότι τα έμβια όντα μεταμορφώνονται στον χρόνο.

Για παράδειγμα, ο Αναξίμανδρος πρότεινε μια ευφάνταστη ανθρωπογονία σύμφωνα με την οποία οι πρώτοι άνθρωποι δημιουργήθηκαν από ιχθυόμορφα πλάσματα. Όμως, και άλλοι προσωκρατικοί φιλόσοφοι είχαν κάνει παρόμοιες εικασίες για την αβιοτική προέλευση ή τις μεταμορφώσεις των πρώτων μορφών ζωής.

Ο Δαρβίνος και το ταξίδι του

Ο Δαρβίνος θεωρείται ακόμα και σήμερα καταπληκτικός, όπως και τότε. Η ιδέα του Δαρβίνου να αναζητούμε συνεχώς τι συμβαίνει με την ποικιλότητα των ειδών, είναι ακόμη πρόκληση για τους ειδικούς. Ίσως και στο μέλλον οι επιστήμονες που ασχολούνται με την εξελικτική πορεία των ειδών να νιώθουν έτσι. Σε κάθε ουρά καμηλοπάρδαλης, σε κάθε φτερό από οποιοδήποτε πτηνό, σε κάθε άκρο οποιουδήποτε ζώου ή και ανθρώπου μπορεί ο καθένας μας να παρακολουθήσει τη θεωρία του Δαρβίνου.

Ο Κάρολος Δαρβίνος στα 22 του χρόνια εγκατέλειψε τις σπουδές της Ιατρικής και της Θεολογίας επηρεασμένος από τα ημερολόγια του Αλεξάντερ φον Χούμπολτ, για να επισκεφθεί τα νησιά Μαδέρα με σκοπό να μελετήσει τη φυσική τους ιστορία. Το 1831 δέχθηκε όμως την πρόταση να πάρει τη θέση ‘βοηθού’ κυβερνήτη στο πολεμικό πλοίο Beagle, το οποίο είχε ως σκοπό την χαρτογράφηση των ακτών της Νότιας Αμερικής.

Ξεκίνησε λοιπόν με το αγγλικό ιστιοφόρο Beegle ένα περιπετειώδες εξαετές εξερευνητικό ταξίδι, κατά τη διάρκεια του οποίου παρατήρησε και συνέλεξε με μια πρωτοφανή διορατικότητα εκατοντάδες είδη φυτών, ζώων, απολιθωμάτων και πετρωμάτων.

Εκεί για πρώτη φορά, όπως γράφει στα ημερολόγιά του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «τα είδη δεν μένουν αμετάβλητα, αλλά αλλάζουν». Στην αμέσως επόμενη πρόταση υπογραμμίζει όμως πως μια τέτοια σκέψη ή θεωρία θα ήταν «κάτι σαν δολοφονία».

Και πράγματι αυτή η θεωρία ήταν η δολοφονία της μέχρι τότε ιστορίας του ανθρώπινου πολιτισμού. Διότι η θεωρία αυτή άκρως ριζοσπαστική εξόντωσε όλες τις παλιές θεωρίες. Εκεί στη Νότια Αμερική διαπίστωσε πως πρέπει να αναμορφώσει τις ιδέες του και να διατυπώσει μια νέα άποψη γι αυτό που ονομάζουμε φύση ή κόσμο.

Φτάνοντας πίσω πάλι στη Βρετανία συνέλαβε ολοκληρωμένα την επαναστατική - μέχρι και σήμερα - θεωρία της εξέλιξης των ειδών, την οποία δημοσίευσε πολλά χρόνια αργότερα, και η οποία βασίζεται στην αρχή ότι η εξέλιξη καθοδηγείται από τη φυσική επιλογή.

Η θεωρία του για την εξέλιξη δεν χαρακτηρίζεται μόνο από βάθος αλλά και από εύρος, καθώς ασχολήθηκε παράλληλα με την αναπαραγωγή των ζώων, την γεωγραφική κατανομή των ειδών, την ανατομία και τα φυτά. Ο Κάρολος Δαρβίνος είναι αλήθεια πως έκανε την φυσική ιστορία, αληθινή επιστήμη.

Τα βιβλία του

Το 1859 δημοσίευσε επιτέλους σε 1250 αντίτυπα την "Καταγωγή των Ειδών", το αποτέλεσμα του πενταετούς εξερευνητικού ταξιδιού και της μελέτης του στην Νότια Αμερική, προκαλώντας ελάχιστο ενθουσιασμό στην τότε κοινωνία αλλά και οργή, αποστροφή και διενέξεις. Η εκκλησία αμέσως κατηγόρησε τον Δαρβίνο για αιρετικό, βλάσφημο και άθεο.

Ας σημειωθεί πως ο Δαρβίνος πείσθηκε να δημοσιεύσει το βιβλίο του μόνο όταν ένας άλλος νεαρός επιστήμονας τότε, ο Αλφρεντ Ράσελ Ουάλας, δήλωσε δημόσια ότι είχε καταλήξει - με τα ίδια μέσα - σε ανάλογα συμπεράσματα με αυτά του Δαρβίνου, για την εξέλιξη των ειδών.

Και μόνον το γεγονός ότι ο Δαρβίνος στο πρώτο του αυτό έργο έκανε τη δειλή, αλλά σαφέστατη διαπίστωση πως «έτσι θα ριχθεί φως στην καταγωγή και στην ιστορία του ανθρώπου», συνιστούσε τότε στη βικτωριανή Αγγλία αλλά και σε όλη την Ευρώπη ‘θανάσιμο αμάρτημα’ για την επίσημη εκκλησία και το ποίμνιο.

Στην εποχή μας οι περισσότεροι άνθρωποι εξακολουθούν να αγνοούν, να παρανοούν ή και να αποστρέφονται τις ιδέες της εξέλιξης, αλλά και αρκετοί «ειδήμονες» επιμένουν να αρνούνται ή, ακόμη χειρότερα, να παραγνωρίζουν σκοπίμως τη σημασία της δαρβινικής επανάστασης για την ανθρώπινη σκέψη και ειδικότερα για τις βιολογικές επιστήμες.

Ενώ όμως στις μέρες μας οι σφοδρές αντιπαραθέσεις μεταξύ εξελικτιστών και δημιουργιστών αποτελούν ένα θλιβερό, και μάλλον ανούσιο κατάλοιπο του παρελθόντος, η γενικευμένη σήμερα αδιαφορία για τις εντυπωσιακές κατακτήσεις της εξελικτικής σκέψης είναι ένα νέο και άκρως ανησυχητικό φαινόμενο.

Σήμερα, 150 χρόνια μετά την δημοσίευσή του βιβλίου, οι επιστήμες επιβεβαιώνουν συνεχώς τις υποθέσεις του και τη θεωρία του.

Η θεωρία του Δαρβίνου στηρίχθηκε στο νόμο της φυσικής επιλογής, σύμφωνα με τον οποίο όλα τα έμβια όντα που προσαρμόζονται άριστα στο περιβάλλον τους είναι και εκείνα που διαιωνίζουν με επιτυχία το είδος τους.

Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε την ίδια εποχή και ο φυσιοδίφης, εξερευνητής και βιολόγος Alfred Russel Wallace, γι’ αυτό και παρουσίασαν μαζί τη θεωρία της φυσικής επιλογής.

Η θεωρία αυτή είναι τόσο στέρεα θεμελιωμένη που συνιστά ακόμη και σήμερα εργαλείο κατανόησης της εξελικτικής διαδικασίας των ειδών.

Μία από τις πιο παράξενες εργασίες για την επιβεβαίωση της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής ήταν του μικροβιολόγου Bruce Levin, ο οποίος παρατήρησε την εξέλιξη του βακτηριδίου Escherichia coli που παρεπιδημούσε στο έντερο του. Εξετάζοντας το χαρτί υγιεινής που χρησιμοποιούσε καθημερινά, ανακάλυψε πως μέσα σε έναν μόνο χρόνο σχηματίστηκαν 53 διαφορετικά στελέχη, από τα οποία επέζησαν τα δύο. Αυτό δίνει μιαν ιδέα των αποτελεσμάτων της εξέλιξης όχι μόνο γύρω μας αλλά και μέσα μας. Άλλωστε όπως είπε ο Νομπελίστας Ιατρικής MacFarlane Burnet, ο καλύτερος τρόπος για να αντιληφθούμε την εξέλιξη είναι η παρατήρηση του ενεργού ανοσοποιητικού συστήματος απέναντι στα βακτηρίδια και τους ιούς (και αντιστρόφως).

Στο επόμενο βιβλίο του "Η Καταγωγή του Ανθρώπου" το 1871, υποστήριξε ότι ο άνθρωπος προήλθε από τον πίθηκο, και έτσι προκάλεσε ένα νέο κύμα διαμαρτυριών από τους ίδιους κύκλους.

Δίκαια βέβαια ο κόσμος αναρωτιέται - όπως και στην περίπτωση του Αϊνστάιν - πώς ο νεαρός φυσιοδίφης βρέθηκε τόσο μπροστά από την εποχή του, αλλά και γιατί οι μεταγενέστεροί του καθυστέρησαν τόσο πολύ να κατανοήσουν τις απαντήσεις που είχε δώσει ο πατέρας της εξέλιξης - ή της σχετικότητας αντίστοιχα - σε όλο το φάσμα της βιολογίας.

Η αλήθεια είναι ότι κατείχε τη βιολογική επιστήμη εις βάθος, πολύ περισσότερο από τους σύγχρονούς του αλλά και από πολλούς μεταγενέστερούς του: Μετά από διεξοδική σκέψη και μελέτη κατόρθωσε να αντιληφθεί το μηχανισμό της εξέλιξης των ειδών χωρίς να έχει πρόσβαση σε κανένα από τα σύγχρονα επιστημονικά μέσα.

Παραδειγματικά μεθοδικός επιστήμονας, ο Δαρβίνος επιμελήθηκε την παραμικρή λεπτομέρεια της θεωρίας του προτού την δημοσιεύσει, όπως είπαμε 20 χρόνια αργότερα. Ενώ με το δεύτερο του βιβλίο, που εξέδωσε 12 χρόνια μετά, εξήγησε την εφαρμογή της εξελικτικής θεωρίας στον άνθρωπο.

Γνωστός για τις πνευματικές του αρετές, αντί να αγνοήσει τις ενστάσεις για το έργο του, εκείνος τις μελέτησε προσεκτικά μέχρις ότου να οδηγηθεί στις λύσεις. Τα καλλωπιστικά στοιχεία των αρσενικών, όπως η ουρά του παγωνιού, ήταν κάτι που ο Βρετανός επιστήμονας δυσκολεύτηκε πολύ να εξηγήσει με βάση τη φυσική επιλογή, καθώς μοιάζουν να δυσχεραίνουν μάλλον παρά να διευκολύνουν τον αγώνα των ειδών για επιβίωση.

Η ενασχόλησή του με το εν λόγω πρόβλημα, όμως, οδήγησε στη γέννηση της ιδέας της σεξουαλικής επιλογής, σύμφωνα με την οποία τα θηλυκά επιλέγουν να ζευγαρώσουν με τα αρσενικά που διαθέτουν την πλέον εντυπωσιακή εξωτερική εμφάνιση.

Ο Δαρβίνος ποτέ δεν ήταν ο επιστήμων τύπου Αρχιμήδη, να χοροπηδάει γύρω από την μπανιέρα του φωνάζοντας "Εύρηκα". Ήταν από κείνους που θα τους λέγαμε στοχαστικούς επιστήμονες, που επεξεργάζονται τα γεγονότα επί δεκαετίες μέχρι να αποφασίσουν να μιλήσουν, και μάλιστα με επιφύλαξη.

Ας φανταστούμε ότι έκανε δύο ταξίδια, το ένα στις θάλασσες και το άλλο νοερό, ένα στην ιστορία κι ένα στη μνήμη, και όπως συμβαίνει πολλές φορές, μέσω του δευτέρου συνειδητοποίησε τι είχε δει στο πρώτο.

Υπό το πρίσμα του 2009, οι κεντρικές ιδέες του Δαρβίνου ήταν στο μεγαλύτερο βαθμό σωστές. Ασφαλώς δεν ήταν σωστά όλα όσα είπε. Μη γνωρίζοντας τις τεκτονικές πλάκες, για παράδειγμα, οι παρατηρήσεις του Δαρβίνου για τη γεωγραφική κατανομή των ειδών δεν ήταν ιδιαίτερα εύστοχη. Επίσης, η θεωρία της κληρονομικότητας που διατύπωσε εν αγνοία του DNA είναι ελλιπής. Ωστόσο, οι κεντρικές ιδέες του για τη φυσική και τη σεξουαλική επιλογή είναι απολύτως σωστές.

Η αποδοχή και οι αντιρρήσεις στο έργο του

Οι βιολόγοι του 19ου αιώνα αποδέχτηκαν την εξέλιξη κυρίως επειδή υπαινισσόταν πρόοδο. Δυσκολεύονταν, ωστόσο, να παραδεχθούν ότι κάτι τόσο «ανούσιο» όπως η φυσική επιλογή θα μπορούσε να αποτελεί την κινητήρια δύναμη της εξέλιξης. Το σύγγραμμά του «Η Καταγωγή των Ειδών» αγνοήθηκε πλήρως από τους σύγχρονούς του και έμεινε «στα αζήτητα» μέχρι τη δεκαετία του 1930.

Η ανάγκη να διακρίνουν στην εξέλιξη ένα σκοπό και η αμφιβολία τους για την εφαρμογή της στον άνθρωπο, ήταν οι δύο βασικοί - μη επιστημονικοί- λόγοι για τους οποίους οι επιστήμονες για πολλά χρόνια αντιστέκονταν σθεναρά στη θεωρία του Δαρβίνου.

Σε επίπεδο ομαδικής επιλογής, ίσως είναι στη φύση του ανθρώπου να πιστεύει ότι είναι μοναδικός και να μην αρέσκεται στην ιδέα ότι είναι μέλος μιας ομάδας. Ο Δαρβίνος, όμως, είχε την αντικειμενικότητα να βάλει στην άκρη τα κριτήρια συναισθηματικής φόρτισης με αποτέλεσμα να οδηγηθεί, μετά από πολυετή σύνθεση, στην ουσία των παράξενων διεργασιών που συνεπάγεται ο εξελικτικός μηχανισμός.

Ο περισσότερος κόσμος μάλιστα σήμερα είτε αγνοεί είτε δεν παραδέχεται τη θεωρία του. Για παράδειγμα ο ένας στους δύο Έλληνες δεν πιστεύει στην εξέλιξη των ειδών.

0 κυριότερος λόγος για τον οποίο η θεωρία της εξέλιξης συνεχίζει να έχει σήμερα εχθρούς φαίνεται να είναι η διάχυτη άγνοια των προτάσεων της. Η σύγχρονη εξελικτική θεωρία περιλαμβάνει δύο διακριτούς κλάδους που έχουν και οι δύο τις ρίζες τους στον 20ο αιώνα και ανθούν σήμερα. Ο ένας είναι η μαθηματική θεωρία της εξέλιξης που διαμορφώθηκε τη δεκαετία του '20 από τρεις γενετιστές, τον R.Fisher, τον J.Haldane και τον Sewall Wright. O άλλος είναι η μελέτη του γονιδιώματος που επεκτείνεται πλέον σε πολλούς άλλους οργανισμούς πέρα από τον άνθρωπο. Αυτός ο δεύτερος κλάδος είναι αρκετά νέος και θα γνωρίσει ασφαλώς τεράστια εξέλιξη χάρη στη συνεχή μείωση του κόστους που έχει η χημική ανάλυση του DNA. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα αποδεικνύουν τη μοναδική χρησιμότητα του και στη μελέτη της εξέλιξης. Μελετώντας το γονιδίωμα, μπορούμε να αναπλάσουμε όλα τα βήματα της εξέλιξης, με μόνη εξαίρεση τους οργανισμούς που εξαφανίστηκαν πολύ καιρό πριν. Γι' αυτούς θα πρέπει να αρκεσθούμε σε επί μέρους γνώσεις, εφόσον ο χρόνος έχει καταστρέψει το DNA τους.

Υπάρχει κάποια αναλογία ανάμεσα στην επιστολή της Αγγλικανικής Εκκλησίας και στη συγγνώμη που είχε ζητήσει το 1992 η Καθολική Εκκλησία για την καταδίκη του Γαλιλαίου, αλλά η περίπτωση του Δαρβίνου είναι πολύ πιο ακανθώδης. Η ορθότητα της θεωρίας του Γαλιλαίου δεν αμφισβητείται πλέον, ενώ η θεωρία του Δαρβίνου ήταν μέχρι τώρα για τους οπαδούς της θεωρίας της Δημιουργίας απλή εικασία. Ο προηγούμενος Πάπας Ιωάννης Παύλος ο B' ζητώντας συγγνώμη από τον Γαλιλαίο μίλησε για την αξία και την αλήθεια της επιστήμης.

Ο αιδεσιμότατος Malcolm Brown δεν ασπάζεται τη θεωρία της εξέλιξης. Απλώς παραδέχεται ότι ακόμα κι αυτοί που διαβάζουν Δαρβίνο μπορούν να είναι καλοί Χριστιανοί. "Ο κόσμος κι οι θεσμοί κάνουν λάθη", γράφει ο Brown. "Οι χριστιανοί και οι Εκκλησίες δεν αποτελούν εξαίρεση. Όταν γεννιέται μια καινούργια μεγάλη ιδέα που αλλάζει τον τρόπο θέασης του κόσμου είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι οι παλιές ιδέες και βεβαιότητες κινδυνεύουν. Είναι επομένως εύκολο να μάχεται κανείς τις νέες ιδέες".

Η θεωρία της καταγωγής των ειδών ερμηνεύθηκε αμέσως από την Εκκλησία σαν κίνδυνος όχι μόνο για ό,τι πρέσβευε, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο το πρέσβευε.

Τον Φεβρουάριο του 2009 όμως το Βατικανό παραδέχτηκε ότι η θεωρία για την εξέλιξη των ειδών δεν έρχεται σε αντίθεση με το δόγμα της Καθολικής Εκκλησίας. Μάλιστα θα διοργανωθεί συνέδριο στην έδρα της Καθολικής Εκκλησίας με τη συμμετοχή του Πάπα Βενέδικτου ΙΣτ΄ με θέμα την επέτειο των 150 ετών από την έκδοση του βιβλίου για την καταγωγή των ειδών.

"Αυτό που εννοούμε με τον όρο “εξέλιξη” δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο κόσμος τον οποίο δημιούργησε ο Θεός", δήλωσε ο αρμόδιος για θέματα Πολιτισμού της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Όπως λένε οι διοργανωτές του συνεδρίου, η θεωρία που βασίζεται στη βιβλική περιγραφή, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος δημιουργήθηκε μέσα σε έξι μέρες από τον Θεό, θα αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης στο προσεχές συνέδριο, όχι όμως ως επιστημονική θεωρία ή ως στοιχείο της χριστιανικής θεολογίας αλλά μόνο ως ένα «πολιτιστικό στοιχείο».

Το Βατικανό ομολογεί σήμερα ότι παρέμεινε για αιώνες αντίθετο με οποιαδήποτε προσέγγιση δεν βασιζόταν στη δημιουργία του κόσμου από τον Θεό όπως αυτή περιγράφεται στη Γένεση της Παλαιάς Διαθήκης-, όμως θεωρεί πλέον ότι οι δύο αυτές θεωρίες δεν είναι αντικρουόμενες αλλά συμπληρωματικές.

Σαφώς η θεωρία του επηρέασε τη δυτική φιλοσοφία αλλά και έπληξε την χριστιανική αντίληψη για τη δημιουργία του έμβιου κόσμου, 'αποκαθηλώνοντας' το Θεό από τον δημιουργό του ανθρώπου όπως είναι τώρα. Έτσι εξήγησε την προέλευσή του ανθρώπου ως εξέλιξη από προϋπάρχοντες απλούστερους οργανισμούς - γι' αυτό το λόγο τα ιερατείο και οι κυβερνήσεις άμεσα ή έμμεσα εμποδίζουν τη διδασκαλία της θεωρίας της εξέλιξης στα σχολεία μας ακόμη και μέχρι σήμερα.

Η διαστρέβλωση των θεωριών του Δαρβίνου

Οι θεωρίες του Κάρολου Δαρβίνου ανέτρεψαν τις μέχρι τότε αντιλήψεις για τη θέση του ανθρώπου στη Φύση, επέτρεψαν όμως σε μερικούς την ιδεολογική στήριξη φαινόμενων κοινωνικής και φυλετικής ανισότητας ή ρατσισμού. Στην πλέον ακραία έκφανσή τους, οι θεωρίες του Δαρβίνου επέτρεψαν την εμφάνιση του «Κοινωνικού Δαρβινισμού» και των αποτρόπαιων μεθόδων ευγονικής: της «βελτίωσης» δηλαδή του ανθρώπινου γένους, με την «αφαίρεση» - μέσω στείρωσης ή ακόμη και μέσω της φυσικής εξόντωσης - όσων θεωρούνται σωματικά, πνευματικά ή ψυχικά ασθενείς. Τέτοια γεγονότα έγιναν δυστυχώς και στη ναζιστική Γερμανία. 

Ο Δαρβίνος, που διακρινόταν για τη Χριστιανική του πίστη - άλλωστε ήταν παπάς - είχε πολιτικά φιλελεύθερες απόψεις και αντιστάθηκε με πάθος στο θεσμό της δουλείας, απέρριψε άμεσα τις παραπάνω θέσεις, χαρακτηρίζοντάς τις όχι μόνο επιστημονικά αβάσιμες, αλλά και ηθικά απαράδεκτες. Η σαφής καταδίκη από μέρους του Δαρβίνου, όμως, δεν στάθηκε ικανή να ανακόψει τη διάδοση των θεωριών αυτών, που επιβιώνουν ακόμη και στις ημέρες μας παρότι επιστημονικά αβάσιμες. Ο άνθρωπος, που κρύβεται πίσω από τη διαστρέβλωση των θεωριών του Δαρβίνου και υπήρξε ο πρώτος που πρότεινε τη χρήση της μεθόδου της ευγονικής, ήταν ο δεύτερος εξάδελφός του, Φράνσις Γκάλτον.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Δαρβίνος επικέντρωσε τις έρευνές του στην εξέλιξη του ανθρώπου και κυρίως τη συνέκρινε με εκείνη των ζώων. Έθεσε έτσι τις βάσεις για την εξελικτική ψυχολογία.

Ας σημειωθεί τέλος πως ο Δαρβίνος δεν διατύπωσε μία μόνο εξελικτική θεωρία αλλά τουλάχιστον πέντε;

1) Τη θεωρία ότι όλοι οι οργανισμοί εξελίσσονται σταθερά.

2) Τη θεωρία ότι διαφορετικά είδη οργανισμών κατάγονται από έναν κοινό πρόγονο.

3) Τη θεωρία ότι όλα τα είδη έχουν την τάση να πολλαπλασιάζονται και να διαφοροποιούνται με την πάροδο του χρόνου.

4) Τη θεωρία ότι η εξέλιξη πραγματοποιείται βαθμιαία και ποτέ μέσω αλμάτων.

5) Τη θεωρία της φυσικής επιλογής, η οποία υποστηρίζει ότι υπάρχει ένας αυτόματος μηχανισμός εξέλιξης που βασίζεται στη γενετική ποικιλομορφία των ατόμων ενός πληθυσμού, τα οποία ανταγωνίζονται για τους περιορισμένους πόρους του περιβάλλοντος. Αυτός ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής, χωρίς να διαθέτει καθόλου βούληση ή συνείδηση, «επιλέγει» ποια από αυτά τα διαφορετικά άτομα μπορούν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, ήτοι να εξελιχθούν.

Και τέλος τη θεωρία σχετικά με την καταγωγή του ανθρώπου και την εξελικτική προέλευση του ανθρώπινου νου.

Σαν σήμερα λοιπόν πριν από 200 χρόνια γεννήθηκε ο Κάρολος Δαρβίνος, ο οποίος με τη θεωρία για την ικανότητα όλων των ειδών να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται προκάλεσε μια επανάσταση.

Πέθανε το 1882 και κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη στο Αββαείο του Γουενστμίστερ.