Ο Μιχάλης Δερτούζος άφησε φτωχότερο τον κόσμο της πληροφορίας

29 Αυγούστου 2001

Την Τρίτη 28 Αυγούστου έσβησε ο Μιχάλης Δερτούζος, ο διακεκριμένος καθηγητής του MIT σε ηλικία 65 ετών. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1936. Τις βασικές του σπουδές τις έκανε στο ΜΙΤ, από όπου πήρε και το διδακτορικό του το 1964. Δίδαξε Πληροφορική και Hλεκτρολογία - Mηχανολογία στο τμήμα EECS του MIT, ενώ το 1974 έγινε διευθυντής του Εργαστηρίου της Επιστήμης των Υπολογιστών (LCS).

Ήταν από τους πρώτους που από το 1980 είχε αναφερθεί στην αγορά της πληροφορίας. Τα δύο πιο πρόσφατα βιβλία του ήταν το ''Η ανολοκλήρωτη Επανάσταση και το ''Τι θα κάνουμε: Πως ο Νέος Κόσμος της Πληροφορίας θ'αλλάξει τη Ζωή μας'' (1997). Ηταν μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Μηχανολογίας των ΗΠΑ και της Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών της Αθήνας, εχρίσθει διοικητής της λεγεώνας της τιμής από την Ελληνική Δημοκρατία, ενώ πρόσφατα αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Πληροφορικής του ΑΠΘ.

Ο Δερτούζος ήταν συνιδρυτής πολλών εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, διετέλεσε σύμβουλος πολλών μεγάλων οργανισμών στο τομέα της στρατηγικής χρήσης της πληροφορίας, ενώ μετείχε και στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων των ΗΠΑ. Είχε βραβευτεί για το ερευνητικό, αλλά και το εκπαιδευτικό του έργο από το Institute of Electrical and Electronic Engineers (IEEE), κι είχε βραβευτεί με το βραβείο Terman (ως καλύτερου δασκάλου) από τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Τεχνικής Εκπαίδευσης (American Society for Engineering Education).

Ήταν σύμβουλος της Ελλάδας επί εποχής Ανδρέα Παπανδρέου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το πρόγραμμα ESPRIT, της Αμερικανικής Συμβουλευτικής Ομάδας για τα συστήματα του Λευκού Οίκου επί Κάρτερ. Εκπροσώπησε τις ΗΠΑ, επί Αλ Γκόρ, στο Νταβός στη συνδιάσκεψη των G7 το 1995, και το 1998 συμπροήδρευσε του Παγκόσμιου Οικονομικού Βήματος στο Νταβός, για την Κοινωνία του Δικαίου.

Τελευταία προσπάθειά του ήταν να δώσει στον ηλεκτρονικό υπολογιστή μια πιο φιλική μορφή. Ηταν ένας απολογητής του ''human-centric computing'', όπως συχνά έλεγε ο ίδιος. Αποκορύφωμα αυτής της προσπάθειάς του ήταν το πρόγραμμα Oxygen στο ΜΙΤ, ο σκοπός του οποίου σκιαγραφείται στο τελευταίο του βιβλίο, που φιλοδοξούσε να μετατρέψει τον υπολογιστή σε αφανή και χρήσιμο σύντοφο του ανθρώπου, όπως το οξυγόνο.

Οι ιδέες του

Πίστευε, πως "η Επανάσταση της Πληροφορικής δεν υπηρετεί ακόμη τον άνθρωπο, ενώ ακόμη ο άνθρωπος υπηρετεί την τεχνολογία... Έχουμε διανύσει μόνο το 5% του δρόμου που άνοιξε το διαδίκτυο προς τον προορισμό της Επανάστασης της Πληροφορίας"

Βασική πεποίθηση του ήταν ότι, τόσο η πληροφορική επανάσταση, όσο και η βιομηχανία της πληροφορικής βρίσκονται ακόμη, κυριολεκτικά, στα σπάργανα και η εξέλιξή τους τα αμέσως επόμενα χρόνια έχει πολλές παραμέτρους.

Κύριο αίτημα, στο οποίο καλείται να δώσει απαντήσεις η τεχνολογία, είναι η βελτίωση του επιπέδου των επικοινωνιών, τόσο ανάμεσα στο χρήστη και τη μηχανή, όσο και ανάμεσα σε ανθρώπους που μιλούν διαφορετική γλώσσα, αφού η εξέλιξη της επανάστασης της πληροφορίας θα γίνει σε δικτυακό περιβάλλον, το οποίο θα αποτελεί τη μετεξέλιξη του World Wide Web. Αλλα αιτήματα είναι η μεγαλύτερη αυτοματοποίηση των λειτουργιών, η δυνατότητα αναζήτησης πληροφοριών με ''κριτήριο'' την έννοια και όχι τη λέξη και, τέλος, η παροχή πληροφόρησης με βάση τις ανάγκες κατά επαγγελματικό ή άλλο κλάδο ή κατ΄ άτομο (customisation).

Ρόλο-κλειδί στην πορεία για την εξέλιξη αυτή θα παίξει η αυτοματοποίηση στην επικοινωνία του χρήστη με το υπολογιστικό σύστημα, μια διαδικασία η οποία σήμερα, με τη χρήση πληκτρολογίου και ''ποντικιού'', βρίσκεται σε πρωτόγονη μορφή. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Δερτούζου ότι ''φτυαρίζουμε'' με φτυάρι υψηλής τεχνολογίας χωρίς πραγματική δυνατότητα φυσικής συνεννόησης ανάμεσα στον άνθρωπο και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η ημέρα που ο υπολογιστής θα εκτελεί εντολές και θα λαμβάνει φωνητικά μηνύματα από το χρήστη, δεν βρίσκεται και τόσο μακριά. Πέρα από την εμπειρία που ήδη έχουμε από τα κινητά τηλέφωνα, τα οποία καλούν έναν αριθμό ανάμεσα σε ορισμένους προεπιλεγμένους, με απλή αναφορά του από το χρήστη, υπάρχει, όπως έλεγε ο Δερτούζος, η δυνατότητα ''συζήτησης'' με ''έξυπνα'' συστήματα, για πολύ περιορισμένο αριθμό θεμάτων. Είναι, όμως, ζήτημα τριών ή τεσσάρων χρόνων η πλήρης εξέλιξη της τεχνολογίας που θα καταργεί εντελώς το πληκτρολόγιο στην εισαγωγή δεδομένων και στην επικοινωνία με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Αλλά και πέρα από την παραπάνω εικόνα του computer-υπηρέτη, που υπακούει στις εντολές μας, ο Ελληνας καθηγητής, είχε δώσει και μια άλλη διάσταση στις εξελίξεις αυτές: Η κατάργηση του πληκτρολογίου θα βάλει, όπως είπε, στη διεθνή αγορά της χρήσης των εφαρμογών της πληροφορικής το 1 δισ. των κατοίκων της Κίνας, που λόγω των ιδεογραμμάτων της γλώσσας τους είναι πρακτικά αποκλεισμένοι από τα συστήματα αυτά, καθώς και τα δύο δισεκατομμύρια των ανθρώπων, που είναι αναλφάβητοι. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που προσφέρει η τηλεργασία, θα διαφοροποιήσουν τη σημερινή πραγματικότητα, προκαλώντας, κατά τον Δερτούζο, μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία μια ανακατανομή της εργασίας με ένταση αντίστοιχη αυτής που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση. Χαρακτηριστικά ανέφερε το γνωστό παράδειγμα των Ινδών προγραμματιστών, που θεωρούνται οι καλύτεροι διεθνώς, επισημαίνοντας ότι ο σημερινός αριθμός τους, που είναι περίπου 20.000, αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό των 50.000.000 Ινδών που γνωρίζουν αγγλικά (σε συνολικό πληθυσμό 700 και πλέον εκατομμυρίων), οι οποίοι θα μπορούν να κάνουν εργασίες γραφείου από απόσταση. Οι ΗΠΑ, κατά τον Δερτούζο, που διηύθυνε και δίδασκε στο ΜΙΤ από το 1974, θα ανακαλύψουν ξαφνικά ότι υπάρχει μια άλλη Αμερική έξω από τη χώρα. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της φωνητικής μεταφοράς δεδομένων στην Ινδία, από έναν Αμερικανό γιατρό, της επεξεργασίας τους από έναν Ινδό γραμματέα και της μεταφοράς τους πάλι πίσω στις ΗΠΑ, που κοστίζει σήμερα το 25% του κόστους επεξεργασίας των δεδομένων αυτών στο γραφείο του γιατρού στην Αμερική.

Οι αλλαγές αυτές, όμως, πίστευε πως θα μπορούσαν να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα και για τη χώρα μας. Έλεγε ότι οι Ελληνες έχουν ιδιαίτερες δυνατότητες στη δημιουργία λογισμικού που θα μπορούσε να αποτελέσει μια ελληνική βιομηχανία αντίστοιχης αποδοτικότητας με τον τουρισμό, αφού, μάλιστα, στην επινοητικότητα των Ελλήνων προγραμματιστών προστίθεται και το πολύ χαμηλό κόστος εργασίας (ένα προς δέκα) σε σχέση με τους Αμερικανούς συναδέλφους τους.

Πέρα από τις οικονομικές παραμέτρους, όμως, υπάρχει και η ανθρώπινη καθημερινότητα και η λειτουργία της Δημοκρατίας, για τα οποία ο Δερτούζος καταδίκασε τη μεταφορά του φανταστικού στην πραγματικότητα, με τα σενάρια περί ''ελέγχου των ανθρώπων μέσω μικροτσίπ'' και ''αντικατάστασης του ανθρώπινου είδους από ρομπότ'', επισημαίνοντας ότι πρέπει να κατανοήσουμε πως οι μηχανές είναι εργαλεία και τίποτε παραπάνω. Για τη συζητούμενη, δε, ''Παγκόσμια Αμεση Δημοκρατία του Internet'' τόνισε ότι είναι αδύνατο να εφαρμοστεί, καθώς ο άνθρωπος δεν μπορεί να συνομιλήσει με εκατομμύρια άλλους και για τη διοίκησή του χρειάζεται το αντιπροσωπευτικό σύστημα.