Εφοδιάζοντας το ευρωπαϊκό σχολείο του 21ου αιώνα με νέα αναλυτικά προγράμματα

Νέα αναλυτικά προγράμματα θα χρησιμοποιηθούν στα ευρωπαϊκά σχολεία με στόχο να εφοδιάσουν τους νέους πολίτες με έξι απαραίτητες δεξιότητες

Οι έντονοι ρυθμοί που καταγράφονται τα τελευταία χρόνια στις επιστημονικές και κοινωνικές εξελίξεις, έχουν σαν αποτέλεσμα να εντείνονται οι συζητήσεις για τη βελτίωση της εκπαίδευσης. Ήδη, οι περισσότερες χώρες έχουν αρχίσει τον εκσυγχρονισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων τους, ενώ η E.E. άρχισε να συντονίζει τον προσανατολισμό των χωρών της προς ορισμένες κοινές κατευθυντήριες γραμμές. Ο σκοπός των αλλαγών που δρομολογούνται είναι η διαμόρφωση ενός νέου ευρωπαίου πολίτη, εφοδιασμένου πλήρως με όλες τις δεξιότητες που απαιτεί η σύγχρονη εποχή.

Σύμφωνα με την άποψη της Επιτροπής (Kομισιόν) σε ένα έγγραφο του 2002, τα αναλυτικά προγράμματα πρέπει να ανασκευαστούν έτσι, ώστε ο μαθητής όταν ολοκληρώνει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση να έχει αναπτύξει την κριτική του σκέψη, να μπορεί να αυτενεργεί, να κατανοεί σε βάθος τη γλώσσα του, να επιλύει καθημερινά μικροπροβλήματα, να μπορεί να χρησιμοποιεί τις σύγχρονες πηγές γνώσης και πληροφόρησης, να επικοινωνεί με τους «συμπολίτες του στον υπόλοιπο κόσμο», αλλά και να είναι συνεργάσιμος, ευέλικτος, αποφασιστικός. Συγκεκριμένα, το βάρος των νέων αναλυτικών προγραμμάτων πέφτει στους ακόλουθους τομείς: Γλώσσα- Ανάγνωση, Μαθηματικά, Φυσικές επιστήμες, Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και Ξένες γλώσσες.

Η καλή γνώση της γλώσσας και η καλή χρήση του προφορικού και γραπτού λόγου δίνει τη δυνατότητα σε ένα νέο να κατανοεί πλήρως και να αξιοποιεί σωστά τις προσλαμβάνουσες γνώσεις στην καθημερινή του ζωή. Επίσης, η εξοικείωση με τη μελέτη - ανάγνωση τον βοηθά να χρησιμοποιεί τις πηγές πληροφόρησης, να αξιολογεί τις πληροφορίες, να διευρύνει τους ορίζοντές του. Αν και σήμερα, το ποσοστό των αναλφάβητων πολιτών μειώνεται συνεχώς, δεν συμβαίνει το ίδιο με εκείνο των λειτουργικά αναλφάβητων.

Η γνώση και κατανόηση της λογικής των μαθηματικών ασκεί την κριτική σκέψη και οξύνει τον νου, γεγονός που βοηθά στην καλύτερη διαχείριση των προσωπικών και επαγγελματικών προβλημάτων και διλημμάτων. Στο ίδιο πλαίσιο, οι φυσικές επιστήμες βοηθούν τον μαθητή να μετουσιώνει τη σχολική γνώση σε καθημερινή πρακτική, να λύνει προβλήματα, να είναι αποτελεσματικός. Βέβαια, το παράθυρο στον σύγχρονο κόσμο ο μαθητής θα το ανοίξει με την καλή γνώση ξένων γλωσσών και τη χρήση υπολογιστών. Δύο δεξιότητες που θεωρούνται εκ των ων ουκ άνευ καθώς η σημασία τους -μέσα στην πολυπολιτισμική και ιντερνετική εποχή μας- είναι τεράστια για τον πολίτη του 21ου αιώνα.

Αναγνωρίζεται ότι η στείρα γνώση δεν βοηθά πλέον τον νέο που θέλει να κάνει πανεπιστημιακές και μεταπτυχιακές σπουδές, και αργότερα να προκόψει στην προσωπική και επαγγελματική του ζωή. Το σχολείο πρέπει να αναπτύσσει την προσωπικότητα του μαθητή, να καλλιεργεί μαζί το πνεύμα και το σώμα (βασικό ζητούμενο είναι η ανάπτυξη αθλητικών δραστηριοτήτων στα σχολεία), να αναπτύσσει το πνεύμα συνεργασίας, την αποφασιστικότητα, την επιχειρηματικότητα, την αλληλεγγύη, τον σεβασμό προς το διαφορετικό. Kαι οι αλλαγές αυτές πρέπει να ξεκινήσουν από το Δημοτικό, τότε που κτίζονται οι πρώτες βάσεις των γνώσεων. Η στόχευση αυτή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα επιφέρει σημαντικότατες μεταβολές τόσο στη φιλοσοφία των παιδαγωγικών συστημάτων όσο και στη διαμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων των σχολείων. Ήδη, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν μπει στον δρόμο των αλλαγών. Οκτώ χώρες (Bέλγιο, Γαλλία, Iσπανία, Πορτογαλία, Hνωμένο Bασίλειο, Iρλανδία, Oλλανδία, Δανία), έχουν ήδη στρέψει την υποχρεωτική εκπαίδευση προς τις επιταγές της Ευρώπης, ενώ σε άλλες τέσσερις (Γερμανία, Ιταλία, Αυστρία, Λουξεμβούργο) έχει αρχίσει η δημόσια συζήτηση για το πώς θα εισαχθεί η έννοια των δεξιοτήτων στην υποχρεωτική εκπαίδευση.

Ταυτόχρονα, σε όλες τις χώρες (πλην Ελλάδας) γίνεται αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Η Ελλάδα αναφέρεται λίγο στο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η έννοια των δεξιοτήτων απουσιάζει από την ελληνική εκπαίδευση. Υπάρχει μόνο η νομική πρόβλεψη -λέει το κείμενο της Κομισιόν- το ελληνικό σχολείο να αναπτύσσει τις γενικές ικανότητες του μαθητή.

Κι ενώ στην Ελλάδα είχε σχεδιαστεί και θα άρχιζε να υλοποιείται σταδιακά το Διαθεματικό Eνιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (νέα αναλυτικά προγράμματα και βιβλία στην υποχρεωτική εκπαίδευση από τη σχολική χρονιά 2004 - 2005 ενώ θα είχε τεθεί σε πλήρη εφαρμογή για όλα τα μαθήματα από το 2005-2006), τελικά ναυάγησε.

Η ελληνική εκπαίδευση -παρά τη γενική στόχευση της στη βελτίωση των ικανοτήτων των μαθητών- δεν έχει θεσμοθετήσει την ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων. Μεγάλο ζήτημα, επίσης, για το ελληνικό σχολείο είναι η απουσία αξιολόγησης του έργου που παράγεται. Η μόνη αξιολόγηση στην εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση γίνεται από τους δασκάλους για τις επιδόσεις των μαθητών ανά μάθημα.

Αντιθέτως, νέα προγράμματα και νέες εκπαιδευτικές μέθοδοι εισάγονται σταδιακά από 2002 στη Γαλλία, Βρετανία, Iρλανδία, Ιταλία, Πορτογαλία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο, Δανία, Ολλανδία, Σουηδία και Φιλανδία.  

Μπορεί να υπάρχουν επί μέρους διαφορές αλλά ο στόχος είναι κοινός. Ο εφοδιασμός των νέων στις νέες δεξιότητες, η στόχευση να μελετούν χρησιμοποιώντας πολλές και διαφορετικές πηγές γνώσεις, η καλή γνώση δύο ξένων γλωσσών, η μύηση στις τέχνες και παράλληλα οι αθλητικές δραστηριότητες. Επίσης, μέσα στους στόχους συναντούμε την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, την ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή, την χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, τη μύηση στην οικολογία, στην ανάπτυξη του πνεύματος της αλληλεγγύης και της συνεργασίας, στην ικανότητα λήψης αποφάσεων και πρωτοβουλιών.

Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της κοινωνίας της πληροφορίας, η ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών αποτελεί εδώ και καιρό καθιερωμένη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρώπη της γνώσης δημιουργείται με κύριο άξονα την κινητικότητα των προσώπων, ως διεθνή προτεραιότητα, για την αναβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, ανοίγοντας νέους δρόμους στην επικοινωνία, την έρευνα και την ανάπτυξη.

Τα βασικά εργαλεία εκμάθησης για το μέλλον - Μεταβαλλόμενοι ρόλοι για τους δασκάλους

Η ελληνικής καταγωγής Μαίρη Καλαντζή, καθηγήτρια στο Τεχνολογικό Ίδρυμα της Μελβούρνης, αλλά και πρόεδρος επιτροπών για την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, κάνει πολλές προτάσεις για την νέα εκπαίδευση του 21ου αιώνα. Οι εκπαιδευτικοί, λέει η Καλαντζή, έχουν εκπαιδευθεί στο παρελθόν, ενώ εργάζονται στο παρόν και προετοιμάζουν τους σημερινούς νέους για το μέλλον.

Η πρόκληση λοιπόν που μπαίνει για την εκπαιδευτική ηγεσία είναι να εκπαιδεύσουν τους νέους κατάλληλα, ώστε να διατηρήσουν ό,τι καλύτερο υπάρχει από το παρελθόν, να αναγνωρίζουν τις επιταγές του τώρα και να είναι αρκετά διορατική η εκπαίδευση τους ώστε να λύσει τα προβλήματα των νέων στο μέλλον.

Λαμβάνοντας υπόψη τον αυξανόμενο ρυθμό των αλλαγών - τις μεταβαλλόμενες ιδιωτικές και δημόσιες συνθήκες, τις αλλαγές στη φύση και το ρόλο του δημόσιου τομέα και τον τεχνολογικό και οργανωτικό μετασχηματισμό της φύσης της εργασίας - πρέπει να σχεδιαστεί η νέα εκπαιδευτική πολιτική.

Πώς όμως πρέπει να ενεργήσουν οι υπεύθυνοι για να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή, την ευημερία και μια γερή οικονομία; Οι προκλήσεις για τους εκπαιδευτικούς περιλαμβάνουν τη συνεργασία τους με τις κοινότητες των διαφορετικών πολιτιστικών και γλωσσικών υποβάθρων - τη μερική διεθνοποίηση της εκπαίδευσης δηλαδή και την εισαγωγή στον κόσμο της υψηλής τεχνολογίας. Επιπλέον, με το τέλος του ψυχρού πολέμου, οι δυνάμεις της αγοράς φαίνονται να βρίσκονται έξω από το δημόσιο χώρο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο στόχος για τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι να εξασφαλιστεί η κοινωνική συνοχή, καθώς επίσης και η παραγωγή πολύ καλά καταρτισμένων ατόμων που να είναι ενεργοί πολίτες. Αυτά μεταξύ των άλλων προτείνει η Καλαντζή.

Σύμφωνα με νέες προτάσεις η σχολική αναδιοργάνωση θα πρέπει να ξεκινήσει με τη μεταστροφή της εκπαιδευτικής φιλοσοφίας, έτσι ώστε η εκπαίδευση να έχει σαν βάση τις ανάγκες του μαθητή. Όχι το παιδί να προσαρμόζεται σε ένα δεδομένο πρόγραμμα σπουδών για όλους, αλλά θα πρέπει το πρόγραμμα να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του κάθε παιδιού. Θα πρέπει δε οι πολυπληθείς τάξεις των παιδιών με το ενιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα και το ενιαίο σύστημα βαθμολόγησης να αντικατασταθεί. Να αντικατασταθεί από ένα άλλο που θα επιτρέψουν την κάλυψη των αναγκών κάθε παιδιού, τώρα και στο μέλλον. Για να ξεκινήσει μια τέτοια αλλαγή, όπως προτείνει και η Καλαντζή, θα πρέπει να συμμετάσχει η τοπική κοινωνία και οι γονείς, που θα στηρίξουν την εκπαίδευση και την ενδυνάμωση των ίδιων των εκπαιδευτικών στην παιδαγωγική διαδικασία.

Η νέα τεχνολογία με τις δυνατότητες που παρέχει θα βοηθήσει ώστε η τάξη του αυριανού σχολείου να μεταφέρεται, εκεί όπου μπορεί το κάθε παιδί να μάθει: Στο διαδίκτυο με τις on-line βιβλιοθήκες του, για να βρει γνώσεις, παραδείγματα, απαντήσεις και λύσεις στα θέματα που του ανατέθηκαν, να βρίσκει συμμαθητές που έχουν το ίδιο θέμα, να μπαίνει σε ομάδες εργασίας και παρέες με κοινά μορφωτικά ενδιαφέροντα. Η τηλεκπαίδευση και τα διάφορα πολυμέσα θα είναι τα βασικά εργαλεία αυτής της τάξης.

Ο ρόλος του δασκάλου, που είναι τώρα ο απλός μεταδότης της γνώσης, θα πρέπει να αλλάξει προς εκείνον του καταλύτη της αυτοδιδασκαλίας των μαθητών. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας να εντοπίζει τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή ώστε να του βρίσκει τα κατάλληλα μονοπάτια αναζήτησης της γνώσης. Θα πρέπει ο δάσκαλος να ξεχάσει την από καθέδρας διδασκαλία και  να πάψει να βλέπει τους μαθητές του ως παθητικούς αποδέκτες της διδασκαλίας του. Θα πρέπει να τους παρέχει ευρύτερα χρονικά περιθώρια ώστε οι μαθητές του να κρίνουν, να απορροφούν, να διανοούνται, να εφαρμόζουν, να συνθέτουν και να οραματίζονται. Θα τους ενθαρρύνει να βιώνουν εμπειρίες επίλυσης προβλημάτων, να σκέφτονται σε υψηλότερο επίπεδο και να αναλαμβάνουν ατομικά την υπευθυνότητα να μαθαίνουν οι ίδιοι και να βοηθούν άλλους να μαθαίνουν. Ο ίδιος θα τους βοηθάει να βρίσκουν την αναγκαία πληροφορία εύκολα και γρήγορα, καθώς και να αναλώνουν χρόνο και ενέργεια στην αξιοποίησή της. Ο δάσκαλος θα είναι το επίκεντρο της αναζήτησης της γνώσης, αλλά ποτέ πια η αυθεντία έκφρασής της.

Το παράδειγμα της Φιλανδίας

Η Φινλανδία έχει πάρει έπαινο από την Ε.Ε. γιατί διαθέτει το πιο επιτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα στην Ευρώπη. Και όπως αποκάλυψε η υπουργός Παιδείας της Φιλανδίας Τούλα Χαατάινεν: "Στη Φινλανδία πιστεύουμε ότι πρέπει να επενδύσουμε στην εκπαίδευση, την έρευνα και την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Γιατί η εκπαίδευση μπορεί να δημιουργήσει καινούργιους τομείς εργασίας. Χρειαζόμαστε πάντοτε νέες ικανότητες στο εργατικό μας δυναμικό, γεγονός που σημαίνει ότι πρέπει να εξακολουθούμε να επενδύουμε".

Μάλιστα το φθινόπωρο του 2004 ανακοινώθηκε η ετήσια αναφορά του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, που χαρακτηρίζει τη Φινλανδία ως την πιο ανταγωνιστική οικονομία του κόσμου, λόγω της «κουλτούρας καινοτομιών» που διαθέτει. Η υπουργός Παιδείας της Φινλανδίας θεωρεί ότι η εκπαιδευτική επιτυχία της χώρας της οφείλεται κυρίως στο «ενοποιημένο» σχολικό της σύστημα, σύμφωνα με το οποίο οι μαθητές παραμένουν στο ίδιο σχολείο από την ηλικία των επτά μέχρι τα δέκα έξι τους χρόνια, χωρίς να διαχωρίζονται σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σχολεία.

Ριζικά μέτρα για την Παιδεία

Laptop για όλους τους σπουδαστές - Σχολεία ανοικτά επί 12 ώρες κάθε μέρα, επτά μέρες την εβδομάδα - Κατάργηση των αναχρονιστικών αξιολογήσεων - αύξηση της χρηματοδότησης της παιδείας - νέα προγράμματα σπουδών που να βασίζονται στο πως να μαθαίνουμε - διδασκαλία πως να χρησιμοποιούμε τη τεχνολογία - σύνδεση όλων των επιπέδων της εκπαίδευσης αλλά και των επιχειρήσεων, κοινοτήτων και δασκάλων. Αυτές είναι μεταξύ των άλλων οι συστάσεις που κάνει η Καλαντζή.

Η ίδια λέει ότι οι παλιές βασικές εξετάσεις των δεξιοτήτων πρέπει να αντικατασταθούν από νέους τρόπους αξιολόγησης. Πρέπει οι νέοι να είναι σε θέση να λύνουν τα προβλήματα, να ταιριάζουν με τους ανθρώπους, και να συμβάλουν στην άνοδο της κοινωνίας. Επίσης, αναφέρει ότι τα παιδιά πρέπει να διδαχθούν πώς να βρίσκουν και να αναλύουν τις πληροφορίες. Έτσι θα είναι εξοπλισμένα για μια ολόκληρη ζωή πως να μαθαίνουν.

Η στείρα εκμάθηση και η απομνημόνευση γεγονότων είναι λιγότερο σημαντική από την ικανότητα να ταξινομούν οι νέοι ένα πλήθος πληροφοριών, για να αποφασίσουν αυτό που τους ταιριάζει.

Μια έκθεση που έχει δώσει στη δημοσιότητα η ίδια για την εκπαίδευση προβλέπει ότι η διδασκαλία θα πρέπει να απομακρυνθεί από το ντεμοντέ πρότυπο ενός δασκάλου που στέκεται μεταξύ του πίνακα και 30 παιδιών, και θα πρέπει να προσεγγίσει ένα δάσκαλο που να είναι συντονιστής της εκπαίδευσης. Που να εργάζεται παράλληλα με τους γονείς, τους εθελοντές και άλλα κοινοτικά μέλη.

Συστήνει οι μισθοί των δασκάλων να αυξηθούν ουσιαστικά και προτείνει κίνητρα νέου τρόπου ζωής, όπως διεθνείς ανταλλαγές διδασκαλίας και μετ' αποδοχών άδεια για ειδικευμένη μελέτη των δασκάλων, ώστε να να προσελκύσει περισσότερους άξιους ανθρώπους στο επάγγελμα. Η δια βίου μάθηση είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη της προσωπικότητας κάθε ενηλίκου, λέει η ίδια.

Νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση

1. Οι μαθητές στο νέο σχολείο με τη χρήση του δικτύου θα βρίσκουν νέους τρόπους μάθησης, νέες 'αίθουσες' διδασκαλίας, νέους καθηγητές. Δηλαδή το νέο σχολείο θα είναι ένα υβριδικό μοντέλο πραγματικού και ιδεατού σχολείου - προπομπός του οποίου είναι ίσως το φινλανδικό μοντέλο σχολείου, που σαρώνει τα τελευταία χρόνια τα πρωτεία στην έρευνα μάθησης του ΟΟΣΑ. Αλλά για να γίνεται απρόσκοπτη η σύνδεση των μαθητών με το δίκτυο θα πρέπει να γίνεται με ασύρματο δίκτυο. 

2. Η τηλε-εκπαίδευση απαιτεί νέα εκπαιδευτικά προγράμματα, πύλες ενημέρωσης εκπαιδευτικών και ανταλλαγής διδακτικού υλικού και μεθόδων, πύλες επικοινωνίας γονέων και εκπαιδευτικών ή εκπαιδευτικών και μαθητών.

4. Διαδίκτυο ευρείας ζώνης για να μπορεί να κατέβει γρήγορα βίντεο και άλλα προγράμματα.

5. Προσομοίωση πειραμάτων για να κατανοούν οι μαθητές πολύ πιο εύκολα τους νόμους της φυσικής και της χημείας. Η προσομοίωση πειραμάτων μέσα από προγράμματα υπολογιστή

6. Ψηφιακές εκδόσεις βιβλίων, λεξικών ή εγκυκλοπαίδειες που θα ανανεώνονται on-line.

Δημοσκόπιση

Σε μια on line δημοσκόπηση που έγινε από την πύλη e-paideia.net, κατά το χρονικό διάστημα 31 Οκτωβρίου – 24 Νοεμβρίου 2004, αποκαλύπτεται η εξής εικόνα για την κατάσταση των σχολείων και της εκπαίδευσης στην Ελλάδα

- Το 90% των συμμετεχόντων στην έρευνα θεωρεί πως η σχολική εκπαίδευση δεν προετοιμάζει κατάλληλα τους νέους για τις ανάγκες της εποχής.

- Το 88% των συμμετεχόντων θεωρεί πως τα πολιτικά κόμματα, οι συνδικαλιστικοί και άλλοι κοινωνικοί φορείς δεν στηρίζουν την Παιδεία και δεν τη θεωρούν προτεραιότητα για την ανάπτυξη της χώρας και της ελληνικής κοινωνίας.

- Το 79% των συμμετεχόντων θεωρεί πως οι εκπαιδευτικοί έχουν περιορισμένη διάθεση για διδασκαλία, ενώ 70% θεωρεί πως οι εκπαιδευτικοί έχουν περιορισμένη κατάρτιση.

- Το 60% των συμμετεχόντων θεωρεί πως η ύλη διδασκαλίας δεν είναι ενδιαφέρουσα για τους μαθητές, και το 57% πως λείπει η σχέση της εκπαίδευσης με την επαγγελματική ανάπτυξη των νέων.

- Το 60% των συμμετεχόντων θεωρεί πως η ύλη διδασκαλίας δεν είναι ενδιαφέρουσα για τους μαθητές, και το 57% πως λείπει η σχέση της εκπαίδευσης με την επαγγελματική ανάπτυξη των νέων.                                                               

Νοέμβριος 2004

Πληροφορίες: Καθημερινή, Βήμα, Υπουργείο Παιδείας, ΕΕ.