Ο Γιάννης Ηλιόπουλος βραβεύτηκε με το μετάλλιο Dirac 2007

Πηγή: Διεθνές Κέντρο Abdus Salam, 8 Αυγούστου 2007

Το μετάλλιο Dirac του 2007 απονεμήθηκε στους Γιάννη Ηλιόπουλο και Luciano Maiani, οι οποίοι το 1970 δημιούργησε το «μηχανισμό GIM» για να εξηγήσουν την ηλεκτρασθενή αλληλεπίδραση στη φυσική (μαζί και με τον Sheldon Glashow). Με βάση το μηχανισμού GIM πρόβλεψαν την ύπαρξη του γοητευτικού ή charm κουάρκ, το οποίο ανακαλύφθηκε πειραματικά το 1974. Αυτή η εργασία βοήθησε εξάλλου και την εδραίωση του σύγχρονου Καθιερωμένου Μοντέλου της Σωματιδιακής Φυσικής.

Το μετάλλιο Dirac δίνεται κάθε χρόνο στις 8 Αυγούστου, την ημερομηνία γέννησης του φυσικού Paul Dirac. Το βραβείο συνοδεύεται από 5.000 δολάρια για κάθε βραβευμένο επιστήμονα. Ο Dirac κέρδισε το βραβείο Νόμπελ το 1933 και πέθανε το 1984.

Το μετάλλιο Dirac καθιερώθηκε το 1985 από το Διεθνές Κέντρο Abdus Salam για τη Θεωρητική Φυσική, και σήμερα αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο σπουδαία βραβεία με κύρος σε όλη την φυσική κοινότητα. Δίνεται στους επιστήμονες εκείνους που έχουν σημαντικές συνεισφορές στη θεωρητικά φυσική και τα μαθηματικά. Δεν επιλέγονται για το Μετάλλιο Dirac εκείνοι οι επιστήμονες που έχουν πάρει ήδη βραβείο Νόμπελ, ή το μετάλλιο Fields ή το βραβείο του Ιδρύματος Wolf. Γι αυτό και ο συνεργάτης τους S. Glashow που πήρε το Νόμπελ 1979 δεν βραβεύτηκε μαζί τους.

Ο Γιάννης Ηλιόπουλος του Εργαστηρίου Θεωρητικής Φυσικής στην Ecole Normale Supérieure γεννήθηκε στην Καλαμάτα πριν 67 χρόνια, και αφού σπούδασε πρώτα μηχανικός στο ΕΜΠ, προχώρησε για  μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Orsay στο Παρίσι. Ακολούθως μετέβη στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπου δούλεψε πάνω στην Φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων και στο Καθιερωμένο Μοντέλο.

Επέστρεψε όμως στην Γαλλία όπου ανέλαβε την Διεύθυνση του εργαστηρίου Θεωρητικής Φυσικής, στην Ecole Normale Supérieure, ένα από τα καλύτερα, διάσημα και παλαιότερα Ιδρύματα της Ευρώπης.

Η συμβολή του Γιάννη Ηλιόπουλου στην φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων σχετίζεται με τον αριθμό και τις ιδιότητες των κουάρκς. Την δεκαετία του '60 πιστεύαμε πως υπήρχαν στον κόσμο τρία είδη κουάρκς. Το 1969, ο Ηλιόπουλος, σε συνεργασία με τους Sheldon Glashow και Luciano Maiani, προέβλεψαν θεωρητικά την ύπαρξη ενός τετάρτου είδους του γοητευτικού κουάρκ (σήμερα ξέρουμε πως τελικά υπάρχουν έξι). Αυτή η πρόβλεψη επιβεβαιώθηκε πειραματικά το 1974 με την ανακάλυψη μιας πληθώρας νέων σωματιδίων στην σύσταση των οποίων υπεισέρχεται το καινούργιο κουάρκ. Η ανακάλυψη αυτή είχε πολλαπλές συνέπειες: Πρώτα απ' όλα, έλυσε μερικά προβλήματα που σχετίζονταν με τις διασπάσεις ορισμένων ασταθών σωματιδίων. Αλλά, πιο σημαντικά, άνοιξε τον δρόμο για την διατύπωση μιας ενοποιημένης θεωρίας που φιλοδοξεί να περιγράψει όλες τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχειώδη σωμάτια.

Στην Ελλάδα έχει πάρει μεταξύ των άλλων το βραβείο Μποδοσάκη για το 2002 και τότε επ' ευκαιρία της βράβευσής του είχε δηλώσει: "Ο επιστήμονας δεν ανήκει σε μια άλλη ράτσα ανθρώπων. Αν δεχθούμε ότι η επιστήμη είναι η κωδικοποιημένη καθημερινή εμπειρία, ο επιστήμονας είναι αυτός που την έχει κάνει επάγγελμά του. Και το επάγγελμά του θεωρητικού φυσικού είναι να βάζει τάξη στον κόσμο που τον περιβάλλει."

Το γοητευτικό ή charm κουάρκ (συμβολίζεται με το γράμμα c) είναι ένα κουάρκ δεύτερης γενεάς με τις ακόλουθες ιδιότητες:
Ασθενές Ισοσπίν : +1/2
Γοητεία ή Charm (C) : 1
Φορτίο : +2/3 e
Μάζα (σε MeV/c²): 1150 έως 1350