Πώς σχηματίζονται οι γαλαξίες;
Είσοδος στην εποχή της μεγάλης μετατόπισης προς το ερυθρό

Άρθρο, από την σελίδα του Physics World

Περιεχόμενα Άρθρου:

  1. Εισαγωγή
  2. Είσοδος στην εποχή της μεγάλης μετατόπισης προς το ερυθρό
  3. Η Φυσική του σχηματισμού των γαλαξιών
  4. Το κοσμολογικό στάδιο
  5. Προσομοιώσεις υπολογιστών του σχηματισμού γαλαξιών
  6. Η κατάσταση του παιχνιδιού
  7. Τα επόμενα βήματα

Είσοδος στην εποχή της μεγάλης μετατόπισης προς το ερυθρό

Η σπανιότητα των παρατηρήσεων των αρχικών σταδίων της εξέλιξης των γαλαξιών, τερματίστηκε με ένα δραματικό τρόπο το 1996. Η σημαντική ανακάλυψη επιτεύχθηκε, από το ανανεωμένο διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble (HST), συνεργαζόμενο με τα μεγάλα, επίγεια, οπτικά και υπέρυθρα τηλεσκόπια, ιδιαίτερα με το τηλεσκόπιο Keck, των 10 μέτρων,  στη Χαβάη. Αυτή η θεαματική πρόοδος συνοψίζεται από τις εικόνες "Hubble Deep Field", που είναι το αποτέλεσμα μιας πρωτοβουλίας που καθοδηγείται από τον Bob Williams στο Επιστημονικό Ίδρυμα Διαστημικών Τηλεσκοπίων στη Βαλτιμόρη στις ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια δύο περιόδων παρατηρήσεων, το 1996 και το 1998, το HST στόχευε σε δύο μικροσκοπικά 'μπαλώματα' του ουρανού, λίγο στην αρχή ή περισσότερο στη συνέχεια, για περίπου δύο εβδομάδες και τα στοιχεία δημοσιεύθηκαν αμέσως στην αστρονομική κοινότητα.

hubble deep field
Deep Field Hubble

Η εικόνα αυτή δείχνει ένα μέρος μιας δεκαήμερης έκθεσης του Νότιου Ουρανού, που λήφθηκε από την ευρυγώνια και πλανητική κάμερα, πάνω στον Hubble. Η γωνιακή ανάλυση είναι πέντε φορές πιο οξεία από ό,τι μπορούσαμε να καταφέρουμε από το έδαφος κάτω από τις πιο άριστες ατμοσφαιρικές συνθήκες. Αμφότεροι οι γαλαξίες, ελλειπτικοί και σπειροειδείς μπορούν να φανούν καθαρά μέσα στην εικόνα. Υπάρχει ένδειξη πως οι πλέον μακρινοί γαλαξίες σε αυτή την εικόνα είναι πράγματι πρωτο-γαλαξιακά τμήματα που θα συνενωθούν μαζί για να σχηματίσουν γαλαξίες όπως αυτούς που παρατηρούμε στο σύμπαν δίπλα μας. Η εικόνα είναι 0.02 βαθμοί σε μάκρος και 12 δισεκατομμύρια έτη φωτός σε βάθος.

Το πρώτο "μπάλωμα" είναι ένα μη αξιοσημείωτο κομμάτι του ουρανού στο βόρειο ημισφαίριο, το δεύτερο είναι κεντραρισμένο σε ένα απόμακρο αντικείμενο, κβάζαρ, στο Νότιο ουρανό. Οι εικόνες είναι οι πιό βαθιές που έχουν επιτευχθεί ποτέ και παρέχουν ένα μοναδικό στιγμιότυπο της εξέλιξης των γαλαξιών (βλ. αριστερά). Τώρα ξέρουμε ότι οι πιό απόμακροι γαλαξίες στα Βαθιά Πεδία Hubble (Deep Field) έχουν ερυθρές μετατοπίσεις παραπάνω από 3.5, δείχνοντας έτσι ότι το φως τους έχει ταξιδεψει προς εμας, για χρόνο περίπου το 85% της ηλικίας του σύμπαντος.

Τα Βαθιά Πεδία Hubble (Deep Field Hubble) κρατούν το κλειδί στο να καταλάβουμε, με ποιό τρόπο σχηματίζονται και εξελίσσονται οι γαλαξίες ­από την άποψη αυτή, αυτός ο χώρος του Ουρανού, έχει μια παρόμοια επίδραση σε σχέση με το θέμα του σχηματισμού των γαλαξιών όπως έχουν τα απολιθωμένα όργανα στην κατανόηση της προέλευσης των ειδών και της εξέλιξης της ζωής.

Οι εικόνες από τα Βαθιά Πεδία Hubble δίνουν τη γωνιακή θέση περισσότερων από 5000 γαλαξιών στον ουρανό, αλλά όμως καμία άμεση πληροφορία για τις αποστάσεις τους ή τις ερυθρές μετατοπίσεις τους. Η γνώση της απόστασης είναι πολύ σημαντική για την εξαγωγή όλων των πληροφοριών που περιλαμβάνονται στις εικόνες, αλλά η μέτρηση όλων των ερυθρών μετατοπίσεων άμεσα, με τη λήψη ενός φάσματος για κάθε γαλαξία, θα ήταν μια πολύ χρονοβόρος στοιχειώδης εργασία. Επιπλέον, πολλοί από τους γαλαξίες είναι πάρα πολύ εξασθενημένοι στα φάσματά τους για να είναι μετρήσιμοι ακόμη και με ένα τηλεσκόπιο τόσο μεγάλο όσο είναι το Keck.

Μια πολύ νέα λύση στο πρόβλημα του καθορισμού των αποστάσεων στους μακρινούς γαλαξίες, βρέθηκε από τον Chuck Steidel του Τεχνολογικού Ιδρύματος της Καλιφόρνιας και των συνεργάτων του, στις αρχές της δεκαετίας του '90. Οι γαλαξίες  θα πρέπει να εκπέμπουν φως πέρα από ένα ευρύ φάσμα μηκών κύματος, και η θερμική ακτινοβολία από τα θερμά αστέρια συν την εκπομπή γραμμών από το ήλιο και άλλα βαρύτερα στοιχεία (γνωστά σαν "μέταλλα" στην αστροφυσική) μπορεί να επεκταθεί αρκετά καλά στην περιοχή των υπεριωδών ακτίνων.

Εντούτοις, ο Steidel και οι συνάδελφοι του αναγνώρισαν ότι το υπεριώδες φάσμα ενός απόμακρου γαλαξία, θα μειωνόταν αισθητά, σε σχεδόν μηδέν, στα μήκη κύματος κάτω από το 91.2 nm, το μήκος κύματος που αντιστοιχεί στην ενέργεια ιονισμού ή όριο Lyman του υδρογόνου. Αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα, γνωστό ως "σπάσιμο" ή χάσμα, προκύπτει επειδή η πλειοψηφία των φωτονίων που εκπέμπονται στις υψηλότερες συχνότητες απορροφούνται από τα άτομα του υδρογόνου, του ιδίου του γαλαξία ή από τα νέφη του υδρογόνου που υπάρχουν μεταξύ του απόμακρων γαλαξιών και μας. Κατά συνέπεια, το φάσμα ενός απόμακρου γαλαξία θα εμφανίσει ένα σπάσιμο (χάσμα) στο μήκος κύματος που αντιστοιχεί στο όριο Lyman: παραδείγματος χάριν, το φάσμα ενός γαλαξία με z= 3.0 θα έχει ένα κενό σε ένα μήκος κύματος l = (1 + 3) / 91.2 nm = 364.8nm

O Steidel και οι συνάδελφοι του χρησιμοποίησαν μια σειρά φίλτρων στα οποία περνούσε μόνο το φως μιας περιοχής μηκών κύματος,   εύρους περίπου 50­100 nm, για την παρατήρηση γαλαξιών. Ένα φίλτρο που θα χρησιμοποιείτο, για να περνάει φως στη περιοχή, για παράδειγμα, 450­500 nm θα ανίχνευε έναν γαλαξία με z = 3, αλλά αυτός ο ίδιος γαλαξίας δεν θα φαινόταν μέσω ενός φίλτρου περιοχής 325­375 nm δεδομένου ότι εκπέμπει πολύ λίγο φως στα μήκη κύματος πιό βραχέα από 364.8 nm Επομένως, με την αφαίρεση των δύο εικόνων, οι γαλαξίες με ερυθρή μετατόπιση γύρω από την z=3, θα μπορούσαν να προσδιοριστούν γρήγορα και να αναλυθούν με πολύ μεγαλύτερες λεπτομέρειες.

Χρησιμοποιώντας αυτήν την απλή ιδέα του "χάσματος Lyman", οι υποψήφιοι γαλαξίες, με μεγάλη υψηλή ερυθρή μετατόπιση, μπόρεσαν να προσδιοριστούν και στη συνέχεια να μετρηθούν τα μεμονωμένα φάσματά τους με το τηλεσκόπιο Keck. Αυτή η τεχνική τώρα έχει εφαρμοστεί επιτυχώς για να βρεί μεγάλα δείγματα των γαλαξιών με ερυθρή μετατόπιση που κυμαίνεται από z = 2 ως z = 4. Ο πιό απόμακρος γαλαξίας που ήταν γνωστός μέχρι σήμερα, z = 5.34, ανακαλύφθηκε το 1998 από τον Hy Spinrad του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϋ και των συνεργατών του χρησιμοποιώντας αυτήν την τεχνική.


2 Ιστορία σχηματισμού αστέρος

Η εφαρμογή της τεχνικής του χάσματος Lyman, παρείχε τα πρώτα δείγματα πραγματικών υψηλών- ερυθρών μετατοπίσεων των γαλαξιών. Σχεδόν μέρα και νύκτα, οι παρατηρητικές μελέτες των απόμακρων γαλαξιών, συνεχίζονταν. Μεταξύ των πρώτων αποτελεσμάτων που προκάλεσαν μια αναταραχή ήταν μια γραφική παράσταση του ρυθμού με τον οποίο διαμορφώνονται τα αστέρια στους γαλαξίες, από τότε που το σύμπαν ήταν περίπου μόνο το 10% της σημερινής ηλικίας του ( z » 4), σήμερα (σχήμα 2).

Αυτή η γραφική παράσταση, που σχεδιάστηκε πρώτα από τον Piero Madau του Επιστημονικού Ιδρύματος Διαστημικών Τηλεσκοπίων το 1996, προσφέρει την προοπτική της ιχνηλάτησης ολόκληρης της κοσμικής ιστορίας του σχηματισμού αστέρων και της συνοδευτικής παραγωγής των χημικών στοιχείων. Αυτά τα αποτελέσματα προτείνουν ότι ο ρυθμός του σχηματισμού αστέρων είναι αρκετά σταθερός κατά τη διάρκεια του χρόνου, έχοντας κορυφωθεί περίπου τέσσερις φορές με τον παρόντα ρυθμό, όταν το σύμπαν ήταν περίπου το 25% της παρούσας ηλικίας του (z » 2).

Τα νέα στοιχεία μαζί με τις θεωρητικές ιδέες που συζητούνται στα επόμενα κομμάτια του άρθρου, πιό κάτω, καθιστούν πιθανά, για πρώτη φορά, να απευθύνουμε με σημασία τις ερωτήσεις κλειδιά για τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκαν και εξελίχθηκαν οι γαλαξίες πάνω από 10 δισεκατομμύρια έτη κοσμικής ιστορίας.

1.Πότε εμφανίστηκαν οι πρώτοι γαλαξίες;
2.Τι ήταν αυτό που προκάλεσε τη διαδικασία του σχηματισμού των γαλαξιών;
3.Όλοι οι γαλαξίες διαμορφώθηκαν σε μια ενιαία, καλά καθορισμένη εποχή ή ο γαλαξίας σχηματίζεται μόνος του στο πέρασμα του χρόνου;
4.Ήταν οι πρόωροι πρωτο-γαλαξίες παρόμοιοι με τους παρόντες γαλαξίες;
5.Γιατί οι γαλαξίες διαμορφώνονται σε μια τεράστια περιοχή  φωτεινοτήτων;
6.Ποιες είναι οι διαδικασίες που αποδεικνύουν τις παρατηρηθείσες σχέσεις μεταξύ των διάφορων ιδιοτήτων των γαλαξιών όπως η φωτεινότητά τους, του χρώματος και της μεταλλικότητας;
7.Γιατί είναι μερικοί γαλαξίες σπειροειδείς και άλλοι ελλειπτικοί;
8.Και ίσως, η πιό ενδιαφέρουσα ερώτηση από όλες, ποια είναι η σύνδεση μεταξύ των ιδιοτήτων του πληθυσμού των γαλαξιών και της φυσικής του αρχικού σύμπαντος;

Οι συγγραφείς του άρθρου, Carlton Baugh και Carlos Frenk ανήκουν στο Τμήμα της Φυσικής, στο Πανεπιστήμιο του  Durham, South Road, Durham, DH1 3LE, Μεγάλη Βρεττανία.

HomeHome