Τα καταστρεπτικά τσουνάμι

Άρθρο, Φεβρουάριος 2004

1. Εισαγωγή
2. Στοιχεία του τσουνάμι
3. Μεγάλες καταστροφές
4. Ιστορικά τσουνάμι
5. Το καταστρεπτικό τσουνάμι του ηφαιστείου Κρακατόα
6. Έρευνες για παλαιά τσουνάμι
7. Ο κίνδυνος για την Ελλάδα
8. Πρόβλεψη για μελλοντικές καταστροφές

Εισαγωγή

Τσουνάμι είναι ιαπωνική λέξη που σημαίνει το κύμα στο λιμάνι. Δεν είναι όμως ένα απλό παλιρροϊκό κύμα αλλά μια σειρά τεράστιων, γιγαντιαίων κυμάτων που προκαλείται από πολλές αιτίες. Από έναν υποθαλάσσιο σεισμό, από μια ηφαιστειακή έκρηξη, από μια γεωλίσθηση του πυθμένα των ωκεανών, από μια πυρηνική έκρηξη ή δοκιμές, ακόμα και σε μια σύγκρουση μετεωριτών η αστεροειδών με τη Γη.

Όταν λοιπόν, ο υποθαλάσσιος πυθμένας των ωκεανών παίρνει κλίση ή μετατοπίζεται ή ανυψώνεται ή κατακρημνίζεται κατά τη διάρκεια ενός σεισμού, ο φλοιός της Γης παραμορφώνεται στην περιοχή του κέντρου του σεισμού και αρχίζουν να δημιουργούνται μικρά αθώα κύματα σαν μικρές διαταραχές. Λίγο αργότερα αρχίζουν να κινούνται σαν τα κυκλικά κύματα,  ακτινικά προς κάθε κατεύθυνση με ταχύτητα που ξεπερνά κι αυτή του ήχου, ακόμα και 800 km/h.

Για να γίνει όμως τσουνάμι θα πρέπει ο υποθαλάσσιος σεισμός να είναι τουλάχιστον 6,5 Ρίχτερ και σε βάθος μικρότερο των 50 χιλιομέτρων.

Συνήθως, ένα τσουνάμι μπορεί να έχει μήκος κύματος 100 έως 200 km (η απόσταση δύο διαδοχικών κορυφών του), ενώ το ύψος του κύματος που προχωράει στον ωκεανό μόλις μισό μέτρο, φαίνεται δηλαδή στην αρχή σαν ένα αθώο κύμα.  Όμως, γιγαντώνεται πολύ γρήγορα. Όταν λοιπόν το κύμα φθάνει στην ακτή, το ύψος του μπορεί να φτάσει και τα 40 μέτρα πάνω από την κανονική στάθμη της θάλασσας.

Λόγω λοιπόν του μικρού ύψους του κύματος τα πλοία που βρίσκονται μακριά απ' τις ακτές όχι μόνο δεν κινδυνεύουν αλλ' ούτε καν αντιλαμβάνονται την ύπαρξη αυτών των κυμάτων.

Ενώ λοιπόν στον ωκεανό δεν διακρίνεται στις ακτές εμφανίζεται σαν ένα τεράστιο κύμα. Από το γεγονός αυτό πήρε και το όνομα tsunami. (τσου σημαίνει λιμάνι και νάμι σημαίνει κύμα στα Ιαπωνικά. Δηλαδή το κύμα του λιμανιού). Το όνομα υιοθετήθηκε το 1963 από διεθνές επιστημονικό συνέδριο προς τιμήν των Ιαπώνων που υποφέρουν αρκετά απ' το φαινόμενο.

Στο παρελθόν υπήρχαν πολλές παρανοήσεις για τα κύματα αυτά.  Πίστευαν ότι είναι απλά παλιρροϊκά, που οφείλονται στην ανομοιόμορφη βαρυτική έλξη του ήλιου και της Σελήνης πάνω στη Γη. Τα τσουνάμι όμως δεν έχουν καμιά σχέση μ' αυτά.

Δεν έχουν σχέση και με τα κύματα που δημιουργούν οι άνεμοι στην επιφάνεια των θαλασσών. Ως γνωστόν αυτά έχουν μήκος κύματος περίπου 150 μέτρα και περίοδο περίπου 10 δευτερόλεπτα, σε αντίθεση με τα τσουνάμι που έχουν περίοδο τής τάξεως της μιας ώρας.

Τα τσουνάμι μπορούν να θεωρηθούν κύματα ρηχών νερών. Γιατί ο λόγος τού βάθους του νερού προς το μήκος κύματος είναι πολύ μικρό (3/2.000.000 και 6/1.000.000).

Σε κάθε διαδοχική κυματική ταλάντωση, η πραγματική κίνηση του νερού στην επιφάνεια ακολουθεί κατακόρυφη τροχιά με διάμετρο ίση με το ύψος του κύματος, διαγράφοντας πλήρη κύκλο κατά τη διάρκεια μιας περιόδου του κύματος.

Επίσης, δεν είναι σεισμικά κύματα, γιατί τα  τσουνάμι μπορούν να προκληθούν και από άλλες αιτίες όπως είδαμε πιο πάνω.

Στοιχεία του τσουνάμι

Όταν ένα τέτοιο κύμα χτυπήσει την ακτή δημιουργεί διάφορα κύματα με τα βαθύτερα σημεία του να είναι χαμηλότερα από την κανονική στάθμη θάλασσας. Κάθε ακόλουθο κύμα είναι υψηλότερο από το προηγούμενο. Η περίοδος μεταξύ των κυμάτων που φτάνουν είναι 10 έως 30 λεπτά. Συνήθως είναι αρκετός χρόνος για να ξεφύγουν σε ασφαλή υψώματα μετά από το πρώτο κύμα.

Η ταχύτητα αυτών των γιγαντιαίων κυμάτων είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο μεγαλύτερο είναι και το βάθος της θάλασσας και υπολογίζεται από την σχέση  v=(g*h)^1/2 ,όπου g η ένταση της βαρύτητας καί h το βάθος του νερού.

Γι’ αυτό στον ανοιχτό ωκεανό τρέχουν με ταχύτητα που φθάνει και τα 1.000 χιλιόμετρα την ώρα, δηλαδή προσεγγίζει την ταχύτητα του ήχου. Αλλά, όταν το τσουνάμι πλησιάζει την ακτή ελαττώνεται η ταχύτητά του γιατί μειώνεται το βάθος της θάλασσας, όμως ταυτόχρονα αποκτά ολοένα μεγαλύτερο ύψος. Ενώ στον ανοιχτό ωκεανό το ύψος αυτό δεν ξεπερνά τα 5-6 μέτρα , στην ακτή μπορεί να φθάσει τα 30 ή και τα 40 μέτρα. Εκεί οφείλεται και η μεγάλη καταστρεπτικότητα τους.

Επίσης, η ενέργεια είναι ανάλογη του μεγέθους του σεισμού ενώ κατά τη διάδοση του κύματος έχουμε μηδαμινές απώλειες.

Τα τσουνάμι ανακλώνται και διαθλώνται από το ανάγλυφο του παράκτιου βυθού και τις παράκτιες γεωμορφές, σαν όλα τα κύματα. Αν η άφιξη ενός τέτοιου κύματος αντιστοιχεί σε μια κοιλία τότε το νερό υποχωρεί και αποκαλύπτεται ο βυθός.

Μια τέτοια περίπτωση είχαμε και την 1η Νοεμβρίου του 1755 στη Λισαβώνα. Τότε μαζεύτηκαν στο λιμάνι πολλοί άνθρωποι για να δουν το φαινόμενο και να περπατήσουν πάνω στο βυθό που είχε αποκαλυφθεί. Σε λίγα λεπτά όμως τους σκέπασε το τσουνάμι και πνίγηκαν. Αναφέρθηκαν 10.000 - 60.000 νεκροί.

Όταν το τσουνάμι πλησιάσει τις ακτές η τριβή του, με τον όλο και πιο αβαθή βυθό, προκαλεί μείωση της ταχύτητας του. Η περίοδος όμως του κύματος παραμένει σταθερή και άρα το μήκος κύματος μειώνεται, ενώ αυξάνει το πλάτος (το ύψος) του κύματος.  Γι' αυτό και κοντά στις παράκτιες στεριές το νερό σηκώνεται ακόμα και σε ύψος 35 μέτρων μέσα σε 10-15 λεπτά. Τα νερά της ηπειρωτικής κρηπίδας αρχίζουν να ταλαντώνονται και μεταξύ 3 έως 5 τέτοιων μεγάλων ταλαντώσεων δημιουργούνται οι περισσότερες καταστροφές. Οι ταλαντώσεις σταματούν μετά από μερικές μέρες.

Τα τσουνάμι έχουν μια απίστευτη ενέργεια λόγω του μεγάλου όγκου του νερού που μεταφέρουν. Μπορούν να σκοτώσουν χιλιάδες ανθρώπους στις ακτές και να καταστρέψουν ότι βρουν στο πέρασμα τους.

Τεράστιοι τέτοιοι 'πύργοι' μανιασμένου νερού έχουν επανειλημμένα κτυπήσει κατοικημένες ακτές με τέτοια μανία, που έχουν καταστραφεί ολόκληρες πόλεις.

Σε μια τέτοια περίπτωση, το 1896, εξαφανίστηκαν 20.000 άνθρωποι στην πόλη Sanriku της Ιαπωνίας. Το τσουνάμι ανάγκασε τα κύματα να σηκωθούν τόσο ψηλά, ακόμα και σε ύψος 40 μέτρων.

Σημειωτέον ότι οι περισσότεροι θάνατοι κατά τη διάρκεια ενός καταστρεπτικού τσουνάμι οφείλονται  στους πνιγμούς. Επίσης, υπάρχει κίνδυνος για πλημμύρες, μολυσμένες παροχές νερού, και καταστροφές στος παροχές αερίου και ηλεκτρισμού.

Μεγάλες καταστροφές

Από το 1945 περισσότεροι άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τα τσουνάμι παρά από τους σεισμούς. Αυτό δείχνει πόσο σοβαρό κίνδυνο ενέχουν.

Τα περισσότερα τσουνάμι δημιουργούνται κατά μήκος μιας περιοχής που λέγεται Ring of Fire μήκους 40.000 km. Η περιοχή Ring of Fire περιέχει όχι μόνο ηφαίστεια αλλά έχει και έντονη σεισμική δραστηριότητα. Περικυκλώνει δε όλο τον Ειρηνικό Ωκεανό.

Από το 1819, περισσότερα από 40 τσουνάμι έχουν χτυπήσει τα νησιά της Χαβάης. Γι' αυτό κι έχει αναπτυχθεί ένα σύστημα προειδοποίησης σε περιοχές όπως είναι η Χαβάη, όπου εμφανίζονται κατά καιρούς πολλά καταστρεπτικά παλιρροιακά κύματα.

Αφού καταγραφούν κάποιες διαταραχές σε όργανα παρακολούθησης, γίνονται σχετικές προειδοποιήσεις για τον ερχομό τσουνάμι στη Χονολουλού, τη Χαβάη και την Αλάσκα.

Υπολογίζεται ότι τη Χαβάη, μια περιοχή υψηλού κινδύνου, την κτυπά κατά μέσο όρο ένα τσουνάμι κάθε χρόνο και με ένα καταστρεπτικό περιστατικό κάθε 7 χρόνια.

Η Αλάσκα, που επίσης ανήκει στις περιοχές υψηλού κινδύνου, κατά μέσο όρο την κτυπά ένα τσουνάμι κάθε 1,75 χρόνια και ένα καταστρεπτικό γεγονός κάθε 7 χρόνια.

Οι προειδοποιήσεις παρέχονται από σεισμογραφικά εργαστήρια σε όλο τον κόσμο, που καθορίζουν τη θέση που βρίσκεται η εστία ενός υποβρύχιου σεισμού. Αυτοί οι σεισμοί, συνήθως, δημιουργούνται σε μια από τις πιο βαθιές τάφρους στον Ειρηνικό Ωκεανό. Μια τέτοια υπηρεσία είναι η SSWWS που προειδοποιεί για επερχόμενα τσουνάμι.

Ένα από τα μεγαλύτερα και πιο καταστρεπτικά τσουνάμι που έχει καταγραφεί ποτέ, τον Αύγουστο του 1883, ταξίδεψε τουλάχιστον τη μισή περιφέρεια της Γης μετά από την κατάρρευση του ηφαιστείου Krakatoa, στην Ινδονησία. Τα κύματα, τότε, είχαν φτάσει σε ύψος μέχρι και 35 μέτρα, που προκάλεσαν μεγάλη ζημία κατά μήκος της ακτής της Σουμάτρας. Το νησί Κρακατόα εξαφανίστηκε. Μάλιστα τότε οι νεκροί έφτασαν τότε τους 36.000. Είναι γνωστό ότι το αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς το είχε καταγράψει για 7 συνεχόμενες ημέρες.

Το 1964 ένας σεισμός στην Αλάσκα προκάλεσε ένα τσουνάμι με τα κύματα να φθάνουν σε ύψος 3 έως και 6 μέτρα, κατά μήκος των ακτών της Καλιφόρνιας, του Όρεγκον, και των ακτών της Ουάσιγκτον. Αυτό το τσουνάμι προκάλεσε καταστροφές αξίας 84 εκατομμυρίων δολαρίων στην Αλάσκα και 123 θανατηφόρα περιστατικά στην Αλάσκα, το Όρεγκον, και την Καλιφόρνια.

Αν και τα τσουνάμι είναι σπάνια κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού, ένας σοβαρός σεισμός στις 18 Νοεμβρίου του 1929, στην Grand Banks της Νέας Γης δημιούργησε ένα τέτοιο τσουνάμι που προκάλεσε μεγάλες ζημιές και απώλειες ζωών στην Ακτή Placentia της Νέας Γης.

Το 1946, ένα τσουνάμι με κύματα 6 έως 9 μέτρων έφτασε στην περιοχή Hilo της Χαβάης, πλημμυρίζοντας το κέντρο της πόλης και σκοτώνοντας 159 ανθρώπους.

Στις 22 Μαΐου του 1960 ένα τσουνάμι στη Χιλή σκότωσε, περίπου, 2300 ανθρώπους, ενώ στις μέρες μας (1998) στη Νέα Γουινέα είχαμε 3.000 θύματα.

Στην Ιαπωνία το 1707 είχαμε 30.000 νεκρούς, ενώ στην Ιταλία ένα τσουνάμι το 1908 θεωρήθηκε υπεύθυνο για 120.000 νεκρούς.

Αλλά έχουν καταγραφεί και άλλα τσουνάμι σε όλο τον κόσμο, κυρίως στην Ασία, με δεκάδες χιλιάδες θύματα.

Ιστορικά τσουνάμι

Πριν από 50 εκατομμύρια χρόνια στο Μεξικό προκλήθηκε ένα μεγάλο τσουνάμι από πτώση ενός μετεωρίτη, εκεί που σήμερα βρίσκεται ο κόλπος του Μεξικού, δημιουργώντας ένα μέγκα τσουνάμι που προχώρησε στην ξηρά 100 ολόκληρα χιλιόμετρα και η σκόνη άλλαξε το κλίμα της Γης. Πιστεύεται ότι η εξαφάνιση των δεινοσαύρων οφείλεται σε αυτή την αιτία.

Το γνωστό τσουνάμι της Σαντορίνης, γύρω στα 1490 π.Χ, που θεωρήθηκε η αιτία της καταστροφής του μινωικού πολιτισμού. Οφείλεται στην έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και δημιουργήθηκε ένα μέγκα τσουνάμι ύψους 120 μέτρων,  που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση της καλντέρας έφτασε στα βόρεια παράλια της Κρήτης. Έτσι άρχισε σιγά-σιγά ο πολιτισμός τους να φθίνει. Βέβαια, τώρα ξέρουμε ότι το μέγκα τσουνάμι της Σαντορίνης δεν ευθύνεται αποκλειστικά για αυτή την καταστροφή. Μπορεί το συγκεκριμένο κύμα να μην εξαφάνισε τους Μινωίτες, βοήθησε όμως αρκετά: Πλημμύρισε τις σοδειές τους για δύο ολόκληρα χρόνια και η μέση θερμοκρασία έπεσε αρκετά.

Πάντως, το πρώτο καταγεγραμμένο ιστορικά τσουνάμι συνέβη στην παράκτια Συρία κατά το 2000 π.Χ.

Στην Ελλάδα το παλαιότερο είναι αυτό πού κατέστρεψε τον Περσικό στόλο στην Ποτίδαια τής Χαλκιδικής το 479 π.Χ.

Επίσης πολύ σημαντικό τσουνάμι είναι αυτό που έπληξε την Αλεξάνδρεια τον Ιούλιο τού 365 μ.Χ. που προκλήθηκε από σεισμό μεγέθους 8.2 τής κλίμακας Ρίχτερ. Ο αριθμός των θυμάτων ανήλθε στους 50.000.

Το καταστρεπτικό τσουνάμι του ηφαιστείου Κρακατόα

Για να καταλάβουμε τα γεγονότα που ακολούθησαν την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, πρέπει να δούμε τις καταστροφές που επακολούθησαν από μια άλλη, σχετικά πολύ μικρότερη έκρηξη, αυτή του ηφαιστείου Κρακατόα, που βρίσκεται στο στενό μεταξύ Ιάβας και Σουμάτρας, και έγινε 26 Αυγούστου 1883.

Τότε οι εκρήξεις του ηφαιστείου είχαν ακουστεί ακόμα και 160 km μακριά, ενώ πυκνά σύννεφα καυτής στάχτης εκσφενδονίστηκαν μέχρι ύψος 27 km μέσα στον αέρα. Κατά μήκος της ακτής της Ιάβας και της Σουμάτρας έπεσε σκοτάδι, καθώς τα ηφαιστειακά σύννεφα σκέπασαν τον ήλιο. Το σκοτάδι αυτό διήρκεσε δυόμισι μέρες. Καταρρακτώδεις βροχές σποδού προστέθηκαν στην αναταραχή.

Στις 27 Αυγούστου, το ηφαίστειο Κρακατόα έφτασε στο μέγιστο της εκρηκτικότητας του. Οι θόρυβοι μιας σειράς εκρήξεων ακούστηκαν ως την Αυστραλία, σε απόσταση 5.000 km. Την ίδια ώρα, ηφαιστειακά αναβλήματα εκτινάχθηκαν πολλά χιλιόμετρα υψηλά στον ουρανό. Τα πιο λεπτόκοκκα τεμάχια, με τη βοήθεια των στρατοσφαιρικών ανέμων, περιέβαλαν την γη και χρειάστηκαν δύο χρόνια περίπου για να κατακαθίσουν. Υπολογίστηκε ότι 6-8 κυβικά χιλιόμετρα θραυσμάτων πετρωμάτων εκτινάχθηκαν στον αέρα κατά τη διάρκεια των παροξυσμών που κονιοποίησαν το Κρακατόα, με μια απελευθέρωση ενεργείας ίση με εκείνη της πιο ισχυρής υδρογονοβόμβας.

Όπως ήταν φυσικό, η επίδραση από την έκρηξή του δημιούργησε ένα μέγα τσουνάμι, το οποίο έφτασε σε ύψος 38μ. από τη βάση ως την κορυφή, καθώς χτυπούσε τις ακτές της Ιάβας και της Σουμάτρας παρασύροντας στον θάνατο 36.000 ανθρώπους.

Η δύναμη του τσουνάμι μπορεί να εκτιμηθεί από το γεγονός ότι μετέφερε ένα μεγάλο πλοίο 2,5 χλμ. στο εσωτερικό της ξηράς και το έριξε εκεί 10 μ. πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Πετρώματα που ζύγιζαν 50 τόνους μεταφέρθηκαν ακόμη μακρύτερα).

Έτσι έγινε και στην Κνωσό αλλά σε μεγαλύτερη έκταση. Όπως φαίνεται και στο "σπίτι των πεσμένων ογκολίθων" της Κνωσού, ισχυρές ωστικές δυνάμεις ανατίναξαν κυριολεκτικά τεράστιες πέτρες, που καμιά ανθρώπινη δύναμη δεν θα ήταν δυνατόν να τις μετακινήσει, παρά μόνο με σημερινά μηχανικά μέσα. Η καταστροφή αυτή αποτέλεσε ένα γενικότερο γεωλογικό φαινόμενο που παρατηρήθηκε και στην Τροία, στην δυτική Μικρά Ασία και στην κεντρική Παλαιστίνη, όπως επίσης έδειξαν οι ανασκαφές.

Ο κρητικός στην καταγωγή καθηγητής Συνολάκη έκανε ένα υπολογιστικό μοντέλο της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας που έγινε πριν από 3.500 χρόνια. Σύμφωνα με αυτό, ένα τσουνάμι διέσχισε αστραπιαία τα 100 χλμ. απόστασης από την Κρήτη, τη σάρωσε με κύματα ύψους 12 μ. και έθαψε ολοκληρωτικά τον μινωικό πολιτισμό. Αλλά και τα πρόσφατα ευρήματα στη βυθισμένη Ελίκη της Αιγιαλείας μιλούν για τσουνάμι που την κατέστρεψαν, μέσα σε μια θάλασσα τόσο μικρή όσο είναι ο Κορινθιακός Κόλπος.

Μήπως όμως πρόκειται αυτές οι καταστροφές να ξανασυμβούν; Σε μελέτη που δημοσίευσαν το 1999 στο τουρκικό Journal of Marine Sciences ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης, του Πολυτεχνείου της Άγκυρας και η ομάδα Συνολάκη από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας επισημαίνεται ότι από το 1410 ως τον σεισμό του 1999, στον κόλπο Izmit, 90 τσουνάμι έπληξαν τις μικρασιατικές ακτές. Στον τελευταίο σεισμό, ένα φεριμπόουτ που πήγαινε στο Eskihisar βρέθηκε αντιμέτωπο με υδάτινο τοίχο ύψους 30-40 μ.! Αλλού, η θάλασσα τραβήχτηκε σε βάθος 15 μ., ώσπου τα πλοία ακούμπησαν στον πυθμένα, και μετά τα εκτίναξε σε ύψος 10 μ. - φέρνοντας τούμπες πάνω από άλλα πλοία - και τα βύθισε.

Έρευνες για παλαιά τσουνάμι

Αν σε περιοχή υπάρχει υποψία ότι στο παρελθόν χτυπήθηκε από ισχυρό τσουνάμι, οι επιστήμονες σκάβουν σε βάθος λίγων μέτρων κοντά στην ακτή για να εντοπίσουν το θαμμένο ίζημα από το τσουνάμι. Τα δείγματα της άμμου που συλλέγουν αναλύονται στο εργαστήριο και αν περιέχουν μικροκελύφη αυτό σημαίνει ότι προέρχονται από το βυθό της βαθιάς θάλασσας και ότι μεταφέρθηκαν από το τσουνάμι. Γιατί μόνο ένα τέτοιο κύμα μπορεί να μεταφέρει στις ακτές άμμο από τη βαθιά θάλασσα.

Επίσης η χρονολογική ανάλυση του ιζήματος μας αποκαλύπτει πότε χτύπησε το τσουνάμι. Μετρώντας δε το πάχος του στρώματος του ιζήματος της θαλάσσιας άμμου και σε πόση απόσταση βρίσκεται μέσα στην ξηρά, μαθαίνουμε για την ισχύ του τσουνάμι. Παράλληλα, με προσομοιώσεις του κύματος σε υπολογιστές διασταυρώνονται οι εκτιμήσεις.

Με αυτές τις πρωτοποριακές τεχνικές οι επιστήμονες εντόπισαν πολλά παλαιοτσουνάμι στην Ιαπωνία, την Αυστραλία και αλλού. Στη χερσόνησο της Καμτσάτκα, στην ακτογραμμή της Ρωσίας που βρέχεται από το βορειοδυτικό τμήμα του Ειρηνικού Ωκεανού, οι επιστήμονες κατόρθωσαν να εντοπίσουν στην ξηρά περίπου σαράντα διαφορετικά χαρακτηριστικά στρώματα θαλάσσιας άμμου που αντιστοιχούν σε ισάριθμα μεγάλα τσουνάμι που προκλήθηκαν από μεγάλους σεισμούς ή ηφαιστειακές εκρήξεις.

Μετά από συστηματικές έρευνες τεσσάρων ετών στο Αιγαίο, μια διεθνής ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο Τοχόκου της Ιαπωνίας, το Πολυτεχνείο της Άγκυρας στην Τουρκία και το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, με επικεφαλής τον Ερευνητή Γεράσιμο Παπαδόπουλο, κατόρθωσε να αποκαλύψει ορισμένα μεγάλα παλαιοτσουνάμι.

Ένα από αυτά εντοπίστηκε στην ακτογραμμή του Dalaman της Τουρκίας, που βρίσκεται απέναντι από τη Ρόδο.

Το ίζημα του τσουνάμι βρέθηκε στην ξηρά σε απόσταση περίπου 150 μέτρων από την ακτή και σε βάθος 2 μέτρων. Η χρονολόγηση έδειξε ότι το κύμα αυτό πρέπει να χτύπησε την περιοχή γύρω στα 1600 μ.Χ. Πράγματι, σύμφωνα με ιστορικές πληροφορίες τον Απρίλιο του 1609 έγινε ένας μεγάλος, καταστροφικός σεισμός, που έπληξε τη Ρόδο . Το παλιρροϊκό κύμα που ακολούθησε συμπλήρωσε την καταστροφή.

Ο κίνδυνος για την Ελλάδα

Μικρότερος αλλά υπαρκτός είναι ο κίνδυνος και στη Μεσόγειο Θάλασσα, ιδιαίτερα στην Ελλάδα λόγω της υψηλής της σεισμικότητας.

Στον ελλαδικό χώρο δεν γίνονται ισχυροί σεισμοί, οι οποίοι από μόνοι τους να προκαλούν μεγάλα τσουνάμι. Το μέγεθος τους όμως είναι τέτοιο που μπορεί να ανακινήσει ιζήματα και να υπάρξουν υποθαλάσσιες κατολισθήσεις, σύμφωνα με τον καθηγητή της Υδραυλικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, Κώστα Συνολάκη.

"Ένας σεισμός με επίκεντρο στην ξηρά και μικρός σε μέγεθος μπορεί να δώσει αρκετή επιτάχυνση σε σαθρά ιζήματα ώστε να γίνει μια υποθαλάσσια κατολίσθηση που θα δημιουργήσει ένα μεγάλο κύμα. Ο Κορινθιακός Κόλπος είναι μία από αυτές τις περιοχές".

Το τελευταίο μεγάλο τσουνάμι που έπληξε το Αιγαίο δημιουργήθηκε από το σεισμό της Σαντορίνης το 1956. Το κύμα ξεκίνησε από την περιηφαιστειακή περιοχή, όπου πιθανότατα να έγινε και μια υποθαλάσσια κατολίσθηση, και έφτασε στην ανατολική πλευρά της Αμοργού με ύψος 22-25 μέτρων.

Και συνεχίζει ο Συνολάκης: "Τα νησιά στο κεντρικό Αιγαίο ίσως να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο όταν γίνονται σεισμοί. Προς το παρόν όμως δεν μπορούμε να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα. Για να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να χαρτογραφηθεί με μεγάλη λεπτομέρεια ο ελληνικός βυθός. Αλλά οι έρευνες αυτές κοστίζουν και χρειάζονται πολύ χρόνο για να ολοκληρωθούν. Ως εκ τούτου, μόνο αμέλεια δεν μπορείς να χαρακτηρίσεις το γεγονός ότι δεν έχει χαρτογραφηθεί με λεπτομέρεια ο ελληνικός βυθός".

Η αλήθεια είναι ότι γνωρίζουμε τον πυθμένα της θάλασσας λιγότερο από την επιφάνεια του Άρη.

"Υπάρχουν ολόκληρα τμήματα ωκεανών τα οποία δεν έχουν χαρτογραφηθεί πλήρως", λέει ο καθηγητής και δίνει μια φιλική συμβουλή: "Όλοι οι Έλληνες, αν θέλετε, και οι καλεσμένοι μας στους Ολυμπιακούς, όλοι οι τουρίστες, οφείλουν να γνωρίζουν ότι, όταν βρίσκεσαι κοντά στη θάλασσα και αισθανθείς ένα σεισμό, πρέπει να προχωρήσεις προς ένα ψηλότερο σημείο της ξηράς".

Αν ο σεισμός αυτός είναι τοπικός, υπάρχει ένα διάστημα πέντε-έξι λεπτών, οπότε προλαβαίνεις να αντιδράσεις. Και η πλημμύρα από τοπικό τσουνάμι συνήθως προχωράει μέχρι και 100 μέτρα από την παραλία. Οπότε τα πράγματα δεν είναι και τόσο ανησυχητικά.

Πρόβλεψη για μελλοντικές καταστροφές

Στις Καναρίους Νήσους υπάρχει ένα μικρό νησάκι που μοιάζει αρκετά με τη Σαντορίνη. Όχι τη σημερινή, αλλά εκείνη που υπήρχε πριν τη μεγάλη έκρηξη. Το Λα Πάλμα, με το ομώνυμο ηφαίστειο στο κέντρο του, έχει αναμφίβολα κερδίσει την προσοχή πολλών επιστημόνων.

"Μετά από διεξοδικές έρευνες καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι είναι πολύ πιθανό ένα μέρος του να κατακρημνιστεί στον Ατλαντικό Ωκεανό. Στην περίπτωση αυτή, θα δημιουργηθεί ένα μέγκα τσουνάμι, το οποίο θα ξεκινήσει από τις Καναρίους Νήσους και θα χτυπήσει την Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ", λέει ο Κώστας Συνολάκης.

"Αν κάποιος "κλοτσούσε" απότομα την πλευρά του ηφαιστείου που είναι έτοιμη να γκρεμιστεί, τότε το κύμα, όπως υπολογίσαμε με μαθηματικά μοντέλα, θα φτάσει στο ύψος 8 μέτρων. Όσο περίπου ένα καλό κύμα για σέρφινγκ, με τη διαφορά ότι το μήκος του ήταν τεράστιο".

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (2004), ο αριθμός των ανθρώπων στο Λος Άντζελες που μπορεί να χάσει τη ζωή του από τοπικά παλιρροϊκά κύματα ανέρχεται στις 100.000, ενώ υπάρχει πάντα και η Χαβάη που μπορεί να προκαλέσει τσουνάμι.

Ενώ σύμφωνα με τους υπολογισμούς των καθηγητών Simon Day του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (UCL) και Steven Ward του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, μια έκρηξη στο εν λόγω ηφαίστειο θα απέκοπτε όλο το δυτικό τμήμα του στη θάλασσα, ρίχνοντας στο νερό έναν βράχο όγκου διπλάσιου από την αγγλική νήσο Man, με ταχύτητα 350 χλμ. /ώρα.

Το χειρότερο είναι αυτό που - κατά το μοντέλο των επιστημόνων - ακολουθεί: H πτώση του βράχου θα σηκώσει έναν πίδακα νερού, ύψους 900 μ. και πλάτους δεκάδων χιλιομέτρων, που με τη σειρά του θα δημιουργήσει τσουνάμι.

Υστερα από μόλις 10 λεπτά, το κύμα-καταπέλτης θα έχει φθάσει 250 χλμ. μακριά. Μέσα σε έξι έως εννέα ώρες οι ακτές της Δυτικής Σαχάρας θα αντικρίσουν έναν γίγαντα ύψους 100 μ.(!), εκείνες της Καραϊβικής και της Φλώριδας θα αντιμετωπίσουν κύμα 50 μ. και εκείνες της Βραζιλίας 40 μ. H απειλή προς την Ευρώπη θα είναι πολύ μικρότερη, αλλά επιπτώσεις θα υπάρξουν στις ατλαντικές ακτές της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας.

Παρόμοιες προβλέψεις έκανε η μελέτη και για το ηφαίστειο Kilauea της Χαβάης. Στις επίπεδες περιοχές του Ισημερινού (Equador) ή της Φλώριδας, οι υλικές καταστροφές από τέτοια τσουνάμι θα ήταν τρομακτικές. H ορμή του νερού δεν σταματά παρά μόνο όταν συναντά έδαφος υψηλότερο από το δικό του μέγιστο ύψος συσσώρευσης. Αρα η μόνη ελπίδα για τον κόσμο είναι η πρόνοια αναχωμάτων, ένα όσο το δυνατόν πιο έγκαιρο σύστημα τηλεειδοποίησης για την έλευση τσουνάμι και ο σωστός σχεδιασμός εκκένωσης περιοχών προς τα ορεινά.

Η εν λόγω μελέτη αμφισβητήθηκε έντονα, κυρίως από Ισπανούς ηφαιστειολόγους, με κύριο επιχείρημα την απιθανότητα να συμβεί μονομιάς κατάρρευση της πλευράς του ηφαιστείου.

Ωστόσο αμέσως μετά επακολούθησαν οι προβλέψεις ενός καθηγητή σεισμολογίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, του Vladimir Keilis-Borok, σύμφωνα με τις οποίες ένας μεγασεισμός θα εκδηλωνόταν στη Νότια Καλιφόρνια ως τις 5 Σεπτεμβρίου 2004. Και ενώ οι πάντοτε ανήσυχοι για το θέμα Καλιφορνέζοι συζητούσαν το θέμα, στις 19 Μαρτίου το περιοδικό Science δημοσίευσε μια εργασία του γεωφυσικού τελειοφοίτου του Caltech, Kaiwen Xia, και δύο γνωστών ακαδημαϊκών: του καθηγητή αεροναυπηγικής Αρη Ροζάκη - ειδικού στην επέκταση ρηγμάτων - και του βραβευμένου καθηγητή γεωφυσικής Hiroo Kanamori.

Στην εργασία τους αποδεικνυόταν για πρώτη φορά ότι οι μεγασεισμοί μπορούν να προκαλέσουν και υπερ-ρήξη (supershear) του φλοιού της Γης! Τι σημαίνει αυτό; Οτι ένας σεισμός 7,5 ρίχτερ και άνω που δημιουργεί ρήγμα 100 χλμ. μπορεί να «ανεβάσει απότομα ταχύτητα» και να σχηματίσει ένα κρουστικό κύμα ανάλογο σε μορφή με εκείνο των αεριωθουμένων όταν διασπούν το φράγμα του ήχου. Ενώ λοιπόν ένα κλασικό ρήγμα από σεισμό άνοιγε σαν φερμουάρ, ένας μεγασεισμός μπορεί να κατακερματίσει το έδαφος.

Ο σεισμός τελικά ήλθε στα μέρη τους στις 28 Σεπτεμβρίου του 2004, αλλά ήταν ασήμαντος. Όσον αφορά την έγκαιρη ειδοποίηση για σχηματισμό τσουνάμι, οι Αμερικανοί είχαν εδώ και χρόνια αναπτύξει ένα τέτοιο σύστημα, για την πλευρά του Ειρηνικού Ωκεανού - το Pacific Tsunami Warning System. Εδρεύει στη Χαβάη και δικτυώνεται με πολλούς σεισμογράφους στις περιβρεχόμενες χώρες, καθώς και ειδικές συσκευές μέτρησης των αλλαγών στο ύψος της θάλασσας.

Η Ιαπωνία έχει ένα ακόμη πιο εξελιγμένο σύστημα, που εμφανίζει στις τηλεοπτικές οθόνες των πολιτών της σχετικό σήμα 10 μόλις λεπτά μετά τη διάγνωση του φαινομένου. Ακόμη όμως κι αυτό θα αντικατασταθεί σύντομα από νέο, που επιτρέπει την πρόβλεψη του ύψους ενός τσουνάμι τρία μόλις δευτερόλεπτα μετά την εκδήλωση σεισμού. Ιδιωτικά, η εταιρεία Hitachi έχει αναπτύξει ένα σύστημα βασιζόμενο στο δορυφορικό δίκτυο τηλεεντοπισμού - το GPS - που μετρά το πόσο σηκωμένες ή βυθισμένες είναι στη θάλασσα κάποιες σημαδούρες ύψους 13 μ.

Βιβλιογραφία: Britanica, Βήμα, Δίκτυο, ιστορία της Κνωσού, συνέντευξη του Κώστα Συνολάκη στο Ταχυδρόμο