Η καταγωγή και η εξέλιξη του Ανθρώπινου Γένους
Μέρος 6ο

Άρθρο, Απρίλιος 2005

Χρόνος της πρώτης εμφάνισης

• Ενώ μέχρι πρότινος οι ανθρωπολόγοι συμφωνούσαν ότι οι πρώτοι άνθρωποι - Αυστραλοπίθηκοι - απόκτησαν μορφή κάπως ανθρώπινη και άρχισαν να περπατούν πριν, περίπου, 1.000.000 χρόνια, βρέθηκαν το 1972 στην Κένυα εργαλεία και ανθρώπινα ευρήματα που θεωρούνται ότι έχουν ηλικία 2.600.000 χρόνια, ενώ ο εγκέφαλος του είχε χωρητικότητα 810 cm³, ενώ ο Αυστραλοπίθηκος μόνο 500 cm³. Ανατομικά το απολίθωμα ανήκει στον Αυστραλοπίθηκο και τα εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν από τον ίδιο. Ο Ρ. Λήκυ που βρήκε το κρανίο - που ονομάστηκε με το κωδικό όνομα 1470 - πιστεύει ότι πρόκειται για άλλο είδος ανθρώπου του Homo Habilis, ο οποίος έζησε παράλληλα με τον Αυστραλοπίθηκο. Ο Αυστραλοπίθηκο σύμφωνα με τον Ρ. Λήκυ οδηγεί σε αδιέξοδο, και αυτός είναι ρωμαλέος. Η εξήγηση αυτή για τον άνθρωπο με το κρανίο 1470, ταιριάζει και με την χρονομέτρηση.

• Ταυτόχρονα στην Ανατολική Αιθιοπία κοντά στον ποταμό Άους βρέθηκαν ανθρώπινα απολιθώματα 1.500.000 χρόνων αρχαιότερα από αυτά που βρήκε ο Ρ.Λήκυ στη λίμνη του Ροδόλφου και ανήκουν στον Homo habilis.

• Πώς όμως εξηγείται να υπάρχει το ίδιο ή περίπου το ίδιο είδος ανθρώπου, για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια χωρίς αλλαγές; Πώς εξηγείται η μακρόχρονη στασιμότητα του; Πρόκειται για συντηρητικό απολίθωμα; Τότε πώς εξηγείται η μετά από αυτόν αλματώδη μεταβολή του για να φτάσει στον σημερινό άνθρωπο; Έτσι οι επιστήμονες είναι μπερδεμένοι και ψάχνουν ικανοποιητικές απαντήσεις για να βρουν ακριβώς που εμφανίστηκε ο πρώτος άνθρωπος.

• Το 2002 στο Τσαντ ανακαλύφθηκε ένα κρανίο, που ανήκει σύμφωνα με τον γάλλο ερευνητή Μισέλ Μπρουνέτ, στο αρχαιότερο γνωστό μέλος της εξελικτικής γραμμής που έδωσε το ανθρώπινο είδος. Έχει ονομαστεί Τούμαϊ ή Sahelanthropus tchadensis, και φαίνεται ότι περπατούσε στα δύο πόδια πριν από επτά εκατομμύρια χρόνια. Άλλοι όμως επιστήμονες αμφισβητούν αν το πλάσμα αυτό, γνωστό μόνο από ένα απολιθωμένο κρανίο, ήταν όντως ανθρωπίδης, δηλαδή μέλος της ανθρώπινης οικογένειας, και υποστηρίζουν ότι ανήκε στους προγόνους των πιθήκων και όχι του ανθρώπου. Πάντως όλοι συμφωνούν ότι ο Τουμάι έζησε περίπου την εποχή το ανθρώπινο γενεαλογικό δέντρο διαχωρίστηκε από τους ανθρωποειδείς πιθήκους. Όμως η ανακάλυψη του Τουμάι θέτει σε αμφισβήτηση και τη θεωρία που θέλει τους προγόνους μας να εξελίχθηκαν στην ανατολική πλευρά της Αφρικανικής Τεκτονικής Πλάκας και τους πιθήκους να ακολούθησαν τη δική τους πορεία στα δυτικά.

Διασπορά

• Ο άνθρωπος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Αφρική κοντά στην περιοχή των μεγάλων λιμνών, όπου είναι και οι πηγές του Νείλου. Όταν χρησιμοποίησε σαν τροφή του τα ψάρια, ακολούθησε τα νερά του Νείλου για να φτάσει στις βόρειες ακτές της Αφρικής. Έτσι, η πρώτη διασπορά του ανθρώπου άρχισε μάλλον κατά μήκος του ποταμού Νείλου. Κατά το Διλούβιο το 1/6 της ξηράς ήταν σκεπασμένο από πάγους και παγετώνες, με πάχος 1.000-2.000 μέτρα. Αργότερα, όταν έλιωσαν οι πάγοι η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε κατά 80-100 μέτρα. Ήταν λοιπόν στην εποχή εκείνη εύκολο το πέρασμα από την μια ήπειρο στην άλλη. Αλλά και σήμερα υπάρχουν στενά θαλάσσια περάσματα, όπου με πρωτόγονα μέσα μπορούμε να τα διασχίσουμε (Γαλλία-Αγγλία, Αιγαίο-Μ. Ασία κ.α).

• Έχει αποδειχτεί γλωσσολογικά, ότι η λευκή φυλή πρέπει να είχε δημιουργήσει ένα δευτερογενές κέντρο, απ' όπου ξεκίνησαν όλες οι σημερινές ανθρωπολογικές ομάδες. Τέτοιο κέντρο πρέπει να είναι το οροπέδιο Παμίρ που είχε ευνοϊκό κλίμα και επειδή δεν καλύφθηκε από πάγους υπήρχε συνωστισμός. Και επειδή έχει μεγάλο υψόμετρο (4.000 μέτρα) ονομάζεται και σήμερα "στέγη του κόσμου".

• Η διασπορά πολλές φορές εμποδιζόταν για πολλές χιλιετίες τόσο από λόγους γεωγραφικούς (φυσικά εμπόδια), όσο και για κλιματικούς λόγους. 

Φυλές

• Λόγω της διασποράς υπάρχει μεγάλη επιμειξία των διαφόρων φυλών. Αλλά σήμερα δέχονται ότι ο άνθρωπος εμφανίστηκε σαν μια φυλή (μονοφιλία) και ύστερα απομονώθηκε σε τρεις περιοχές της Ευρασίας, όπου διαφοροποιήθηκε στις τρεις κύριες φυλές: Τη λευκή, την κίτρινη και τη μαύρη.

• Οι τρεις περιοχές της Ευρασίας από όπου ξεκίνησαν οι τρεις κυριότερες φυλές του ανθρώπου είναι οι εξής:

• Η βόρεια περιοχή πάνω από τα Ιμαλάια και δυτικά της οροσειράς Τιέν-Σαν και Αλταΐων μέχρι το Βερίγγειο πορθμό. Περιλαμβάνει την Ευρώπη και την Βόρεια Ασία. Από εκεί ξεκίνησε η Καυκάσεια ή λευκή φυλή.

• Η ανατολική περιοχή της Ευρασίας που περιλαμβάνει την Κεντρική Ασία, την Ανατολική και τα νησιά της. Εκεί βρίσκουμε την Μογγολοειδή ή κίτρινη φυλή.

• Η νότια περιοχή που περιλαμβάνει τη σημερινή Ινδική χερσόνησο, το Θιβέτ και τα νησιά της Νότιας Ασίας. Εκεί βρέθηκε η Νεγροειδής ή μαύρη φυλή .

• Οι διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των τριών φυλών αλλά και μεταξύ των ατόμων είναι μόνο ποσοτικές και όχι ποιοτικές. Ενώ η επιμειξία των τριών φυλών είναι η αιτία της δημιουργίας διαφόρων ανθρωπολογικών τύπων.
   

• Σήμερα δεν υπάρχει καμιά καθαρή φυλή, αφού δεν υπάρχουν απομονωμένες περιοχές και είναι μεγάλη η επιμειξία των λαών. Αυτό ισχύει φυσικά και για τα έθνη, που άτομα του ίδιου έθνους παρουσιάζουν διαφορές.  

Πώς ορίζεται ο άνθρωπος;

Οι εγκέφαλοι του ανθρώπου και του πιθήκου. Φαίνεται η διαφορά στο μέγεθος τους

Μια ποικιλία γνωρισμάτων θεωρούνται σημαντικά στον βιολογικό και πολιτιστικό καθορισμό  του ανθρώπου. Μερικοί ερευνητές κρίνουν τη γλώσσα, την τέχνη, και τη συνείδηση ως σημαντικότερα γνωρίσματα, ενώ άλλοι θεωρούν ως αφετηρία της ανθρώπινης καταγωγής το είδος που στάθηκε και περπάτησε με τα δύο πόδια. Τα μοναδικά γνωρίσματα στα ανθρώπινα όντα προέκυψαν σε διαφορετικές εποχές κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου. Παρατίθενται μερικά σημαντικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Είναι σημαντικό να λάβει κάποιος υπ' όψιν του ότι αυτά τα χαρακτηριστικά χρησιμοποιούνται για σύγκριση με άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, τους πιο στενούς γενετικούς συγγενείς του είδους μας:

• Ο Διποδισμός

• Μεγάλο μέγεθος εγκεφάλου (συγκρινόμενο με το μέγεθος του σώματος)

• Εκτεταμένες δυνατότητες προγραμματισμού και επίλυσης προβλημάτων

• Ομιλία

• Τέχνη και άλλες μορφές συμβολικών εκφράσεων

• Σύνθετη εκμάθηση κουλτούρας, που εξαρτάται από τις συμβολικές πληροφορίες

• Εξάρτηση από την τεχνολογία για να επιβιώσει

• Ποικιλία διατροφής, συμπεριλαμβανομένων ζωικών και φυτικών τροφών

• Λειτουργική τριχοφυΐα

• Παγκόσμια γεωγραφική κατανομή και προσαρμογή στα διάφορα κλίματα και βιότοπους

• Μεγαλύτερη κοινωνική πολυπλοκότητα

Τα μεγάλα μεταναστευτικά ταξίδια των ανθρώπων

Η πρώτη έξοδος του Homo sapiens sapiens από την Αφρική γίνεται πριν 100.000-50.000 χρόνια προς τη Bόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, ενώ πριν από 50.000-40.000 χρόνια κινήθηκε προς την Ανατολική Ευρώπη. Τελευταία πήγε στην Δυτική Ευρώπη, πριν 37.000 χρόνια, όπου υπήρχε ακόμη και ο Νεάντερταλ. Μια πιο πρόσφατη άποψη, βασισμένη σε σχετικές μελέτες μιτοχονδριακού DNA, υποστηρίζει ότι ο εποικισμός της Ευρώπης έγινε σταδιακά από 11 «Εύες», με την πρώτη «Εύα» να φθάνει πιθανότατα στον Παρνασσό 50.000 χρόνια πριν. Το πρώτο κύμα εποικισμού της Ευρώπης συμπίπτει, σύμφωνα με το αρχαιολογικό αρχείο, με την αρχή του τέλους της τελευταίας μεγάλης παγετώδους εποχής που περιόρισε τους παγετώνες στον Βορρά· και το νεότερο καταγράφεται στα 9.000 χρόνια πριν συμπίπτοντας περίπου με την προέλευση της γεωργίας.

Εν συνεχεία, ο Homo sapiens sapiens μεταναστεύει - 20.000 χρόνια πριν  - από την Ευρασία προς τη Σιβηρία και μέσω του Βερίγγειου πορθμού στη B. Αμερική. Αυτό γίνεται πριν 12.000 χρόνια προς το τέλος δηλαδή της μεγάλης παγετώδους εποχής, όταν η θάλασσα ήταν ακόμη περισσότερο από 50 μέτρα πιο ρηχή. Η χρονολόγηση εποικισμού της Βόρειας Αμερικής υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα ηλικίας μεγαλύτερης των 11.500 χρόνων. Σχετικές μοριακές μελέτες προβαλλόμενες στο επίπεδο του μοριακού εξελικτικού ρολογιού (ενός δηλαδή σταθερού ρυθμού μεταλλάξεων) δείχνουν ότι η μετανάστευση στη B. Αμερική πρέπει να έγινε μεταξύ 15.000 και 8.000 χρόνων πριν· αν και πρόσθετα δεδομένα του μιτοχονδριακού DNA και του χρωμοσώματος Y δίνουν αντίστοιχες χρονολογίες 25.000-20.000 και 22.500 χρόνια πριν, πολύ νωρίτερα από ό,τι υποστηρίζεται από τις αρχαιολογικές και τις πρώιμες γενετικές ενδείξεις.

Ωστόσο όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι οι ιθαγενείς Αμερικανοί είναι απόγονοι ασιατών μεταναστών· στοιχεία που βασίζονται σε γενετικούς συνδυασμούς μιτοχονδριακού DNA (απλότυποι), όπως και σε τρεις γλωσσικές ομάδες που χαρακτηρίζουν τους ιθαγενείς Αμερικανούς· ένα γεγονός που δείχνει ότι είναι απόγονοι τριών τουλάχιστον ομάδων μεταναστών, με διαφορετική γλώσσα η καθεμία.

Γενετικές ενδείξεις δείχνουν επίσης ότι ο Homo sapiens sapiens κινδύνεψε να αφανισθεί πριν 100.000 χρόνια, πιθανόν από μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη, και ο πληθυσμός του μειώθηκε στις 10.000. Στη συνέχεια ο πληθυσμός ανακάμπτει 60.000 χρόνια πριν, και επιχειρεί το δεύτερο μεγάλο ταξίδι του προς την Αυστραλία· με τους ιθαγενείς της να είναι απόγονοι των πρώτων εκείνων αφρικανών εποίκων.