Το ανοικτό σμήνος των Πλειάδων

Άρθρο, Αύγουστος 2007

Οι Πλειάδες είναι ένα κοντινό σε μας κι αρκετά χαλαρό ανοικτό σμήνος, περίπου, 500 άστρων στον αστερισμό του Ταύρου. Είναι επίσης γνωστό ως οι Επτά Αδελφές, αν και οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να δουν με γυμνό μάτι μόνο έξι αστέρια, που όλα τους είναι χρώματος ανοιχτού μπλε-λευκού: Αλκυόνη, Άτλας, Ηλέκτρα, Μαία, Μερόπη, και Ταϋγέτη (Η Πλειώνη είναι έβδομη κατά σειράν φωτεινότερο άστρο).

Οι Πλειάδες ή όπως αναφέρονται σε αστρονομικούς καταλόγους M45, ή NGC 1432

Οι Πλειάδες εκτείνονται σχεδόν 2° στον ουρανό, δηλαδή μια έκταση περίπου τετραπλάσια από το γεμάτο φεγγάρι.

Το σμήνος εμφανίζεται αποσυνδεμένο και ισχυρά έως μέτρια συγκεντρωμένο προς το κέντρο του, ενώ τα αστέρια του έχουν ένα ευρύ φάσμα φωτεινότητας. Το σμήνος αυτό έχει περισσότερα από 100 μέλη και η απόσταση τους από μας είναι 440 έτη φωτός. Η συνολική μάζα τους είναι 800 φορές αυτή του ήλιου μας, η δε ηλικία του σμήνους υπολογίζεται 115 εκατομμύρια χρόνια.

Το κεντρικό μέρος του σμήνους είναι σφαιρικό, η δε ακτίνα του πυρήνα του είναι ελαφρώς πάνω από 4,5 έτη φωτός. Εντούτοις το εξωτερικό μέρος είναι εμφανώς ελλειπτικό, με μια ελλειπτικότητα 0,17.

Λευκοί νάνοι και καφέ νάνοι στις Πλειάδες

Έχει παρατηρηθεί ότι οι Πλειάδες περιέχουν αρκετούς λευκούς νάνους, γεγονός που δημιουργεί ένα πρόβλημα στην αστρική εξέλιξη. Πώς μπορούν να υπάρχουν οι λευκοί νάνοι σε ένα τέτοιο νέο σμήνος αστεριών;

Δεδομένου ότι οι λευκοί νάνοι είναι πολυάριθμοι, είναι ιδιαίτερα πιθανό ότι τα άστρα είναι αρχικά μέλη του σμήνους και όχι αστέρια που έχουν συλληφθεί από έξω. Η αστρική εξελικτική θεωρία επιμένει ότι το ανώτερο όριο μάζας για τους λευκούς νάνους - το γνωστό όριο Chandrasekhar - είναι περίπου 1,4 ηλιακές μάζες. Ακόμα, τα αστέρια με μια τέτοια χαμηλή μάζα εξελίσσονται τόσο αργά που πρέπει να περάσουν δισεκατομμύρια χρόνια για να επιτύχει αυτή την τελική κατάσταση, κι όχι μόνο 100 εκατομμύρια χρόνια που είναι η ηλικία του σμήνους των Πλειάδων.

Μια πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι ότι αυτοί οι λευκοί νάνοι ήταν στο παρελθόν πολύ ογκώδεις και επομένως εξελίχθηκαν γρήγορα. Φαινόμενα όπως οι ισχυροί αστρικοί άνεμοι, η απώλεια μάζας προς τους κοντινούς τους στενούς γείτονες, ή/και η γρήγορη περιστροφή τους, στη συνέχεια τα ανάγκασαν να χάσουν ένα μεγάλο μέρος της μάζας τους στα πλανητικά νεφελώματα. Κατά συνέπεια τα κατάλοιπα των άστρων - που προηγουμένως ήταν οι πυρήνες τους - έχουν έρθει κάτω από το όριο Chandrasekhar, και έτσι διαμόρφωσαν τους παρατηρηθέντες σταθερούς λευκούς νάνους.

Επίσης, έχουν παρατηρηθεί και καφέ νάνοι στις Πλειάδες. Αυτοί μπορεί να αποτελούν το ένα τέταρτο του αστρικού πληθυσμού του σμήνους, αν και έχουν μόνο το 2% περίπου της μάζας του.

Ως γνωστόν ο καφέ νάνος δεν περιέχει αρκετή μάζα ώστε να ξεκινήσει η θερμοπυρηνική σύντηξη, όπως γίνεται στα πραγματικά αστέρια. Και η θερμοκρασία του είναι μερικές εκατοντάδες βαθμούς Κελσίου, σε αντίθεση με τη θερμοκρασία στην επιφάνεια του ήλιου που είναι 10.000 βαθμοί. Φυσιολογικά, αυτό το αντικείμενο μοιάζει με έναν πλανήτη και είναι κάτι μεταξύ των πλανητών και των αστεριών, ενώ συνεχίζουν να μπερδεύουν τους αστρονόμους, από τα μέσα της δεκαετίας του '90.

Πως θα τις βρείτε στο νυκτερινό ουρανό

Οι Πλειάδες βρίσκονται στον αστερισμό του Ταύρου που ξεχωρίζει στον ουρανό γιατί σχηματίζει ένα πλάγιο V σαν ένα κέρατο. Στην κορυφή του V βρίσκεται ένα ερυθρό-πορτοκαλί άστρο,  ο Αλντεμπαράν (ένα από τα πιο λαμπρά άστρα του ουρανού που λέγεται και το Μάτι του Ταύρου από τη θέση που βρίσκεται). Κοντά στο άστρο Αλντεμπαράν και λίγο ψηλότερα βρίσκονται μαζί τα 6 αστέρια των Πλειάδων.

Νεφελώματα στις Πλειάδες

Οι Πλειάδες κινούνται αυτή την περίοδο μέσω ενός μεγάλου νέφους σκόνης από διαστρική ύλη, κόκκους σκόνης που αντανακλούν το φως των μπλε άστρων του σμήνους. Αυτό το νέφος δεν είναι το κατάλοιπο του νεφελώματος από το οποίο διαμορφώθηκε το σμήνος, κι αυτό το βλέπει κάποιος από το γεγονός ότι το νεφέλωμα και το σμήνος έχουν διαφορετικές ακτινωτές ταχύτητες - διασχίζουν το ένα το άλλο με μια σχετική ταχύτητα 11 km/s. Εν τούτοις μακροχρόνιες φωτογραφικές εκθέσεις, μη ορατές με το γυμνό μάτι,  παρουσιάζουν αυτό το νεφέλωμα αντανάκλασης να μπερδεύεται με ολόκληρο το πλήθος. Το νεφέλωμα είναι ιδιαίτερα φωτεινό γύρω από τη Μερόπη γι αυτό και λέγεται Νεφέλωμα της Μερόπης.

Οι Πλειάδες στη μυθολογία

Αριστερά: Η θέση των Πλειάδων ή M45 στον ουρανό

Οι Πλειάδες κατά τη μυθολογία ήταν κόρες του τιτάνα Άτλαντα και της Πλειώνης, αδελφές των Υάδων. Την ύπαρξή τους οι αρχαίοι Έλληνες εμπνεύσθηκαν απ' τον ομώνυμο αστερισμό, που στα νεώτερα χρόνια έγινε γνωστός σαν Πούλια. Γεννήθηκαν στο όρος Κυλλήνη και θεωρούνταν θεότητες του βουνού. Από την ένωσή τους με το Δία γεννήθηκαν θεοί και ήρωες. Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη πλειάδες σημαίνει "περιστέρια". Οι Πλειάδες ήταν εφτά, όπως και τα αστέρια του αστερισμού που είναι ορατά με γυμνό μάτι:

1. Η Μαία, η πρώτη και ομορφότερη, μητέρα του Ερμή
2. Η Ταϋγέτη, μητέρα του πρώτου βασιλιά της Σπάρτης Λακεδαίμονα
3. Η Ηλέκτρα, μητέρα του Δάρδανου, γενάρχη των Τρώων και τον Ημαθίωνα, βασιλιά της Σαμοθράκης
4. Η Στερόπη, σύζυγος του ήρωα Οινόμαου
5. Η Κελαινώ, μητέρα του ήρωα Λύκου
6. Η Αλκυόνη, που μεταμορφώθηκε σε πουλί από το Δία, και
7. Η Μερόπη, σύζυγος του Σίσυφου και μητέρα του Γλαύκου

Σχετικά με το πως οι Πλειάδες έγιναν αστερισμός, υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η επικρατέστερη είναι πως αυτοκτόνησαν απ' τον καημό τους για την τιμωρία του πατέρα τους Άτλαντα να σηκώνει στους ώμους τον άξονα του κόσμου, ή για το χαμό των αδελφών τους Υάδων. Η Βοιωτική παραλλαγή του μύθου λέει πως ο γίγαντας Ωρίωνας τις ερωτεύτηκε και τις καταδίωξε θέλοντας να τις απαγάγει. Η καταδίωξη συνεχίστηκε για πέντε χρόνια, οπότε οι Πλειάδες κατέφυγαν στο Δία, που τις έκανε περιστέρια (πλειάδες) για να γλιτώσουν. Αφού πέταξαν στον ουρανό έγιναν ένα σμήνος άστρων ή αστερισμός. Ο Ωρίωνας όμως τις ακολούθησε στον ουρανό σαν αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες, που προπορεύονται μπροστά του στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν.

Πηγές: Wikipedia, Αστρονομική Εγκυκλοπαίδεια, AstroVox