Ωρίωνας: Στην κορυφή του Ουρανού

Άρθρο, Δεκέμβριος 2001

Tις ημέρες των Χριστουγέννων, γύρω στα μεσάνυκτα, μεσουρανεί στον ουρανό, ο ομορφότερος σχηματισμός και μία από τις πιο ενδιαφέρουσες αστρονομικές περιοχές. Ο αστερισμός του Ωρίωνα.

Ο κυνηγός Ωρίωνας, σύμφωνα με τη μυθολογία, που ήταν γιός του Ποσειδώνα, πέθανε από το τσίμπημα ενός σκορπιού. Από τότε, ο Ωρίωνας και ο σκορπιός, έλαβαν αντιδιαμετρικά σημεία στον ουρανό, ώστε όταν ο ένας δύει ο άλλος να ανατέλλει, θυμίζοντας πως βρίσκονται σε ένα αέναο κυνήγι μεταξύ τους.

Το χαρακτηριστικό σχήμα του τετραπλεύρου, που θυμίζει ένα κυνηγό, αποτελείται από 77 αστέρες με τους κυριότερους τέσσερις αστέρες, που σχηματίζουν τη ζώνη του Ωρίωνα, να βρίσκονται μεταξύ των αποκλίσεων 10ο Β και -10ο Ν ώστε το σχήμα να είναι ορατό από όλη, σχεδόν, τη Γη.

Οι αστέρες αυτοί, είναι ο ερυθρός υπεργίγας Betelgeuse (α-Ori), ο λευκογάλαζος γίγας Bellatrix (ο αστέρας-αμαζόνα γ-Ori), ο γαλάζιος υπεργίγας Rigel (β-Ori) και τέλος ο επίσης γαλάζιος υπεργίγας Saiph (κ-Ori).

Μόνο ο Betelgeuse είναι παλαιό άστρο, τα υπόλοιπα είναι νεαρά άστρα και ιδιαίτερα βίαια άστρα του φασματικού τύπου Β και Ο.

Ο Betelgeuse, που απέχει μόνο 300 έ.φ., έχει φασματικό τύπο Μ και είναι υποψήφιος να γίνει σουπερνόβα. Ο αστέρας βρίσκεται στο τέλος της ζωής του και πάλλεται ακανόνιστα, μεταβάλλοντας το φαινόμενο μέγεθος του από 0 έως 1,5. Η λαμπρότητά του είναι 14.000 φορές μεγαλύτερη του Ήλιου μας και ο όγκος του 160.000.000 φορές μεγαλύτερη του. Η μάζα του προκύπτει ότι είναι 20 ηλιακές μάζες ενώ αν υπολογιστεί η πυκνότητά του βρίσκεται ότι είναι μόνο 10^-4 φορές την πυκνότητα του αέρα. Γι' αυτό χαρακτηρίζεται σαν ένα "κόκκινο θερμό κενό".

Στην περιοχή Ξίφος του Ωρίωνα, βρίσκεται το Μεγάλο Νεφέλωμα του Ωρίωνα, Μ42 ή NGC 1976. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αστρικά "βρεφοκομεία" του Γαλαξία, που βρίσκεται μόνο σε απόσταση 1.500 έ.φ. από μας. Η αστρογεννητική αυτή περιοχή, παρόλο που δεν είναι η μοναδική του Γαλαξία μας, είναι όμως η πιό κοντινή και από τις πιό σημαντικές για μελέτες.

Οι αστρικοί βρεφικοί σταθμοί είναι ειδικές περιοχές όπου γεννιέται η μεγάλη πλειοψηφία των νέων αστεριών στο Γαλαξία μας. Τα διαστρικά νέφη του μοριακού αερίου διαμορφώνουν και παράγουν χιλιάδες νέων αστεριών και έπειτα βαθμιαία διαλύουν.

Υδρογόνο, ήλιο, οξυγόνο, άζωτο κ.α. είναι τα βασικά συστατικά του νέφους. Η αστροφεγγιά που παράγουν τα τέσσερα κύρια άστρα, είναι τόσο έντονη, που αυτή ιονίζει τα λεπτά στρώματα του αερίου στην περιοχή, παράγοντας ένα ουράνιο τόξο χρωμάτων. Έτσι δεν είναι εκπληκτικό που οι μελέτες του Ωρίωνος έχουν παράσχει στους αστρονόμους μερικές από τις καλύτερες πληροφορίες για τη διαδικασία του σχηματισμού αστεριών.

Ένα άλλο διάσημο αντικείμενο στον Ωρίωνα, είναι η Κεφαλή Ίππου (Horsehead Nebula), ένας πανέμορφος σχηματισμός που είναι όμως πολύ δύσκολο να ειδωθεί από τα συνηθισμένα τηλεσκόπια.

Η αριστερή εικόνα είναι μια σημαντική φωτογραφία για την Αστρονομία και προέρχεται από τη συλλογή του Hubble. Πρόσφατα η υπεύθυνη ομάδα του διαστημικού τηλεσκοπίου γιορτάζοντας τα 11 έτη της λειτουργίας του Hubble, έδωσε την ευκαιρία στον κόσμο να ψηφίσει ποιά είναι η καλύτερη φωτογραφία που έχει τραβήξει ο Hubble.

Το νεφέλωμα αυτό επιλέχτηκε πέρυσι σαν η καλύτερη παρατήρηση, σε μια online ψηφοφορία που έγινε στο δίκτυο από σπουδαστές, καθηγητές και από ερασιτέχνες αλλά και από επαγγελματίες αστρονόμους.