Συνελήφθη μαύρη οπή από τον Hubble να κινείται γρήγορα

Από σελίδα του NewsScientist και BBC, 18 Νοεμβρίου 2002

Μια μαύρη οπή που κινείται μέσα στο Γαλαξία μας, με περίπου 400.000 χιλιόμετρα ανά ώρα, έχει πιαστεί από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Το εύρημα είναι μεγάλη είδηση για τους αστρονόμους επειδή παρέχουν μοναδικά και αναγκαία στοιχεία, ότι οι μαύρες οπές πραγματικά σχηματίζονται στις εκρήξεις των σουπερνοβών, όπως προβλέπει η θεωρία.

Μελετώντας το συνοδό άστρο, οι αστρονόμοι μαθαίνουν ό,τι θέλουν για τη μαύρη οπή.

"Η μαύρη οπή πρέπει να έχει πεταχτεί μακριά από μία σουπερνόβα από την δύναμη της έκρηξης", λέει ο Roberto Mignani του Ευρωπαϊκού Νότιου Παρατηρητήριου στο Garching της Γερμανίας, ένας από τους επιστήμονες που έκαναν την ανακάλυψη.

Η ταχύτητα του αντικειμένου, λένε οι αστρονόμοι, είναι μια καλή απόδειξη ότι είναι τα κινούμενα συντρίμμια μιας αστρικής έκρηξης ή μιας σουπενόβας.

Τα ογκώδη αστέρια εκρήγνυνται όπως οι σουπερνόβες στο τέλος της ζωής τους, αφήνοντας τους πυρήνες να καταρρέουν από τους οποίους οι αστρονόμοι θεωρούν ότι μπορούν να σχηματισθούν οι μαύρες οπές. Η θεωρία λέει ότι η βαρύτητα των μαύρων οπών είναι τόσο ισχυρή ότι τίποτα - ακόμα και το φως - δεν μπορεί να δραπετεύσει από την έλξη τους, έτσι είναι εντελώς αόρατες. Αλλά οι αστρονόμοι έχουν επισημάνει περίπου 10 πιθανές μαύρες οπές στον Γαλαξία μας λόγω της βαρυτικής επίδρασης τους στα κοντινά αστέρια, τη σκόνη και το διαγαλαξιακό αέριο.

Παραδείγματος χάριν, το τηλεσκόπιο Hubble έχει δει ένα ηλικιωμένο αστέρι στον αστερισμό του Σκορπιού να περιστρέφεται γύρω από ένα σκοτεινό αντικείμενο κάθε δυόμισι ημέρες. Οι αστρονόμοι θεωρούν ότι το φωτεινό αστέρι, που βρίσκεται περίπου 6.000 έτη φωτός από τη Γη, είναι όμηρος μιας μαύρης οπής, περίπου πέντε φορές πιο ογκώδες από τον ήλιο μας.

Τώρα μια ομάδα που καθοδηγείται από τον Félix Mirabel της Γαλλικής Ατομικής Επιτροπής Ενέργειας και του Ιδρύματος για την Αστρονομία και τη Διαστημική Φυσική της Αργεντινής έχει χρησιμοποιήσει τον Hubble για να παρακολουθήσει το αστέρι-όμηρος δεδομένου ότι η μαύρη οπή το σέρνει γύρω της.

Βρήκαν ότι μεταξύ του 1996 και του 2001, το ζευγάρι (μαύρη οπή και ηλικιωμένο άστρο) μετακινήθηκε 70 χιλιοστά του ενός βαθμού κατά μήκος του ουρανού. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τρέχει κατά μήκος του Γαλαξία με περίπου 400.000 χιλιόμετρα την ώρα - τέσσερις φορές γρηγορότερα από τη γενική ταχύτητα των αστεριών στη γειτονιά τους.

Μόνο μια βίαια γέννηση σε μια έκρηξη σουπερνόβας θα μπορούσε να έχει κάνει τη μαύρη οπή να κινηθεί έτσι γρήγορα, συμπεραίνει η ομάδα.

Ελπίζουν να βρουν περισσότερες μαύρες οπές που κινούνται γρήγορα, τώρα που έχει προωθήσει η Ευρωπαϊκή Διαστημική Εταιρεία το Integral, ένα δορυφόρο που παρακολουθεί ακτίνες-γ, για να κατασκοπεύσει το καυτό υλικό που πέφτει μέσα σε αυτά τα σκοτεινά μαύρα αντικείμενα.

Οι εικόνες, που έχουν ληφθεί από το HST, του συνοδού αστεριού έχουν συνδυαστεί με άλλα στοιχεία για να μετρήσουν τη κίνηση της μαύρης οπής διαμέσω του επιπέδου του Γαλαξία μας.

Η μαύρη οπή, που ονομάζεται GRO J1655-40, "ταΐζεται" από το σύντροφο της, τραβώντας αέριο από το αστέρι, που έτσι διαβρώνεται αργά-αργά τροφοδοτώντας τη μαύρη οπή.

Αυτή η διαδικασία κάνει τους πίδακες, που μοιάζουν με τη φλόγα μιας συσκευής συγκόλλησης, να ρέουν μακριά από τη μαύρη οπή με ταχύτητες κοντά στη ταχύτητα του φωτός. Οι αστρονόμοι καλούν αυτό το αντικείμενο "μικροκβάζαρ", που σημαίνει ότι είναι ένα μικρό μοντέλο των τεράστιων μαύρων οπών που βρίσκονται στους πυρήνες των εξαιρετικά ενεργών γαλαξιών, ή κβάζαρ όπως λέγονται.

Αυτό είναι το δεύτερο μικροκβάζαρ που ανακαλύπτεται στο Γαλαξία μας.

Αναφορά περιοδικού: Αστρονομία και αστροφυσική (τεύχος 395, p. 595)