8 Ιουνίου 2004
Το σπάνιο πέρασμα της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο

Από το BBC, Ιούνιος 2004

Ο πλανήτης Αφροδίτη θα αποτελέσει αντικείμενο παρατήρησης γιατί θα κάνει ένα πολύ σπάνιο πέρασμα μπροστά από τον ήλιο.

Η διέλευση της Τρίτης, που θα κρατήσει έξι ώρες, δεν έχει παρατηρηθεί για 122 χρόνια και αστρονόμοι στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική είναι έτοιμοι να πάρουν την καλύτερη εικόνα.    

Οι επιστήμονες θα χρησιμοποιήσουν αυτό το γεγονός για να δοκιμάσουν νέες τεχνολογίες για να ανιχνεύσουν στο μέλλον εξωηλιακούς πλανήτες σε γονικά αστέρια δεκάδες έτη φωτός μακριά μας.    

Η Αφροδίτη θα εμφανιστεί ως ένας μικροσκοπικός μαύρος δίσκος κόντρα στον Ήλιο, αλλά κανένας δεν πρέπει να τον παρατηρήσει χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό.

Αν εξετάσουμε άμεσα τον ήλιο με γυμνό μάτι, και ακόμα χειρότερα μέσω ενός ανοικτού τηλεσκοπίου ή με κιάλια, μπορεί να οδηγηθούμε σε τύφλωση.    

Κάτι που έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς είναι το λεγόμενο "black dropp effect" (φαινόμενο "μαύρης σταγόνας"), που εμφανίζεται αμέσως μετά την είσοδο της Αφροδίτης στον ηλιακό δίσκο και αμέσως πριν την έξοδο (2η και 3η επαφή). Οφείλεται σε συνδυασμό δύο παραγόντων: 1ον ότι η Αφροδίτη έχει ατμόσφαιρα και 2ον στο φαινόμενο της "αμαύρωσης του ηλιακού χείλους" "solar limb darkening", που σχετίζεται με την οπτική πυκνότητα της ηλιακής φωτόσφαιρας.

Συστήνεται οι άνθρωποι να παρευρίσκονται σε μια οργανωμένη παρατήρηση, όπου η διέλευση θα προβληθεί μπροστά σε μια οθόνη ή αν μπορούν να επισκεφτούν έναν δικτυακό τόπο, που προγραμματίζουν να δείχνουν τη διέλευση.

Η τελευταία μπορεί να είναι η πιο καλύτερη επιλογή, ειδικά εάν ο καιρός είναι νεφελώδης.      

Ορισμένοι ερασιτέχνες αστρονόμοι βρίσκονται στη Ρόδο για να δουν το φαινόμενο εκεί όπου πριν από δεκάδες αιώνες ο Ίππαρχος έκανε τις δικές του αστρονομικές παρατηρήσεις.

Επίσης, η Ελληνική Αστρονομική Ένωση και ο Τομέας Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος  του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Κέντρο Λειτουργίας και Διαχείρισης Δικτύου του Πανεπιστημίου Αθηνών, και με το Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας, θα μεταδώσει από το κτίριο του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. (Ναυαρίνου 13Α, 4ος όροφος, Εργαστήριο Φυσικής), σε μορφή video streaming, τη "Διάβαση της Αφροδίτης μπροστά από τον Ηλιακό Δίσκο", στις 8 Ιουνίου 2004 και από ώρα 08:10 ως 14:30

Η ιστοσελίδα από την οποία μεταδοθεί η εικονοροή βρίσκεται στη διέυθυνση: http://www.astronomia.org.gr/livetransit.htm

Σπάνια ευκαιρία    

Είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο γεγονός.  Μόνο έξι διελεύσεις έχουν παρατηρηθεί με τηλεσκόπια. Το 1631, το 1639, το 1761, το 1769, το 1874 και τελευταία το 1882.

Η τελευταία διέλευση της Αφροδίτης που ήταν ορατή σε όλη τη Βρετανία ήταν το 1283, όταν δεν ήξερε κανένας ότι συνέβαινε.    

Η ειδική ευθυγράμμιση της Γης και της Αφροδίτης, που απαιτείται για να γίνει αυτό το γεγονός, θα γίνει ξανά το 2012.

Το φαινόμενο έχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία. Οι διελεύσεις του 17ου και 18ου αιώνα χρησιμοποιήθηκαν από τους τότε αστρονόμους για να επιλύσουν θεμελιώδη γεγονότα στο ηλιακό σύστημα.     Υιοθετώντας μια μέθοδο παράλλαξης (τριγωνισμού), ήταν σε θέση να υπολογίσουν την απόσταση μεταξύ της Γης και του Ήλιου - η γνωστή αστρονομική μονάδα (AU) - που είναι περίπου 149,6 εκατομμύρια km.

Η γνώση της απόστασης αυτής επέτρεψε στους επιστήμονες να καταλάβουν για πρώτη φορά την κλίμακα του ηλιακού συστήματος και του Σύμπαντος.    

Το πρώτο πρόσωπο που μπόρεσε να προβλέψει μια διέλευση της Αφροδίτης - αυτή της 6ης Δεκεμβρίου του 1631, - ήταν ο Johannes Kepler αλλά πέθανε προτού να γίνει.

Θαρραλέοι επιστήμονες    

Ο Jeremiah Horrocks, ένας νέος Άγγλος αστρονόμος, ήταν πιθανώς ο πρώτος που μπόρεσε να καταγράψει το φαινόμενο όταν αυτός και ένας φίλος του, ο William Crabtree, έκαναν χωριστές παρατηρήσεις της διέλευσης, στις 24 Νοεμβρίου του 1639.

Ακολούθως ήρθαν οι διελεύσεις του 1761 και του 1769, αλλά τότε είχαν συμβεί σημαντικά επιστημονικά γεγονότα.

Αποστολές αστρονόμων έφτασαν σε όλη την υδρόγειο με σκοπό να κάνουν μετρήσεις απαραίτητες για να υπολογίσουν την απόσταση Γης-Ήλιου. 

Μια τέτοια αποστολή έγινε από τον καπετάνιο James Cook που έφτασε μέχρι τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία.    

"Οι αποστολές για την παρατήρηση της διέλευσης το 18ο αιώνα ήταν περιπετειώδεις και οι αστρονόμοι χρειάζονταν πολύ θάρρος", λέει αστρονόμος Allan Chapman, του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

"Αυτοί οι άνθρωποι ταξίδεψαν σε αποστολές τεσσάρων ή και πέντε χρόνων με κίνδυνο της ζωής τους για να βεβαιώσουν το ίδιο πράγμα, που μπορείτε να πάρετε σήμερα με ένα αεροπλάνο. Και μάλιστα το 1761 ήταν η Αγγλία και η Γαλλία σε πόλεμο".

Στην εποχή μας, χάρις στα ραδιοσήματα που εκπέμπονται από τα διαστημικά σκάφη καθώς περνούν πίσω από την Αφροδίτη, έχουμε πολύ ακριβείς μετρήσεις  για τις πλανητικές θέσεις και τις μάζες, καθώς επίσης και την ακριβή απόσταση μεταξύ της Γης και του Ήλιου.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η διέλευση της Αφροδίτης του 2004 θα θεωρηθεί σαν μια όμορφη επίδειξη με κανένα ενδιαφέρον για τους επιστήμονες.    

Η μετακίνηση του πλανήτη μπροστά από τον ήλιο θα επιφέρει μια μικροσκοπική πτώση στη φωτεινότητα του αστεριού μας.    

Και διάφορες ερευνητικές ομάδες θα μετρήσουν αυτή τη μείωση στο φως με ειδικούς ανιχνευτές, που σύντομα θα βρίσκονται και στα διαστημικά τηλεσκόπια ψάχνοντας για εξωηλιακούς πλανήτες στο μέγεθος της Γης, γύρω από απόμακρα αστέρια.      

Η τρέχουσα τεχνολογία των τηλεσκοπίων δεν μπορεί να βρει μικρούς, βραχώδεις πλανήτες σε αποστάσεις πολλών ετών φωτός μακριά μας, αλλά μπορεί να είναι δυνατή η ανίχνευση τους εάν, επίσης, επιφέρουν χαρακτηριστικές αλλαγές στη λαμπρότητα του άστρου κατά τη διάβαση τους μπροστά από τα γονικά αστέρια.

Οι Ευρωπαίοι με την αποστολή Eddington επιδιώκουν ακριβώς αυτές τις μετρήσεις. Θα χρησιμοποιήσει τη μέθοδο διέλευσης για να μελετήσει γύρω στα 500.000 αστέρια και προβλέπεται ότι θα βρει τουλάχιστον 20.000 πλανήτες - και περίπου 100 από αυτά θα είναι συγκρίσιμα με τη Γη.    

Και η NASA, επίσης, θα διερευνήσει περίπου 100.000 αστέρια σε παρόμοια αποστολή για να ανακαλύψει  νέους κόσμους.    

"Η αλλαγή στο φως του άστρου θα είναι μικρότερη από 1% και τα όργανα γι' αυτό θα πρέπει να είναι πολύ ευαίσθητα", λέει ο Andrew Coates, του Πανεπιστημιακού Κολεγίου στο Λονδίνο.    

"Για τη διέλευση της Αφροδίτης, θα κάνουμε χρήση μιας κάμερας CCD, που επινοήθηκε αρχικά για την αποστολή Eddington, ικανής για να βρει μείωση της ακτινοβολίας  που προέρχεται από τον ήλιο μόνο κατά 0,097% ".

Μέχρι σήμερα 13 διαστημικά σκάφη έχουν προσεγγίσει την Αφροδίτη. Πρώτο ήταν το Mariner 2 που έφθασε εκεί το 1962. Όμως το ενδιαφέρον για την Αφροδίτη δεν έσβησε ποτέ, ακόμη κι αν οι πρώτες διαστημικές μετρήσεις έδειξαν ότι η επιφάνειά της είναι ιδιαίτερα αφιλόξενη για τη δημιουργία ζωής, σε πείσμα κάποιων παλαιότερων αστρονόμων που πίστευαν πως η Αφροδίτη και όχι ο Άρης θα μπορούσε να αποδειχθεί μια δεύτερη Γη. Το 2005 η Ευρώπη θα στείλει στην Αφροδίτη το διαστημικό σκάφος Venus Express.