Ένας φιλόσοφος της φυσικής, ο Julian Barbour, παρουσιάζει τις απόψεις του για τα θεμέλια της φυσικής
(Μέρος 1ο)

Μια συνέντευξη του Julian Barbour στον δικτυακό τόπο Third Culture Ιούλιος 2004

1o, 2ο, 3ο,4ο

Ο Julian Barbour, ένας θεωρητικός φυσικός, δούλεψε σε θεμελιώδη ζητήματα της φυσικής για 35 χρόνια. Δική του ιδέα ήταν "οι κάψουλες χρόνου" που εξηγούν πως δημιουργείται η ισχυρή εντύπωση που έχουμε για το πέρασμα του χρόνου σε έναν άχρονο κόσμο. Ζει τα τελευταία χρόνια σε ένα κτήμα βόρεια της Οξφόρδης, κερδίζοντας τα προς το ζην από μεταφράσεις που κάνει από τα Ρωσικά ενώ συγχρόνως ασχολείται με τα ενδιαφέροντά του στη φυσική.

JULIAN BARBOUR: η ερώτηση που θέτω πάντα στον εαυτό μου είναι, τι είναι το σύμπαν και πως δουλεύει; Το προσεγγίζω από τη σκοπιά της θεμελιώδους φυσικής, τις βασικές ερωτήσεις της κβαντικής μηχανικής και τη σχέση τους με την κλασσική μηχανική. Η κβαντομηχανική ανακαλύφθηκε στα 1925-26 και έδωσε μια τελείως νέα εικόνα της φυσικής η οποία ήταν γεμάτη εκπλήξεις και ακόμα είναι πολύ δύσκολο να την κατανοήσουμε. Μας λέει ότι ο κόσμος δεν είναι καθόλου έτσι όπως τον βλέπουμε. Αυτό έχει παραμείνει ένα μεγάλο πρόβλημα, και δημιουργεί όλο και πιο πολλή συζήτηση, όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον μεταξύ των ανθρώπων. Ότι με απασχολεί στ' αλήθεια είναι πως να συμβιβάσω το γεγονός ότι ο κόσμος φαίνεται κλασσικός, δηλαδή βλέπουμε ένα μοναδικό παρελθόν, τα πράγματα μοιάζουν να βρίσκονται σε συγκεκριμένες θέσεις και έχουν ένα συγκεκριμένο μέλλον, έτσι φαίνονται τα πράγματα αλλά η κβαντομηχανική μας λέει ότι δεν είναι καθόλου έτσι όπως φαίνονται. Ο σκοπός είναι να προσπαθήσω να βρω μια περιγραφή όλου του σύμπαντος που είναι κβαντομηχανική και να καταλάβω πως παρ' όλα αυτά μπορεί να μοιάζει με τον κλασσικό κόσμο που βλέπουμε και αισθανόμαστε στην πραγματικότητα. 

Σ' αυτό έφτασα τελείως τυχαία διαβάζοντας ένα άρθρο εφημερίδας για τις προσπάθειες του μεγάλου Paul Dirac, ενός από αυτούς που δημιούργησαν την κβαντομηχανική, που έκανε πριν από 40 χρόνια για να συμβιβάσει την κβαντομηχανική με την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Einstein. Βρέθηκε λοιπόν μπροστά σε ένα εκπληκτικό γεγονός και αυτό τον οδήγησε να αναρωτηθεί αν η εικόνα του χωροχρόνου που ήταν η βάση της θεωρίας του Einstein, ήταν πραγματικά τόσο θεμελιώδης όσο νόμιζαν οι άνθρωποι. Αυτό με ώθησε να σκεφτώ για τον ίδιο τον χρόνο. Σχεδόν 36 χρόνια τώρα, σκέφτομαι για τον χρόνο και προσπαθώ να τον κατανοήσω στο πιο θεμελιώδες επίπεδό του. Αν κοιτάξετε στην ιστορία της φυσικής, θα δείτε ότι πολύ λίγοι άνθρωποι έχουν σκεφτεί πραγματικά για τον χρόνο και τι πραγματικά είναι ο χρόνος. Ακόμα και ο ίδιος ο Einstein μόνο για μερικές όψεις του χρόνου σκέφτηκε, ποτέ δεν αναρωτήθηκε τι σημαίνει να λέμε ότι ένα δευτερόλεπτο σήμερα είναι το ίδιο με ένα δευτερόλεπτο αύριο. Πρόκειται για μια θεμελιακή ερώτηση. Ο Einstein κατά κάποιο τρόπο υπέθεσε ότι αυτή η πρόταση έχει νόημα, αλλά ποτέ δεν ρώτησε στ' αλήθεια πως αποδεικνύεται αυτό και γιατί ισχύει; Ποτέ δεν όρισε τη σημασία της χρονικής διάρκειας. Έτσι λοιπόν υπάρχουν όψεις του χρόνου που δεν έχουν μελετηθεί πλήρως κατά τη γνώμη μου. 

Third Culture: Μπορείτε να μου δώσετε ένα άλλο παράδειγμα εκτός από τη χρονική διάρκεια; 

BARBOUR: Βέβαια. Μια από τις μεγαλύτερες ερωτήσεις της φυσικής είναι αν υπάρχει κάποιο είδος αόρατου πλαισίου μέσα στο οποίο συμβαίνει κάθε τι. Ο Newton εισήγαγε τις έννοιες ενός απόλυτου χώρου και ενός απόλυτου χρόνου. Ο απόλυτος χώρος είναι σαν ένα διαφανές κομμάτι γυαλιού που εκτείνεται επ' άπειρον, ένα σταθερό πλαίσιο αναφοράς στο οποίο συμβαίνει κάθε τι. Ο Νευτώνειος χρόνος είναι σαν ένα αόρατο ποτάμι που κυλάει ομοιόμορφα για πάντα. Το πρόβλημα μ' αυτή την αντίληψη είναι ότι δεν μπορούμε να δούμε αυτό το αόρατο πλαίσιο, όλο κι όλο που βλέπουμε είναι οι σχετικές κινήσεις των πραγμάτων μεταξύ τους. Αυτή είναι η σχεσιακή άποψη σε αντίθεση με την απόλυτη άποψη του Νεύτωνα. Η πρόκληση είναι να δημιουργήσουμε μια θεωρία που να περιέχει γνήσιες σχέσεις μεταξύ γνήσιων πραγμάτων, και όχι σχέσεις μεταξύ πραγματικών και μη παρατηρήσιμων αντικειμένων. Πάνω σ' αυτό το θέμα πέρασα ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου. Μου έδωσε το θέμα αυτό την ιδέα που τώρα προσπαθώ να αναπτύξω σε μια πλήρη κοσμολογία, μια πλήρη εξήγηση τι είναι το σύμπαν. 

TC: Συζητήσατε ποτέ με τον Dirac;

BARBOUR: Προσπάθησα. Ήμουν φοιτητής στο Μόναχο όταν διάβασα το άρθρο γι αυτόν. Αιχμαλωτίστηκα από το θέμα του χρόνου ώστε όταν γύρισα πίσω στην Αγγλία, προσπάθησα να συναντήσω τον Dirac στο Cambridge. Του μίλησα στο τηλέφωνο, αλλά ο ίδιος δεν ήταν και πολύ ομιλητικός και δεν έδειξε ενδιαφέρον να συναντηθεί με κάποιον που είχε μόνο μισο-σκεφτεί κάποιες ιδέες για τον χρόνο. Σίγουρα καταλαβαίνω τη στάση του. 

TC: Σήμερα, έχουν αποκρυσταλλωθεί αυτές οι ιδέες;

BARBOUR: Σίγουρα δεν είναι ημιτελείς όσο ήταν κάποτε. Έχουν πάρει πια κάποια συγκεκριμένη μορφή. Ελπίζω ότι, μερικές τουλάχιστον από αυτές θα έχουν μια θέση στη νέα εικόνα για το Σύμπαν που επιχειρούν να συνθέσουν τόσοι πολλοί φυσικοί, μια εικόνα που θα είναι τελείως κβαντική και όχι κατά το ήμισυ κβαντική και κατά το ήμισυ κλασσική. Αυτό που καταφέραμε να δείξουμε, εγώ και ο Ιταλός συνεργάτης μου Bruno Bertotti είναι ότι ο κόσμος είναι ισχυρά σχεσιακός, σύμφωνα με τη φυσική όπως την γνωρίζουμε μέχρι τώρα, αλλά αυτό δεν έχει αναγνωριστεί με τον κατάλληλο τρόπο. Άνθρωποι σαν τον Leibniz και τον Ernst Mach, οι οποίοι άσκησαν κριτική στον Νεύτωνα, στην πραγματικότητα είχαν δίκιο. Ο Einstein μόνο έβαλε μια τέτοια άποψη κατά ένα μέρος στη θεωρία του. Ο κόσμος είναι σχεσιακός. Αυτό σημαίνει ότι πραγματικά αντικείμενα σχετίζονται με άλλα πραγματικά αντικείμενα. Αυτή η άποψη είναι κατ' αρχήν σημαντική για τον τρόπο με τον οποίο προσπαθούμε να απεικονίσουμε το κβαντικό σύμπαν. 

TC: Που εντάσσεστε μέσα στο σημερινό ερευνητικό μέτωπο για την κβαντική βαρύτητα; Ανήκετε ανάμεσα στους  θεωρητικούς των χορδών; 

BARBOUR: Η δουλειά μου έχει μικρή άμεση σχέση με αυτό που κάνουν οι θεωρητικοί των χορδών. Υπάρχουν δύο βασικές προσεγγίσεις της κβαντικής βαρύτητας, και η μια από αυτές είναι σίγουρα πιο δημοφιλής από την άλλη, αυτή είναι η πορεία της θεωρίας χορδών. Εγώ προσωπικά ακολουθώ μια γραμμή που είναι τουλάχιστον διπλάσιας ηλικίας, αλλά ακολουθείται από πολύ λιγότερα πρόσωπα. Σχετίζεται στενά με βασικές ερωτήσεις - τι είναι χρόνος; τι είναι χώρος; τι είναι κίνηση; Η επιστήμη έχει και αυτή τις μόδες της. Οι θεωρητικοί των χορδών μοιάζουν κάπως με μια ομάδα κυνηγετικών σκυλιών που κυνηγούν ένα πολλά υποσχόμενο θήραμα. Αλλά είναι ένα συγκεκριμένο θήραμα. Αν χάσουν τα ίχνη του, δεν θα βγει τίποτα από το μεγάλο αυτό κυνήγι. Αντίθετα, αυτές οι βασικές ερωτήσεις δεν θα ξεστρατίσουν ποτέ. Αν πράγματι η θεωρία χορδών είναι επιτυχής θα έχει ενδιαφέρον να δούμε πως απαντάει σ' αυτές τις βασικές ερωτήσεις. 

TC: Τι μπορούμε να διακρίνουμε στη δική σας προσέγγιση; 

BARBOUR: Η βασική μου ιδέα είναι ότι δεν υπάρχει ο χρόνος. Δεν υπάρχει κάποιο αόρατο ποτάμι χρόνου. Αλλά υπάρχουν πράγματα που θα μπορούσαμε να τα αποκαλέσουμε στιγμές χρόνου ή "Τώρα". Καθώς ζούμε, φαίνεται να κινούμαστε μέσα από μια διαδοχή από "Τώρα", και η ερώτηση είναι τι είναι αυτά; Είναι διατάξεις των πάντων στο σύμπαν, σχετιζόμενες η μια με την άλλη κάθε στιγμή, για παράδειγμα, τώρα. 

έχουμε την ισχυρή εντύπωση, ότι εσείς κι εγώ καθόμαστε ο ένας απέναντι στον άλλο, ότι υπάρχει ένα βάζο με λουλούδια επάνω στο τραπέζι, ότι υπάρχει μια καρέκλα εδώ - και όλα αυτά είναι εκεί σε συγκεκριμένες θέσεις το ένα με το άλλο. Στοχεύω να αφαιρέσω κάθε τι που δεν μπορούμε να δούμε (άμεσα ή έμμεσα) και απλά να κρατήσω την ιδέα πολλών διαφορετικών πραγμάτων που συνυπάρχουν κάποια στιγμή σε μια συγκεκριμένη αμοιβαία συσχέτιση. Αυτή η διασυνδεδεμένη ολότητα γίνεται το βασικό μου πράγμα, ένα Τώρα. Υπάρχουν πολλά τέτοια Τώρα, όλα διαφορετικά το ένα από το άλλο. Αυτή είναι η δική μου οντολογία για το σύμπαν - υπάρχουν Τώρα, και τίποτε περισσότερο, τίποτα λιγότερο. 

1o, 2ο, 3ο,4ο