Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας αποδεικνύεται ότι ήταν πολύ μεγαλύτερη

Πηγή: ΑΡ - BBC, 27 Αυγούστου 2006

Η δεύτερη μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη στην ανθρώπινη ιστορία ήταν πολύ μεγαλύτερη από όσο προηγουμένως εκτιμούσαμε, λένε οι επιστήμονες. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας στην εποχή του χαλκού, γύρω στο 1600 π.Χ., είχε καταστρέψει τους αρχαίους πολιτισμούς στην περιοχή εκείνη.

Ανακαλύφθηκαν, επίσης, αποθέσεις στάχτης και ελαφρόπετρας, πάχους από 10 έως και 80 μέτρα να καλύπτουν το βυθό σε ακτίνα 20-30 χιλιομέτρων από το νησί σε όλες τις κατευθύνσεις. Η τέφρα πιθανώς θα είχε βυθίσει ένα μεγάλο μέρος της Μεσογείου στο σκοτάδι, και το επερχόμενο τσουνάμι θα είχε καταστρέψει τα τοπικά λιμάνια.

Μια έρευνα γύρω από νησιώτικο τόξο της Σαντορίνης παρουσιάζει ηφαιστειακή ελαφρόπετρα σε ένα βάθος 80 μέτρων καλύπτοντας το ωκεάνιο βυθό για 2030 χιλιόμετρα προς όλες τις κατευθύνσεις.

Μια κολοσσιαία κλίμακα

Εξετάζοντας την ηχώ από τις ηφαιστειακές αποθέσεις στον ωκεάνιο φλοιό, οι ερευνητές έδειξαν ότι η έκρηξη της Θήρας πριν 3.600 έτη μπορεί να είχε διασκορπίσει 60 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος από τον κρατήρα του ηφαιστείου.

"Οι αποθέσεις αυτές αλλάζουν τις απόψεις μας για τον συνολικό όγκο του υλικού που εκτινάχθηκε στη μινωική έκρηξη", σχολιάζει ο ηφαιστειολόγος Haraldur Sigurdsson του Πανεπιστημίου του Ρόουντ Αϊλαντ, επικεφαλής της μελέτης.

Το 1991, ο Sigurdsson είχε εκτιμήσει ότι η έκρηξη απελευθέρωσε 39 κυβικά χιλιόμετρα πέτρας και μάγματος, βασιζόμενος στις αποθέσεις που διακρίνονται ακόμα στο έδαφος της Σαντορίνης.

Η Σαντορίνη

Τώρα, οι αποθέσεις στο βυθό γύρω από το νησί δείχνουν ότι ο πραγματικός όγκος του υλικού ήταν 60 κυβικά χιλιόμετρα. Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη έκρηξη στην ανθρώπινη ιστορία, έπειτα από την έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία το 1815, στην οποία εκτινάχθηκαν γύρω στα 100 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος.

Η έκρηξη της Σαντορίνης ήταν τεράστια μπροστά σε αυτή της Κρακατόας στην Ινδονησία το 1883, που εκτίναξε περίπου 25 κυβικά χλμ λειωμένων βράχου, τέφρας και ελαφρόπετρας το 1883, ενώ σκοτώθηκαν 40.000 κάτοικοι της Ιάβας και της Σουμάτρας σε λίγες μόνο ώρες. Η έκρηξη εκείνη προκάλεσε τσουνάμι άνω των 30 μέτρων, ενώ το πυροκλαστικό κύμα - ένα κινούμενο μέτωπο από υπέρθερμη τέφρα και άλλα ηφαίστειακά υλικά - διένυσε απόσταση 40 χιλιομέτρων στην επιφάνεια της θάλασσας, σάρωσε τα γειτονικά νησιά και σκότωσε ακόμα 1.000 άτομα.

Έτσι, οι επιπτώσεις από την έκρηξη της Σαντορίνης πρέπει να ήταν πολύ ισχυρότερες και εκτεταμένες, εκτιμούν τώρα οι γεωλόγοι, ενώ η ενεργοποίηση του ηφαιστείου προκάλεσε την κατάρρευση του νησιού και τη δημιουργία μιας καλδέρας - η σημερινή Σαντορίνη δεν είναι παρά το χείλος του κρατήρα πριν από την έκρηξη.

Θανάσιμο τσουνάμι

Μια έκρηξη του μεγέθους της Θήρας θα είχε δραματικές επιπτώσεις στους ανθρώπους που ζούσαν στην περιοχή. Κανένας οργανισμός δεν βρέθηκε στην περιοχή Ακρωτήρι, η οποία θάφτηκε μέσα στην τέφρα με παρόμοιο τρόπο όπως η ρωμαϊκή Πομπηία. Η πόλη αυτή όμως είχε εκκενωθεί εκ των προτέρων.

Όμως τα τότε γιγαντιαία κύματα από την έκρηξη θα είχαν καταστρέψει τα λιμάνια και τις παράκτιες περιοχές. Έχουν βρεθεί στην Κρήτη και τη δυτική ακτή της Τουρκίας αποθέσεις από το τσουνάμι που ακολούθησε.

Κατά τη διάρκεια της πτώσης της ραδιενεργού τέφρας μια έκταση τουλάχιστον 300.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, θα είχε βυθιστεί στο ολικό σκοτάδι, λένε οι ερευνητές από το πανεπιστήμιο της Νήσου Ρόδου (Ρόουντ Αϊλαντ) στις ΗΠΑ και το ελληνικό κέντρο για τη θαλάσσια έρευνα. Το θείο που θα είχε σκορπιστεί στην ατμόσφαιρα θα είχε διαμορφωθεί σε σταγονίδια, προκαλώντας μια σημαντική ψύξη της γήινης επιφάνειας.

Η διάδοση του κύματος μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας έγινε σε όλη σχεδόν τη Μεσόγειο

Μερικοί επιστήμονες έχουν προτείνει ότι η έκρηξη μπορεί να συνδεθεί με την πτώση του πολιτισμού των Μινωϊτών, έναν αρχαίο ναυτικό πολιτισμό που ζούσε στην κοντινή με την Θήρα Κρήτη. Άλλοι πάλι έχουν προσπαθήσει ακόμη και να συνδέσουν το γεγονός με τη θρυλική εξαφάνιση της νήσου Ατλαντίδας. Ωστόσο, η τελευταία μελέτη δεν απαντά σε αυτό το πολύχρονο ερώτημα του κατά πόσο η θηραϊκή έκρηξη κατέστρεψε το μινωικό πολιτισμό, που ήκμασε την Εποχή του Χαλκού.

Η έκρηξη εκείνη έχει ονομαστεί "το πιο διάσημο γεγονός του Αιγαίου πριν από την πτώση της Τροίας".

Σε μια ηλεκτρονική προσομοίωση, στην οποία συμμετείχαν Έλληνες επιστήμονες του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Αθηνών μαζί με τον καθηγητή Floyd Mckoy του Πανεπιστημίου της Χαβάης, βρήκαν ότι ένα τσουνάμι κατέστρεψε τα παράλια του μινωικού πολιτισμού και το γιγάντιο κύμα του έφτανε σε ύψος μέχρι τα 30 μέτρα.

Τον 17ο αιώνα, περίπου στα 1630 π.X., έγινε μια κολοσσιαία έκρηξη στο ηφαίστειο της Θήρας - μία από τις μεγαλύτερες που γνώρισε η ανθρωπότητα - που είχε καταλυτικές συνέπειες για την εξέλιξη των πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγήθηκαν οι ερευνητές μετά από ηφαιστειακές και αρχαιολογικές παρατηρήσεις, αλλά και από τη σύγκριση με μια παρόμοια - ως προς τη φύση και το μέγεθος- ηφαιστειακή έκρηξη, του 1883, στην Kρακατόα, για την οποία διαθέτουμε επιστημονικές ενδείξεις. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω λέμε σήμερα πως επρόκειτο για μια έκρηξη μεγέθους 7 σε οκταβάθμια κλίμακα.

Μία από τις συνέπειες που συνόδευσαν το φαινόμενο ήταν η γέννηση ενός μεγάλου τσουνάμι, αυτού που χτύπησε τον μινωικό πολιτισμό. Για πάρα πολλά χρόνια η ύπαρξη του συγκεκριμένου τσουνάμι ήταν μόνο μια υπόθεση. Όμως, πλέον γεωλογικές μαρτυρίες, και συγκεκριμένα η ανακάλυψη στρώματος θαλάσσιας άμμου που υπήρχε στον βυθό και παρατέθηκε από το τσουνάμι στις παράκτιες περιοχές του Aιγαίου (πάχους 8-10 εκατοστά στη Bόρεια Kρήτη και τη NΔ Tουρκία), επιβεβαίωσαν τη θεωρία του τσουνάμι.

Δύο πιθανά σενάρια για τη γένεση του κύματος

Για να εξεταστεί η πιθανή επίδρασή του τσουνάμι στους γειτονικούς πολιτισμούς, η ομάδα των ερευνητών κατέληξε σε δύο πιθανά σενάρια για τη γέννηση του που έπληξε το μινωικό πολιτισμό.

Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το κύμα προκλήθηκε από πυροκλαστικές ροές. Λίγα λεπτά μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, ένα υπέρθερμο μείγμα ηφαιστειακής τέφρας, αερίων και υδρατμών σχημάτισε μια μάζα που κύλησε σαν ποτάμι από τις πλαγιές του ηφαιστειακού κώνου εισχωρώντας ταχύτατα στη θάλασσα. Ο όγκος του ήταν 30 κυβικά χιλιόμετρα και το πάχος του 50 μέτρα. Η ταχύτητα με την οποία κινούνταν ήταν 170 μέτρα ανά δευτερόλεπτο, ενώ μέσα σε περίπου 10 λεπτά υπολογίζεται πως «περπάτησε» 40 χιλιόμετρα θαλάσσιας έκτασης.

Όπως ήταν φυσικό, το νερό συμπιέστηκε από τη μάζα, με αποτέλεσμα να προκληθεί τσουνάμι που κατέφτασε στις ακτές της Kρήτης έχοντας μέγιστο ύψος τα 30 μέτρα.

Ένα δεύτερο σενάριο υποστηρίζει πως το κύμα που είδαν οι Mινωίτες να κατασπαράζει τις περιουσίες τους ήρθε ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης του ηφαιστειακού κώνου, γεγονός που συνοδεύτηκε από εφόρμηση νερού με αποτέλεσμα τη δημιουργία τσουνάμι. Σε αυτή την περίπτωση, οι επιστήμονες κατέληξαν πως το ψηλότερο κύμα θα πρέπει να έφτανε τα 17 μέτρα.

Tα κύματα αυτά προφανώς προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές στον μινωικό πολιτισμό. Πρέπει να διέλυσαν εγκαταστάσεις του στόλου, να εξαφάνισαν αποθήκες και άλλα κτίσματα κατά μήκος της ακτογραμμής και σε βάθος μερικών χιλιομέτρων.

Υδροθερμικά φρεάτια σε μεγάλα βάθη

Βακτήρια σαν ίνες κόκκινου και λευκού χρώματος γύρω από μια υδροθερμική πηγή

Η ερευνητική ομάδα ανακάλυψε, επίσης, μια υδροθερμική διέξοδο στον κρατήρα του κοντινού Κολούμπο, ένα μικρό υποβρύχιο ηφαίστειο που βρέθηκε ακριβώς βόρειο-ανατολικά της Θήρας. Σε μεγάλη έκταση γύρω από το ηφαίστειο, τα υποβρύχια ρομπότ εντόπισαν άγνωστα μέχρι σήμερα υδροθερμικά φρεάτια, σχηματισμούς σαν καμινάδες από τις οποίες αναβλύζει καυτό νερό με διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία. Η θερμοκρασία του νερού ανέρχεται στους 220 βαθμούς Κελσίου.

"Αυτό που μας λέει η υδροθερμική διέξοδος είναι ότι το Κολούμπο έχει ένα πολύ ενεργό γεωθερμικό σύστημα κάτω από αυτό", λέει ο Steven Carey του πανεπιστημίου της Ρόδου, ΗΠΑ, κι ένας συντάκτης της μελέτης. "Πρέπει να έχετε πολλή θερμότητα για να υπάρχει αυτό το είδος του υδροθερμικού συστήματος"

Οι ακραίες θερμοκρασίες και το ασυνήθιστο περιβάλλον τέτοιων διεξόδων προσελκύουν συνήθως πολύ εξειδικευμένες μορφές ζωής.

Το Κολούμπο φιλοξενεί ένα σπάνιο και παράξενο οικοσύστημα γιατί τα υδροθερμικά φρεάτια είναι γεμάτα με μακρόστενα βακτηρίδια σαν νημάτια, που τους δίνουν την εμφάνιση των "τριχωτών κτηνών, όπως τα τριχωτά μαμούθ", λένε οι ερευνητές. Ακόμα και ο πυθμένας του κρατήρα είναι καλυμμένος από ένα στρώμα κοκκινωπών βακτηρίων πάχους οκτώ εκατοστών. Πρόκειται για πρωτόγονους μικροοργανισμούς που μεταβολίζουν ανόργανα θρεπτικά συστατικά και, σε αντίθεση με τους περισσότερους ζωντανούς οργανισμούς, δεν εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τον ήλιο για την επιβίωσή τους.

"Η υψηλή θερμοκρασία των φρεατίων μας δείχνει ότι το ηφαίστειο είναι ζωντανό και υγιές και ότι υπάρχει μάγμα κάτω από την επιφάνεια", αναφέρει ο Steven Carey.

Η αποστολή, στην οποία συμμετείχε το ελληνικό ερευνητικό σκάφος Αιγαίο, χρηματοδοτήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του από το αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών.

Home