Erwin Schrödinger (1867-1961)
Η πολυσχιδής προσωπικότητα

Άρθρο, Σεπτέμβριος 2002

Ο Erwin Schrödinger έχει συνδεθεί άρρηκτα με τη δημιουργία και την ανάπτυξη της κβαντικής μηχανικής. Η περίφημη κυματική του εξίσωση αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της συγκεκριμένης θεωρίας και εξασφάλισε στον Schrödinger μια περίοπτη θέση στην ιστορία της φυσικής.

Στην καταπληκτική ευρύτητα του πνεύματος του οφείλεται η μεγάλη του δημιουργικότητα. Ασχολήθηκε εκτός από την κβαντική μηχανική και θεωρία με την ηλεκτροδυναμική, τη φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων και των κοσμικών ακτινοβολιών, τη στατιστική μηχανική και τη θερμοδυναμική, τη γενική θεωρία της σχετικότητας και την κοσμολογία και τέλος διεξήγαγε πρωτοπόρο διεπιστημονική έρευνα στη βιολογία. Δεν παρέλειψε να συγγράψει, όπως και ο Heisenberg, εργασίες πάνω στη φιλοσοφία των φυσικών επιστημών.

Η ευρύτητα του πνεύματος καθώς και οι φιλοσοφικές ανησυχίες του, τον οδήγησαν στην μελέτη των Αρχαίων Ελληνικών αλλά και Ανατολικών Θρησκειών. Μελέτησε βαθιά την παγκόσμια λογοτεχνία και σπούδασε πολλές γλώσσες μεταξύ των οποίων και Αρχαία Ελληνικά. Έτσι δεν προξενεί εντύπωση το γεγονός πως μελετούσε τα κλασσικά συγγράμματα στη γλώσσα που γράφτηκαν.

Συγχρόνως καταγίνονταν με την τέχνη της γλυπτικής σε πηλό και έγραφε ποίηση, έτσι με την τεράστια πολυμάθεια του και την ενεργητικότητα του προκαλούσε τον θαυμασμό στους συγχρόνους του.

Τα μεγάλα γεγονότα της εποχής του, τους δύο παγκόσμιους πόλεμους μαζί με την επανάσταση της επιστήμης, τον επηρέασαν βαθιά. Εξαναγκάστηκε λόγω των δημοκρατικών φρονημάτων του, να μεταναστεύει συνεχώς την μαύρη εποχή του χιτλερισμού στην Ευρώπη.

Ο Erwin Schrödinger γεννήθηκε στις 12 Αυγούστου του 1887 στην Βιέννη, μια πόλη που εγκατέλειψε σχετικά νωρίς και την ξαναβρήκε στα τελευταία του χρόνια. Οι γονείς του, ευκατάστατοι και μορφωμένοι, του είχαν όχι μόνο ιδιωτικούς δασκάλους στο σπίτι αλλά συνέβαλαν και αυτοί στη μόρφωση του μέχρι τα έντεκα χρόνια του. 

Εισήλθε πανηγυρικά στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου διδάχθηκε μαθηματικές μεθόδους της φυσικής από ένα νεαρό φυσικό αλλά με λαμπερό μυαλό, τον Friedrich Hasenhörl, μαθητή του Boltzmann. Ο Schrödinger αφού πήρε το διδακτορικό του στη φυσική έγινε καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο, ασχολούμενος με τη μελέτη της κλασσικής φυσικής, της κίνησης Brown, της θεωρίας σφαλμάτων και προπάντων με την κβαντική φυσική. Παρέμεινε εκεί μέχρι τον Α! Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά έφυγε για την Ιταλία αλλά αργότερα πήγε σαν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Czernowitz.

Επιστρέφει για λίγο στην Βιέννη όπου παντρεύεται και γίνεται βοηθός του Max Wien, αλλά όταν του προσφέρεται μια θέση στην έδρα  της θεωρητικής φυσικής στη Ζυρίχη αναγκάζεται το 1921 να φύγει εκ νέου από τη Βιέννη. Ενδιάμεσα δούλεψε στην Στουτγάρδη και το Μπρεσλάου.

Γίνεται φίλος με πολλούς συναδέλφους του, ανάμεσα στους οποίους ο Hermann Weyl και Peter Debye. Τα έξι του έτη στη Ζυρίχη ήταν τα πιο παραγωγικά στην καριέρα του, όπου εκεί ξεκίνησε την πιο γνωστή του εργασία στην κυματομηχανική.

Ο Schrödinger άρχισε να σκέπτεται να εξηγήσει την κίνηση ενός ηλεκτρονίου σε ένα άτομο με τη βοήθεια ενός κύματος. Την αφορμή του την έδωσε ο γάλλος φυσικός Louis de Broglie όταν ανέπτυξε την ιδέα ότι ο κυματοσωματιδιακός δυϊσμός του φωτός (που την ανέπτυξε ο Einstein για να εξηγήσει το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο) επιβαλλόταν να επεκταθεί και στα υλικά σωματίδια. Σύμφωνα με τον de Broglie, κάθε σωματίδιο που διαθέτει ενέργεια και ορμή μπορεί να χαρακτηριστεί μέσω μιας συχνότητας ταλάντωσης και ενός μήκους κύματος. 

Ο Schrödinger άντλησε λοιπόν αυτή την ιδέα του κύματος και το 1926 δημοσίευσε μια σειρά εργασιών με τον γενικό τίτλο "Η κβάντωση ως πρόβλημα ιδιοτιμών", στις οποίες έθετε σε γερά θεμέλια τη μυστηριώδη μέχρι τότε θεωρία της κυματομηχανικής. Η κυματομηχανική του και ειδικά η περίφημη εξίσωση Schrödinger, καθιερώθηκε από τότε ως ένα από τα κλασσικά έργα της Κβαντικής Φυσικής, που διδάσκεται σε όλα τα πανεπιστήμια αλλά και στα σχολεία.

Η θεωρητική αυτή εξήγηση των ηλεκτρονίων σε ένα άτομο του Schrödinger, ήταν η δεύτερη που δόθηκε. Είχε προηγηθεί η θεωρία πινάκων του Werner Heisenberg το 1925. Ο Schrödinger αργότερα βρήκε πως μπορεί να εκφράζονται διαφορετικά όμως υπάρχει ισοδυναμία των δύο θεωριών για την ερμηνεία των φυσικών ιδιοτήτων των ατόμων. Όμως πολλοί επιστήμονες προτιμούν να δουλεύουν με την εξίσωση του παρά με αυτή του Heisenberg λόγω της μαθηματικής στρυφνότητας που αυτή έχει. 

Η έννοια όμως της πιθανότητας που έφερνε η εξίσωση του, δεν του άρεσε κατά βάθος, όπως και σε πολλούς άλλους φυσικούς της εποχής του. Αφιέρωσε λοιπόν μεγάλο μέρος της μετέπειτα σταδιοδρομίας του για να διατυπώσει τις φιλοσοφικές αντιρρήσεις στο δρόμο που είχε ακολουθήσει η κβαντομηχανική, στην οποία συνέβαλε αρκετά για την πρόοδο της.

Το 1927 προσφέρθηκε στον Schrödinger η πιο τιμητική θέση στην καριέρα του. Αντικατέστησε τον Max Planck, όταν αυτός  αποχώρησε από το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Παρόλο που ο Schrödinger δεν άντεχε να αφήσει τις αγαπημένες του Άλπεις για την πολυπληθή πόλη, δέχθηκε, Ήταν μια από τις πιο θαυμάσιες περιόδους διδασκαλίας, αλλά συνέπεσε με την άνοδο των Ναζί στη Γερμανία. Τότε ήταν που είδε πολλούς αξιόλογους συναδέλφους του να απολύονται λόγω της Εβραϊκής  καταγωγής τους, και έτσι αποφάσισε να φύγει από τη Γερμανία το 1933, τη χρονιά που έγινε Καγκελάριος ο Χίτλερ. Πήγε τότε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και μάλιστα στην πρώτη εβδομάδα διδασκαλίας έμαθε πως πήρε το βραβείο Nobel φυσικής μαζί με τον Paul Dirac.

Μετά τρία έτη στην Αγγλία, πήγε πάλι στην Αυστρία αλλά όταν το 1938 αυτή προσαρτήθηκε στην Γερμανία, έφυγε πάλι για το Δουβλίνο, όπου ο Πρωθυπουργός της Ιρλανδίας ο Eamon de Valera, που ήταν μαθηματικός, τον προσκάλεσε για να αναλάβει το νεοϊδρυθέν Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών.

Όλη αυτή την περίοδο ο Schrödinger συνέχισε την έρευνα του και δημοσίευσε πολλές εργασίες για διάφορους τομείς. Πχ την ενοποίηση της βαρύτητας με τις άλλες δυνάμεις (ηλεκτρομαγνητισμό), την ατομική φυσική κλπ. Δημοσίευσε τότε ένα μικρό αλλά φοβερό βιβλίο, κλασσικό ως τις ημέρες μας, το "What is Life?" (1944).

Άλλα του έργα είναι "Η φύση και οι Έλληνες" (1954), όπου εκφράζεται από τη μια ο θαυμασμός του για τους Αρχαίους Έλληνες και από την άλλη ο σκεπτικισμός του για το ρόλο της επιστήμης στην γνώση των μυστηρίων της ανθρώπινης ύπαρξης. Στο βιβλίο "Η άποψη μου για τον Κόσμο" (1961), εκφράζεται η μεταφυσική αντίληψη του Schrödinger η οποία ταιριάζει με τον μυστικισμό της Βεδάντα.

Ο Schrödinger παρέμεινε μακριά από την πατρίδα του επί 17 έτη, συχνά στρεφόμενος σε φιλοσοφικά ζητήματα γύρω από τη φυσική και τις σχέσεις της με άλλα πεδία.

Το 1956, και μετά την ξένη κατοχή της πατρίδας του, έφυγε από το Δουβλίνο για την Βιέννη.

Στις 4 Ιανουαρίου 1961 πέθανε στην αγαπημένη του πόλη, μετά από μια μακρά περίοδο αρρώστιας κοντά στα αγαπημένα του πρόσωπα.